Giá xăng dầu và các chính sách liên quan Ä‘ã và Ä‘ang gây nhiều tranh cãi ở nhiều diá»…n Ä‘àn, dÆ° luận. Petronews.vn xin dẫn lại bài Phỏng vấn PGS.Ts Ngô Trí Long – Nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học giá cả, Bá»™ Tài chính về má»™t vấn đề cÅ© mà không cÅ©: Giao quyền cho doanh nghiệp định giá xăng dầu.

Là má»™t người luôn quan tâm đến lÄ©nh vá»±c giá cả, ông có ý kiến thế nào trong vấn đề Nhà nÆ°á»›c giao cho doanh nghiệp tá»± định giá mặt hàng xăng dầu?
Tôi cho rằng, việc giao cho doanh nghiệp tá»± định giá xăng dầu theo Nghị định 84/2009/NĐ-CP là hoàn toàn trái vá»›i cÆ¡ chế quản lý giá của nền kinh tế thị trường. Trong nền kinh tế thị trường, có hai chủ thể được quyết định định giá, má»™t là thị trường, hai là Nhà nÆ°á»›c. Khi sản phẩm Ä‘ó có sá»± cạnh tranh trên thị trường thì giá cả sẽ do thị trường quyết định, mà cụ thể Ä‘ó là doanh nghiệp và người tiêu dùng. Tuy nhiên, việc Ä‘iều hành giá theo thị trường không có nghÄ©a là Nhà nÆ°á»›c không có vai trò định giá. Nhiều người vẫn ngá»™ nhận rằng, khi chuyển sang cÆ¡ chế thị trường là tá»± do hóa giá cả, mọi cÆ¡ chế giá cả, hàng hóa đều do thị trường quyết định. Cách nhận định, cách hiểu nhÆ° vậy hoàn toàn sai vì trong nền kinh tế thị trường, Nhà nÆ°á»›c vẫn cần định giá đối vá»›i những sản phẩm Ä‘á»™c quyền.

Mục Ä‘ích của doanh nghiệp là kinh doanh vì lợi nhuận, giá càng cao thì lợi nhuận càng cao. Cho nên, vá»›i bất kỳ má»™t nÆ°á»›c nào trong thể chế kinh tế thị trường, Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng phải định giá đối vá»›i những sản phẩm Ä‘á»™c quyền. Điều này cÅ©ng thể hiện rõ trong hệ thống pháp lý của Việt Nam. Má»™t là trong Pháp lệnh về giá, hai là trong Luật Quản lý giá vừa được Quốc há»™i thông qua. Việc Nhà nÆ°á»›c định giá ở Ä‘ây không phải là quay lại cÆ¡ chế cÅ© mà là Ä‘óng vai trò người đại diện cho sá»± hài hòa của mọi đối tượng trong nền kinh tế quốc dân, Nhà nÆ°á»›c định giá đối vá»›i sản phẩm Ä‘á»™c quyền là hoàn toàn tuân thủ theo quy luật của cÆ¡ chế thị trường, chẳng hạn nhÆ° giá Ä‘iện, giá hàng không ở thời Ä‘iểm hiện tại.

TrÆ°á»›c Ä‘ây, khi ngành viá»…n thông Ä‘ang Ä‘á»™c quyền thì Nhà nÆ°á»›c định giá, nhÆ°ng khi thị trường Ä‘ã có sá»± cạnh tranh thá»±c sá»± thì Nhà nÆ°á»›c để cho các doanh nghiệp tá»± thá»±c hiện. Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh đẻ ra Ä‘á»™c quyền, Ä‘á»™c quyền là bạn đường của cạnh tranh. Bởi thế, không có má»™t nÆ°á»›c nào chống Ä‘á»™c quyền mà chỉ kiểm soát Ä‘á»™c quyền vì hai mặt này tồn tại song song má»™t cách tất yếu khách quan.
Trong bối cảnh hiện nay, chúng ta phải để tá»± do hóa giá cả, khi tá»± do hóa giá cả, chúng ta phải quản lý giá cả theo Ä‘úng nguyên tắc của kinh tế thị trường, Ä‘ó là không bao giờ để cho doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền tá»± định giá. Trong khi Ä‘ó, Nghị định 84 lại để cho doanh nghiệp tá»± định giá trong má»™t môi trường chÆ°a có cạnh tranh thá»±c sá»±. Tính Ä‘á»™c quyền của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu thể hiện ở thị phần doanh nghiệp chiếm lÄ©nh được. Theo Luật Cạnh tranh, má»™t doanh nghiệp chiếm lÄ©nh được 30% thị phần thì Ä‘ó là doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trường. NhÆ°ng giữ vị trí thống lÄ©nh thị trường thá»±c chất cÅ©ng là giữ vị trí Ä‘á»™c quyền. Ngay cả lãnh đạo Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng cÅ©ng có sá»± nhầm lẫn giữa thống lÄ©nh thị trường và Ä‘á»™c quyền, cho rằng có doanh nghiệp hiện nay Ä‘ang thống lÄ©nh thị trường chứ không phải Ä‘á»™c quyền.

Chúng ta cần phải căn cứ vào thị phần chiếm lÄ©nh được để quyết định sản phẩm Ä‘ó có phải Ä‘á»™c quyền hay không? Trong bối cảnh Việt Nam hiện tại, vá»›i 11 đầu mối kinh doanh nhập khẩu xăng dầu, trong Ä‘ó Petrolimex chiếm đến 60% thị phần, PV oil chiếm gần 20%, hai doanh nghiệp chiếm đến 80% thị phần. Biểu hiện của việc mức giá đồng loạt lên tất cả trên thị trường xăng dầu càng thể hiện tính Ä‘á»™c quyền rất lá»›n. NhÆ° vậy, thị trường kinh doanh xăng dầu của chúng ta hiện nay vẫn chÆ°a phải là má»™t thị trường mang tính cạnh tranh thá»±c sá»±.

Trong Nghị định 84, dù việc định giá đặt trong má»™t biên Ä‘á»™ rất hẹp là 0 đến 7 % nhÆ°ng thá»±c tế doanh nghiệp có thể chia nhỏ má»—i lần tăng, tích tiểu thành đại. Cách chia 3 bÆ°á»›c trong việc định giá nghe có vẻ rất chi tiết, cụ thể nhÆ°ng thá»±c chất không có cÆ¡ sở, không có căn cứ khoa học. Hiện nay, Chính phủ cÅ©ng Ä‘ang yêu cầu Bá»™ Tài chính sá»­a đổi lại quy định của Nghị định 84 cho phù hợp vá»›i kinh tế thị trường. Theo tôi, vấn đề cốt lõi nhất là phải xem xét lại quyền định giá xăng dầu cho doanh nghiệp.

Theo ông, tại sao cÆ¡ quan chức năng lại trao quyền định giá trong khi biết rõ thị phần của doanh nghiệp xăng dầu Ä‘ang thể hiện rõ tính Ä‘á»™c quyền?
Thường thường, khi theo tÆ° duy cÅ©, nhiều người không hiểu Ä‘úng bản chất cÆ¡ chế quản lý giá mặc dù Ä‘ã xây dá»±ng luật, người ta vẫn dị ứng kỳ thị vá»›i việc Nhà nÆ°á»›c định giá. Thứ hai nữa, trên thá»±c tế, không ít người có chức năng quản lý nhà nÆ°á»›c hiện nay vẫn chÆ°a đủ năng lá»±c và nghiệp vụ vì giá xăng dầu liên tục thay đổi, biến Ä‘á»™ng. Ngay cả kiểm toán xăng dầu cÅ©ng phải có thời kỳ giai Ä‘oạn của nó. Trong bối cảnh hiện nay, ngoài việc kinh doanh theo chu kỳ còn có rất nhiều chi phí má»›i phát sinh. Phân bổ, tính toán nhÆ° thế nào là cả má»™t quá trình phức tạp. Má»—i lần Nhà nÆ°á»›c dùng giá cÆ¡ sở làm căn cứ để quyết định việc tăng giá hay giảm giá thì chỉ nghe má»™t phía là doanh nghiệp báo cáo mà các cÆ¡ quan chức năng không thể thẩm định được Ä‘úng hay sai. Cần phải thừa nhận thá»±c tế Ä‘ó. Giống nhÆ° giá Ä‘iện, bản chất là Nhà nÆ°á»›c định giá nhÆ°ng bao giờ cÅ©ng dá»±a trên cÆ¡ sở doanh nghiệp trình lên. Trên cÆ¡ sở phÆ°Æ¡ng án Ä‘ó, cÆ¡ quan chức năng sẽ xem xét.

Tôi cho rằng, đối vá»›i những mặt hàng Ä‘á»™c quyền, má»™t là cÆ¡ quan chức năng phải có Ä‘á»™i ngÅ© cán bá»™ có năng lá»±c, ít nhất phải là những người am hiểu lÄ©nh vá»±c kinh doanh này, phải có kinh nghiệm thá»±c tiá»…n về từng lÄ©nh vá»±c từ 5 đến 10 năm thì má»›i có thể quản lý được

Đối vá»›i những sản phẩm Ä‘á»™c quyền mà nhà nÆ°á»›c định giá, má»™t trong những Ä‘iểm nhiều nÆ°á»›c cố gắng tránh và nghiêm cấm là sá»± móc nối giữa cÆ¡ quan chức năng và các doanh nghiệp.

Ông có thể so sánh cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá xăng dầu của nÆ°á»›c ta vá»›i má»™t số nÆ°á»›c trên thế giá»›i?

So sánh giá giữa các nÆ°á»›c là má»™t việc rất khó vì cÆ¡ cấu giá xăng dầu má»—i nÆ°á»›c không giống nhau. Má»™t số nÆ°á»›c cÆ¡ cấu giá bao gồm: thuế (gồm thuế nhập khẩu, thuế VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế môi trường) và phí, ở nÆ°á»›c ta còn thêm Quỹ bình ổn xăng dầu. Tùy thuá»™c Ä‘iều kiện từng nÆ°á»›c má»™t mà mức Ä‘á»™ thu các loại thuế khác nhau. Hiện nay, giá xăng dầu đối vá»›i khu vá»±c châu Âu rất cao vì thuế môi trường rất lá»›n. Trong khi các nÆ°á»›c khai thác dầu giá sẽ rất thấp vì Ä‘ó là tiềm lá»±c của họ. Việc so sánh nÆ°á»›c này vá»›i nÆ°á»›c kia chỉ là tÆ°Æ¡ng đối vì còn phải phụ thuá»™c thuế nhập khẩu. Ngoài ra còn phụ thuá»™c vào ngân sách, thá»±c lá»±c, Ä‘iều kiện thu nhập của người dân. Nếu người dân thu nhập cao thì định giá cao, Ä‘ánh thuế môi trường cao để bảo vệ môi trường. Trong Ä‘iều kiện Việt Nam hiện nay, phải căn cứ vào thá»±c lá»±c của nguồn ngân sách của nhà nÆ°á»›c. Nếu ngân sách nhà nÆ°á»›c ốm yếu, thất thu rất nhiều thì không thể để thuế nhập khẩu bằng 0 mà phải quy định đến má»™t tỉ lệ, mức Ä‘á»™ nhất định.

Theo ông, Kiểm toán Nhà nÆ°á»›c cần phải thá»±c hiện kiểm toán nhÆ° thế nào để đảm bảo tính minh bạch, hợp lý trong việc định giá xăng dầu của các doanh nghiệp?

Vá»›i vai trò của mình, Kiểm toán Nhà nÆ°á»›c cần kiểm toán hoạt Ä‘á»™ng của các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c kinh doanh xăng dầu, nghÄ©a là kiểm toán quá trình hoạt Ä‘á»™ng trong má»™t giai Ä‘oạn nhất định, xem việc tính chi phí, vấn đề giá tại thời Ä‘iểm có Ä‘úng hay không. PhÆ°Æ¡ng thức kiểm toán hoạt Ä‘á»™ng sẽ phản ánh má»™t cách chi tiết về tính trung thá»±c, tính Ä‘úng đắn của chi phí và giá.

Đặc thù quá trình hoạt Ä‘á»™ng của kinh doanh xăng dầu là có giai Ä‘oạn có chu kì nên quá trình kiểm toán phải có thời gian, có giai Ä‘oạn. Do vậy, Ä‘iều này Ä‘òi hỏi phải có kiểm toán hoạt Ä‘á»™ng chứ không phải kiểm toán báo cáo tài chính.

Việc xác định giá thành gốc của từng doanh nghiệp, cÆ¡ cấu chi phí và việc quản lý hoạt Ä‘á»™ng của doanh nghiệp cÅ©ng là vấn đề cần được KTNN làm rõ.

Trong bối cảnh nền kinh tế Ä‘ang suy giảm kép, các doanh nghiệp Ä‘ang vô cùng khó khăn, sức mua cạn kiệt thì xăng dầu vẫn luôn giữ má»™t vị trí thống lÄ©nh, vị trí Ä‘á»™c tôn vì bất kì thời Ä‘iểm nào nó cÅ©ng có má»™t lợi nhuận định mức nhất định, cố định là 300 đồng 1 lít. Do vậy, dù giá tăng cao hay thấp thì Ä‘ây vẫn là cái cố định. Vừa rồi, Bá»™ Tài chính cÅ©ng Ä‘ã có ý kiến là cần phải Ä‘Æ°a lợi nhuận định mức ra ngoài để phản ảnh Ä‘úng thá»±c tế nhÆ°ng hiện nay vấn đề này vẫn để trong giá cÆ¡ sở. Cho nên khi xem xét việc Ä‘iều chính giá hay không thì căn cứ vào giá cÆ¡ sở. LÄ©nh vá»±c xăng dầu ở vị trí ổn định nên nó luôn giữ vị trí thống soái, Ä‘á»™c tôn… Trong bối cảnh lúc này, các doanh nghiệp hoàn toàn khó khăn – tồn kho rất lá»›n, lãi vay rất cao, chi phí đầu vào rất cao nên các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu cần phải chia sẻ lợi ích đối vá»›i doanh nghiệp khác và vá»›i người tiêu dùng. Nếu doanh nghiệp xăng dầu đầu tÆ° “ma trận” thì sẽ làm cho giá đầu vào tăng. Giá đầu vào tăng càng làm giá thành tăng, tác Ä‘á»™ng đến sá»± tồn kho, khó tiêu thụ của hàng hóa…
Xin cảm Æ¡n ông!

Nguồn tin: Petronews