Dá»± án xây dá»±ng nhà máy lọc dầu số má»™t của Việt Nam (Dung Quất) ngay từ lúc khởi đầu Ä‘ã gặp nhiều trở ngại. Cho đến nay, hÆ¡n má»™t năm kể từ ngày lá»… mừng sản phẩm đầu tiên Ä‘ã trôi qua, nhà thầu Technip vẫn chÆ°a thể bàn giao nhà máy cho chủ đầu tÆ°.

Trục trặc từ khi còn thai nghén

Nhà máy Lọc dầu Dung Quất được xem nhÆ° má»™t dá»± án thế ká»· của Việt Nam, không chỉ vì quy mô đầu tÆ° trên 3 tỉ Ä‘ô la Mỹ, mà còn ở quãng thời gian kể từ lúc thai nghén cho đến ngày hoàn thành kéo dài tá»›i gần hai thập ká»·.

Dá»± án này được Total của Pháp đề xuất từ những năm đầu thập niên 90 của thế ká»· trÆ°á»›c vá»›i vốn đầu tÆ° Æ°á»›c tính 1,5 tỉ Ä‘ô la Mỹ và tập Ä‘oàn này Ä‘ã đạt được được má»™t số thỏa thuận ban đầu vá»›i phía Việt Nam. Trải qua nhiều năm theo Ä‘uổi, đến đầu 1995 Total quyết định hủy bỏ kế hoạch đầu tÆ° này sau khi cố Thủ tÆ°á»›ng Võ Văn Kiệt quyết định chọn Dung Quất (Quảng Ngãi) làm địa Ä‘iểm xây dá»±ng nhà máy lọc dầu số má»™t, thay vì Long SÆ¡n (Bà Rịa - VÅ©ng Tàu) nhÆ° Total mong muốn.

Liên tiếp hai năm sau Ä‘ó, nhiều tập Ä‘oàn đến từ Hàn Quốc, Malaysia cÅ©ng tiếp cận vá»›i dá»± án và nhanh chóng rút lui do dịa Ä‘iểm đặt nhà máy ở Dung Quất không khả thi về kinh tế. Vì vậy, đến tháng 7-1997, sau khi chủ trÆ°Æ¡ng đầu tÆ° được Quốc há»™i thông qua, Chính phủ quyết định tá»± thá»±c hiện dá»± án và giao cho PetroVietnam làm chủ đầu tÆ°.

Ngày 8-1-1998, lá»… khởi công xây dá»±ng Nhà máy Lọc dầu Dung Quất Ä‘ã được tổ chức trọng thể tại xã Bình Trị, huyện Bình SÆ¡n, tỉnh Quảng Ngãi. NhÆ°ng chÆ°a đầy má»™t tháng sau Ä‘ó, Việt Nam và Liên bang Nga lại ký hiệp định liên chính phủ về xây dá»±ng và vận hành nhà máy lọc dầu tại Dung Quất. Đây là cÆ¡ sở để liên doanh nhà máy lọc dầu Việt - Nga (Vietross), giữa PetroVietnam và Zarubezhneft ra đời vá»›i vốn đầu tÆ° 1,297 tỉ Ä‘ô la Mỹ.

Vào thời Ä‘iểm Ä‘ó, má»™t số chuyên gia của PetroVietnam Ä‘ã tỏ ra hoài nghi về tính khả thi của dá»± án do Vietross tiến hành, do tổng mức đầu tÆ° của dá»± án chỉ chÆ°a đầy 1,3 tỉ Ä‘ô la Mỹ, trong khi kinh phí mà Chính phủ dá»± trù khi quyết định giao cho PetroVietnam đầu tÆ° tá»›i 1,5 tỉ Ä‘ô la Mỹ.

Dù vậy, dá»± án vẫn được tiến hành và các đối tác của liên doanh thậm chí Ä‘ã hoàn tất xong giai Ä‘oạn đấu thầu để chọn tổng thầu cung cấp thiết bị và thi công cho hầu hết gói thầu của dá»± án, bao gồm cả gói xây dá»±ng nhà máy chính.

NhÆ°ng do nhiều bất đồng, chủ yếu liên quan đến việc chọn lá»±a công nghệ và nguồn cung cấp thiết bị, giữa hai đối tác có quyền quyết định ngang nhau, nên đến đầu năm 2003 Vietross tan vỡ và Zarubezhneft rút Ä‘i. PetroVietnam trở lại làm chủ đầu tÆ° duy nhất của dá»± án và tiếp tục Ä‘àm phán để ký hợp đồng trọn gói cung cấp thiết bị và thi công gói thầu chính vá»›i Technip.

Bắt đầu quá trình sá»­a lá»—i

Đến tháng 2-2004, hợp đồng phát triển thiết kế tổng thể giữa PetroVietnam và Technip được PetroVietnam chấp thuận và sau hÆ¡n má»™t năm chờ đợi phê duyệt chính thức từ Chính phủ, đến cuối tháng 11-2005 lá»… khởi công các gói thầu quan trọng nhất của dá»± án má»›i được tiến hành.

Đến thời Ä‘iểm này, kinh phí đầu tÆ° của dá»± án không còn là 1,297 tỉ Ä‘ô la Mỹ nữa, mà Ä‘ã vọt lên tá»›i 2,501 tỉ Ä‘ô la Mỹ. Bên cạnh yếu tố đồng Ä‘ô la Mỹ bị mất giá so vá»›i đồng euro và giá cả thiết bị nhà máy lọc dầu trên thị trường thế giá»›i tăng mạnh, là những nguyên nhân chính làm Ä‘á»™i dá»± toán đầu tÆ°, thì tầm nhìn hạn hẹp về nhu cầu thị trường và sá»± áp đặt chủ quan để làm cho dá»± án được khả thi, cÅ©ng góp phần không ít vào sá»± thay đổi này.

TrÆ°á»›c Ä‘ây, theo thiết kế, đến 80% xăng của Nhà máy Lọc dầu Dung Quất là xăng Mogas 82. Đây là cấp sản phẩm mà ngày nay Ä‘ã không còn xuất hiện trên thị trường Việt Nam. Do vậy, trong quá trình Ä‘àm phán vá»›i Technip, Việt Nam Ä‘ã phải bổ sung vào thiết kế hai phân xưởng kỹ thuật nhằm loại bỏ hoàn toàn xăng Mogas 82 trong danh mục sản phẩm để thay bằng loại xăng Mogas 92 và 95.

Quyết định này cÅ©ng đồng nghÄ©a vá»›i việc tăng chí phi khoảng 200 triệu Ä‘ô la Mỹ. Ngoài ra, chủ đầu tÆ° còn phải tăng dá»± toán cho hàng loạt hạng mục đầu tÆ° khác, nhÆ° Ä‘ê chắn sóng, cảng xuất, nhập nguyên liệu và thành phẩm, thuê tÆ° vấn giám sát...

Má»™t chuyên gia của PetroVietnam cho biết ngay từ đầu, bản thiết kế nguyên thủy của má»™t tập Ä‘oàn Mỹ xây dá»±ng Ä‘ã có hai phân xưởng kỹ thuật, nhÆ°ng để cho dá»± án được khả thi về kinh tế, người ta Ä‘ã cắt xén phần thiết kế và khi dá»± án được chuyển giao cho liên doanh Vietross, hai phân xưởng này Ä‘ã không còn. Đó là nguyên nhân dá»± toán kinh phí đầu tÆ° chỉ còn gần 1,3 tỉ Ä‘ô la Mỹ, giảm 200 triệu Ä‘ô la so vá»›i dá»± trù trÆ°á»›c Ä‘ó.

Không chỉ Ä‘á»™i chi phí, kế hoạch về tiến Ä‘á»™ thá»±c hiện dá»± án cÅ©ng liên tục bị phá vỡ. Điều này không chỉ gây lãng phí vốn đầu tÆ°, do công trình chậm Ä‘Æ°a vào khai thác, mà còn làm cho Việt Nam mất Ä‘i cÆ¡ há»™i khiến dá»± án trở nên hiệu quả (nhờ biến Ä‘á»™ng về giá cả vật tÆ°, thiết bị của thị trường nên giá trị nhà máy trở nên rẻ).

Từ năm 2002-2005, đồng euro tăng mạnh so vá»›i Ä‘ô la Mỹ, kéo theo giá thiết bị nhà máy lọc dầu (quy về Ä‘ô la Mỹ) leo thang vá»›i mức tăng của nhiều loại thiết bị lên đến 160-300%. Lúc ấy, má»™t cán bá»™ của PetroVietnam Ä‘ã than thở, nếu dá»± án không bị chậm trá»… và mọi thủ tục thẩm định, phê duyệt được thá»±c hiện nhanh chóng hÆ¡n, chúng ta Ä‘ã có má»™t nhà máy lọc dầu công suất 6,5 triệu tấn/năm vá»›i chỉ 1,5 tỉ Ä‘ô la Mỹ. Vá»›i chi phí này, chắc chắn lọc dầu Dung Quất Ä‘ã có hiệu quả.

Tuy nhiên, 2,501 tỉ Ä‘ô la Mỹ vẫn chÆ°a phải là mức chi phí cuối cùng. Đến tháng 8 năm ngoái, Chính phủ phải quyết định tăng thêm gần 553 triệu Ä‘ô la Mỹ nữa vào tổng dá»± toán của dá»± án lọc dầu Dung Quất. Theo giải thích của lãnh đạo tập Ä‘oàn Dầu khí Việt Nam, việc bổ sung này nhằm “phù hợp vá»›i tình hình biến Ä‘á»™ng giá cả và tạo Ä‘iều kiện đẩy nhanh tiến Ä‘á»™ để hoàn thành 100% công suất của dá»± án”.

NhÆ° vậy, tổng mức đầu tÆ° của Nhà máy Lọc dầu Dung Quất đến nay là 3,054 tỉ Ä‘ô la Mỹ, trong Ä‘ó phần xây lắp và thiết bị gần 2,7 tỉ Ä‘ô la Mỹ, chi phí tài chính 90 triệu Ä‘ô la Mỹ, vốn lÆ°u Ä‘á»™ng 200 triệu Ä‘ô la Mỹ và còn lại là chi phí dá»± phòng và há»— trợ cho các há»™ dân phải di dời khỏi phạm vi dá»± án.

Sản phẩm được ra lò: lại sá»­a lá»—i kỹ thuật

Ngày 22-2-2009, sau gần 15 năm kể từ khi Quốc há»™i thông qua chủ trÆ°Æ¡ng đầu tÆ°, Nhà máy Lọc dầu Dung Quất má»›i cho ra đời lô sản phẩm đầu tiên. Những tưởng mọi khó khăn của dá»± án Ä‘ã qua Ä‘i, nhÆ°ng sá»± cố má»›i lại nảy sinh và đến nay, hÆ¡n má»™t năm kể từ ngày cho ra đời sản phẩm, nhà thầu Technip vẫn chÆ°a thể bàn giao nhà máy cho chủ đầu tÆ°.

Sá»± cố bắt đầu từ 14-8-2009, khi má»™t van ở phân xưởng cracking xúc tác bị hÆ°, nên nhà máy phải ngừng hoạt Ä‘á»™ng má»™t tháng rưỡi để sá»­a chữa. Sau khi vận hành trở lại, nhà máy lại tiếp tục phải dừng để giải quyết hÆ¡n 170 lá»—i kỹ thuật phát sinh trong quá trình vận hành thá»­.

Ngày 25-2-2010, thời hạn cuối cùng để bàn giao nhà máy, theo yêu cầu của Chính phủ, tiếp tục trôi qua và đến cuối tháng 3-2010 vẫn còn khoảng 100 lá»—i kỹ thuật. Theo báo cáo của Há»™i đồng Nghiệm thu nhà nÆ°á»›c, các lá»—i kỹ thuật xảy ra ở phân xưởng lÆ°u huỳnh, phân xưởng trung hòa kiềm, xưởng cracking xúc tác, thiết bị ngÆ°ng chân không, máy nén khí tại phân xưởng sản xuất ni tÆ¡, ống gia nhiệt tại bể chứa dầu thô...

Việc khắc phục các lá»—i này có thể phải kéo dài tá»›i tháng 10 năm nay. Tuy việc khắc phục thuá»™c trách nhiệm của nhà thầu, nhÆ°ng nó cÅ©ng gây thiệt hại cho chủ đầu tÆ° vì không thể vận hành nhà máy hết công suất.

Dù sao, lá»—i kỹ thuật cÅ©ng chỉ là khó khăn tạm thời. Vấn đề Ä‘áng lo hÆ¡n hiện nay chính là ở hiệu quả của dá»± án sẽ ra sao khi kinh phí đầu tÆ° hiện Ä‘ã vượt quá xa so vá»›i dá»± toán ban đầu. Hiện nay, sản phẩm của nhà máy Dung Quất Ä‘ang được hưởng nhiều Æ°u Ä‘ãi, trong Ä‘ó Ä‘áng kể nhất là miá»…n giảm thuế nhập khẩu nguyên liệu và thành phẩm. Nhờ Ä‘ó, giá thành sản phẩm của nhà máy tạm thời cạnh tranh được vá»›i xăng, dầu nhập khẩu.

NhÆ°ng Ä‘iều gì sẽ xảy ra, nếu giá dầu thô trên thị trường thế giá»›i tăng mạnh và Chính phủ phải giảm thuế nhập xăng, dầu để bình ổn giá thị trường. Tá»›i khi ấy, liệu sản phẩm của Nhà máy Lọc dầu Dung Quất có còn đủ sức cạnh tranh vá»›i hàng nhập nữa không?

(TBKTSG)