CÆ¡ sở quan trọng nhất của việc Ä‘iều hành mặt hàng xăng dầu hiện nay chính là Nghị định 84/2009/NĐ-CP vá»›i nguyên tắc xăng dầu hoạt Ä‘á»™ng theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c. Tuy nhiên, ngay từ khi ra đời, “hành lang pháp lý” này Ä‘ã lá»™ ra nhiều ”kẽ hở” khiến các DN có thể thông qua Ä‘ó để trục lợi.

“Kẽ hở” cÆ¡ chế trong nÆ°á»›c

Việc cho phép DN đầu mối nhập khẩu tá»± định giá được coi là “kẽ hở” lá»›n nhất của Nghị định 84. Bởi vá»›i việc tá»± định giá của DN, cÆ¡ quan quản lý sẽ rất khó để biết chính xác Ä‘âu là giá thành thá»±c tế, có thá»±c hay không. Điều này theo nguyên tắc kinh tế thị trường là không ổn và bất lợi cho người tiêu dùng.

Theo PGS - TS Ngô Trí Long, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học giá cả - Bá»™ Tài chính, trong việc thành lập và sá»­ dụng quỹ bình ổn giá xăng dầu, DN là đối tượng hưởng lợi trÆ°á»›c tiên, được sá»­ dụng tạo nguồn vốn lÆ°u Ä‘á»™ng mà không phải Ä‘i vay, không phải trả lãi; Nhà nÆ°á»›c có thêm công cụ để Ä‘iều tiết giá, kiềm chế lạm phát, ổn định an sinh xã há»™i. Tuy nhiên, việc trích lập, sá»­ dụng và Ä‘iều hành quỹ bình ổn giá xăng dầu còn nhiều bất cập và dá»… bị DN lợi dụng. Chẳng hạn, năm ngoái, qua kiểm tra, Bá»™ Tài chính Ä‘ã kết luận Petrolimex sá»­ dụng sai quỹ bình ổn 1.200 tỉ đồng, thay vì dùng để bù vào chênh lệch giá bán, DN này Ä‘em bù lá»— kinh doanh của Ä‘Æ¡n vị mình.

HÆ¡n nữa, theo Nghị định 84 NĐ-CP, bất kể giá xăng dầu thế giá»›i tăng hay giảm thì trong giá cÆ¡ sở vẫn phải có trích quỹ bình ổn. Điều này không hợp lý vì tình hình kinh doanh của các DN đầu mối không giống nhau, có DN lãi, có DN lá»—, vậy lá»— thì sao cứ phải trích ná»™p vào quỹ?.

Bên cạnh Ä‘ó, vá»›i việc má»—i năm tiêu thụ đến 10 triệu tấn xăng dầu, trong Ä‘ó 70% phụ thuá»™c vào nhập khẩu, 30% còn lại từ nhà máy lọc dầu Dung Quất có thể thấy việc giá xăng dầu trong nÆ°á»›c phụ thuá»™c vào giá xăng dầu thế giá»›i là Ä‘iều hiển nhiên. Vá»›i quy luật này, lẽ ra ngay khi giá xăng dầu thế giá»›i tăng hay giảm thì lập tức giá trong nÆ°á»›c cÅ©ng phải tăng, giảm theo ngay sau Ä‘ó. Tuy nhiên, giá trong nÆ°á»›c luôn có “Ä‘á»™ trá»…” vá»›i giá thế giá»›i. Và, ngay việc chần chừ, lưỡng lá»± trong việc xem xét mức tăng, giảm giá thời gian qua cÅ©ng phần nào cho thấy sá»± lúng túng trong công tác Ä‘iều hành giá xăng dầu. CÆ¡ quan quản lý không biết xá»­ lý thế nào khi  tăng giá nhÆ° DN kiến nghị thì sẽ có phản ứng của người dân. Còn nếu không tăng thì lại không Ä‘úng vá»›i thị trường. Do vậy, cÆ¡ quan quản lý Ä‘ã chọn giải pháp cho tăng... từ từ.

Việc Ä‘á»™c quyền của ngành xăng dầu cÅ©ng được cho là má»™t nguyên nhân khiến thị trường xăng dầu luôn bất ổn. Tiếng là có 12 DN đầu mối kinh doanh xăng dầu, song 90% thị phần lại thuá»™c về 3 DN lá»›n, đặc biệt, riêng Petrolimex chiếm tá»›i 60%. Vì vậy, việc má»™t DN lá»›n có ảnh hưởng lá»›n đến thị trường xăng dầu nhÆ° Petrolimex có sức chi phối về giá là Ä‘iều Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên. Nếu Petrolimex luôn Ä‘Æ°a ra mức giá thấp nhất, các đầu mối phải theo thì người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi. Còn nếu 3 “đại gia” này “bắt tay” kinh doanh thì thị trường khó minh bạch và các DN nhỏ khác cÅ©ng khó sống được, trong khi Nghị định 84/2009 lại chÆ°a quy định chế tài khi DN tăng giá chÆ°a hợp lý.

“Nút thắt” trong nhập khẩu    

Ngay bản thân ”đầu vào” của xăng cÅ©ng có những “Ä‘iểm nghẽn” chÆ°a theo quy luật quốc tế. Đó là VN vẫn Ä‘ang nhập khẩu xăng dầu từ Singapore theo hình thức mua lẻ và không thông qua đấu thầu quốc tế. Đây có thể coi là hai ”nút thắt” cÆ¡ bản trong khâu nhập khẩu cần được tháo để giá xăng dầu được minh bạch.

Lẽ ra vá»›i mức nhập khẩu khoảng 10 triệu tấn xăng, dầu/năm, VN phải thÆ°Æ¡ng lượng mua theo hình thức mua sỉ nhÆ°ng vì nhiều nguyên nhân nên hiện nay VN vẫn phải chấp nhận mua lẻ. Và, vá»›i hình thức này cá»™ng vá»›i các khoản phí, thuế... trong nÆ°á»›c hiện nay, 11 đầu mối nhập khẩu xăng dầu sẽ lấy Ä‘ó làm cÆ¡ sở để Ä‘Æ°a ra giá bán trong nÆ°á»›c. Câu hỏi được đặt ra là vì sao không thể Ä‘àm phán mua sỉ mà phải chấp nhận mua lẻ để rồi chịu giá cao? Vấn đề này cÅ©ng lại bắt nguồn từ cÆ¡ chế, mà theo chuyên gia kinh tế Đặng Hạnh Thu thuá»™c Bá»™ Tài chính giải thích, do không có kho chứa đủ lá»›n để mua sỉ. Mặc dù việc xây dá»±ng các kho chứa lá»›n không phải là vấn đề nhÆ°ng theo quy định hiện hành thì các DN chỉ cần có kho chứa đủ 15 ngàn tấn là được. Vá»›i quy định này, không việc gì các DN phải đầu tÆ° kho lá»›n hÆ¡n cho tốn, còn chuyện giá cả, lên, xuống… là do thị trường. Cuối cùng người chịu thiệt vẫn là người tiêu dùng.

CÅ©ng theo chuyên gia Đặng Hạnh Thu, không chỉ mua lẻ mà hiện các DN nhập khẩu xăng dầu cÅ©ng mua bán theo kiểu “tay Ä‘ôi” chứ không theo hình thức đấu thầu quốc tế. Đây có thể xem là má»™t nghịch lý bởi đấu thầu quốc tế hiện rất phổ biến ở mọi lÄ©nh vá»±c hàng hóa bởi nó không chỉ giúp minh bạch thông tin mà còn giúp cả bên mua và bán chọn được các đối tác thích hợp, Ä‘áp ứng yêu cầu của má»—i bên…

“Đại phẫu” thị trường

Theo nhiều chuyên gia, Ä‘ã đến lúc cần “đại phẫu” thị trường và trÆ°á»›c hết là gấp rút “đại phẫu” Nghị định 84 để phù hợp vá»›i thá»±c tế. Về lâu về dài dứt khoát phải phá thế Ä‘á»™c quyền, thá»±c sá»± hình thành má»™t thị trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch, tăng cường vai trò giám sát của cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c đối vá»›i hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu… Khi hành lang pháp lý còn chÆ°a đủ rá»™ng thì không nên để DN Ä‘á»™c quyền định giá mặt hàng chiến lược quan trọng nhÆ° xăng dầu. Thá»±c tế thị trường Ä‘ã chứng kiến “đại gia” viá»…n thông sau khi không còn Ä‘á»™c quyền Ä‘ã Ä‘em lại sá»± cạnh tranh bình đẳng và người dân Ä‘ã được hưởng lợi nhÆ° thế nào.

Bên cạnh Ä‘ó, cần có sá»± tách bạch ngay từ khâu Ä‘iều hành, tiếp Ä‘ó là giải quyết ở từng khâu nhập khẩu và phân phối trong nÆ°á»›c. bên cạnh Ä‘ó cần xây dá»±ng các kho chứa lá»›n hÆ¡n để có thể nhập khẩu má»™t lượng lá»›n xăng dầu. Việc nhập khẩu dứt khoát phải chuyển sang phÆ°Æ¡ng thức đấu thầu quốc tế. Thậm chí, ngay ở khâu phân phối trong nÆ°á»›c cÅ©ng cần đấu thầu.

Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÆ°Æ¡ng ĐÌnh Huệ từng nói “minh bạch là giải pháp của mọi giải pháp”. Giá xăng dầu thế giá»›i minh bạch, nhÆ°ng đến VN là tù mù, tù mù cả trong giải trình. Thiết nghÄ©, nắm công cụ quản lý trong tay, cÆ¡ quan chức năng hoàn toàn có thể tạo lập má»™t thị trường xăng dầu theo Ä‘úng nghÄ©a của nó - đứng trên quyền lợi và sức chịu Ä‘á»±ng của người tiêu dùng.

Chúng tôi cÅ©ng ghi nhận ý kiến má»™t số chuyên gia, nhÆ° khi giá thế giá»›i giảm thì yêu cầu không thể tính giá xăng dầu theo chu kỳ 30 ngày, mà chỉ tính 10 ngày thôi để có thể giảm giá nhanh. NhÆ°ng nếu sá»­a Ä‘úng nhÆ° vậy thì những lúc giá thế giá»›i tăng mạnh thị giá trong nÆ°á»›c sẽ tăng nhanh đến thế nào?

Theo tôi, có má»™t câu chuyện cần làm rõ là Nhà nÆ°á»›c không trao toàn bá»™ quyền quyết định giá cho DN mà Ä‘ang trong quá trình tập dượt, Ä‘i đến tạo lập thị trường cạnh tranh, trao cho DN quyết định xây dá»±ng giá nhÆ°ng nguyên tắc, trình tá»±, thủ tục thẩm quyền, mức Ä‘á»™, cách định giá thì Nhà nÆ°á»›c quyết định. Thay vì má»—i lần tăng giảm, DN phải xin phép, thì nay thời gian đăng ký nếu Ä‘úng theo nguyên tắc, thẩm quyền DN tá»± quyết định, còn nếu sai, hoặc việc tăng giá ảnh hưởng đến kinh tế - xã há»™i, Nhà nÆ°á»›c sẽ “thổi còi”. NhÆ° vậy, việc Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu hiện nay không trái vá»›i nguyên tắc.

Bà Lê Thị Nga - Đại biểu Quốc há»™i Thái Nguyên: Tăng giảm giá giống nhau là bất thường

Qua nhiều lần tăng giá cho thấy các DN đồng loạt tăng giống nhau cả về thời Ä‘iểm và mức tăng là Ä‘iều bất thường. Có nhiều dấu hiệu nhóm DN thống lÄ©nh thị trường Ä‘ã vi phạm Điều 9, Điều 13 Luật cạnh tranh về cấm thỏa thuận ấn định giá làm hạn chế cạnh tranh.

Do chÆ°a có thị trường cạnh tranh hoàn chỉnh mà DN lại được quyền Ä‘iều chỉnh giá theo thị trường nên Ä‘ã đẩy cả Nhà nÆ°á»›c và người dân vào thế phụ thuá»™c vào nhóm DN thống lÄ©nh thị trường. Đối vá»›i Nhà nÆ°á»›c nhóm DN này thường xuyên gây sức ép Ä‘òi tăng giá, đối vá»›i người dân giá nào DN Ä‘Æ°a ra dân cÅ©ng phải mua. Đề nghị Chính phủ xem xét lại thẩm quyền Ä‘iều chỉnh giá của DN trong Ä‘iều kiện còn chÆ°a giám sát tốt nhóm DN thống lÄ©nh thị trường để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Đề nghị Quốc há»™i xây dá»±ng má»™t cÆ¡ quan giám sát thị trường Ä‘á»™c lập, tách khỏi cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c.

Ông VÅ© Đình Ánh - Chuyên gia kinh tế: Kiểm soát, xóa bỏ dần tình trạng Ä‘á»™c quyền

Theo tôi, cần thá»±c hiện việc kiểm soát, xóa bỏ dần tình trạng Ä‘á»™c quyền trong kinh doanh xăng dầu nhÆ° sau: xóa bỏ hạn chế trong việc cấp phép nhập khẩu, kinh doanh xăng dầu, trong Ä‘ó, bỏ quy định cấp hạn ngạch tối thiểu nhập khẩu xăng dầu cho từng DN. Việc bỏ hạn ngạch này sẽ tạo Ä‘iều kiện cho các DN được cạnh tranh bình đẳng khi nhập khẩu xăng dầu Ä‘Æ°a vào VN vá»›i giá thấp nhất. Tách khâu nhập khẩu, bán buôn xăng dầu vá»›i khâu bán lẻ, trong Ä‘ó, các DN nhập khẩu xăng dầu không được lập hệ thống bán lẻ của riêng mình; họ có trách nhiệm bán hàng và đối xá»­ bình đẳng vá»›i mọi thÆ°Æ¡ng nhân (DN, cây xăng) muốn mua sỉ xăng dầu về để bán lẻ. Các thÆ°Æ¡ng nhân bán lẻ xăng dầu được quyền chọn nhà nhập khẩu xăng dầu cấp hàng cho mình và cạnh tranh vá»›i nhau qua việc Ä‘Æ°a ra mức giá bán lẻ

Nguồn tin: (DĐDN)