Các DN kinh doanh xăng dầu đầu mối lại rục rịch Ä‘òi tăng giá. Chuyện tăng hay giảm giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c do ảnh hưởng của giá dầu thế giá»›i Ä‘ã từ lâu không còn là vấn đề mà dÆ° luận quan tâm. Tuy nhiên, Ä‘iều mà người dân và DN luôn băn khoăn là cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá xăng dầu của liên Bá»™ Tài chính và Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, trong má»—i kì biến Ä‘á»™ng giá.

Theo số liệu Bá»™ Tài chính vừa công bố, tính từ đầu năm đến ngày 30/6/2013, các DN đầu mối kinh doanh xăng dầu Ä‘ã trích được hÆ¡n 2.231,4 tỉ đồng vào quỹ BOG, trong khi mức sá»­ dụng Ä‘ã lên tá»›i gần 2.932,4 tỉ đồng. Cá»™ng vá»›i số tồn quỹ đầu năm (khoảng 756,383 triệu đồng), tại thời Ä‘iểm 30/6, Quỹ bình ổn giá xăng dầu dÆ° hÆ¡n 55,4 tỉ đồng, giảm hÆ¡n 700 tỉ đồng so vá»›i cuối năm 2012.

Từ hÆ¡n 3 năm trở lại Ä‘ây, việc Ä‘iều hành giá xăng dầu được thá»±c hiện theo các quy định của Nghị định 84/2009/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu, và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan. Nghị định 84 quy định, xăng dầu được Ä‘iều hành kinh doanh theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c, giá xăng dầu trong nÆ°á»›c bám sát diá»…n biến giá xăng dầu thế giá»›i đảm bảo chia sẻ hài hoà lợi ích giữa Nhà nÆ°á»›c, DN và người tiêu dùng.

Nhiều bất cập từ cơ chế

Tuy nhiên, má»™t số chuyên gia Ä‘ánh giá qua các lần Ä‘iều chỉnh tăng, giảm giá, việc Ä‘iều hành giá không Ä‘úng vá»›i diá»…n biến của giá thị trường thế giá»›i. Nhiều trường hợp, giá trong nÆ°á»›c tăng không kịp vá»›i giá thế giá»›i khiến các DN găm hàng, chờ thời Ä‘iểm có lãi má»›i bán. Không ít DN Ä‘ã tìm mọi cách trì hoãn để không bán hàng, nhÆ° mất Ä‘iện, bảo trì hệ thống, hỏng máy... Suy cho cùng, Ä‘ây là chuyện Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên trong hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh.

Có thể khẳng định, DN kinh doanh xăng dầu găm hàng hay gom hàng là lá»—i cÆ¡ chế quản lý giá. Theo ông Ngô Trí Long - nguyên Phó viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý giá Bá»™ Tài chính, cÆ¡ chế quản lý giá xăng dầu hiện nay chÆ°a phù hợp vá»›i cÆ¡ chế thị trường. Trong cÆ¡ chế thị trường, Ä‘ã Nhà nÆ°á»›c định giá thì Nhà nÆ°á»›c quyết định hoàn toàn. Còn nếu Ä‘ã trao quyền tá»± chủ cho DN thì phải để DN toàn quyền tá»± quyết tăng hoặc giảm giá. Nhà nÆ°á»›c chỉ can thiệp bằng các công cụ Ä‘iều hành vÄ© mô. Sá»± ná»­a vời này ở chá»—, chúng ta chÆ°a trao toàn bá»™ quyền tá»± chủ cho DN. Trên thế giá»›i, không nÆ°á»›c nào cho DN tá»± định giá nhÆ°ng lại phải thông qua Nhà nÆ°á»›c.

Bên cạnh Ä‘ó, chúng ta Ä‘ã công bố là Ä‘iều hành giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường. Thị trường lên xuống từng ngày, từng giờ. Vậy mà, theo quy định, chúng ta phải đợi đến 30 ngày nhập khẩu má»›i được tăng, giảm. Đó là Ä‘iều bất hợp lý. Vá»›i khoảng thời gian dài nhÆ° vậy, DN hoàn toàn có thừa thời gian găm hàng để đạt mục tiêu lợi nhuận cao.

Trong cÆ¡ chế thị trường, chỉ có má»™t trong hai chủ thể có quyền định giá, là Nhà nÆ°á»›c hoặc thị trường. Nếu thị trường Ä‘á»™c quyền thì giá do Nhà nÆ°á»›c quy định, còn thị trường cạnh tranh thì giá do thị trường quyết định. Tuy nhiên, tại VN, TCty xăng dầu Petrolimex vẫn giữ vị trí thống lÄ©nh thị trường xăng dầu ná»™i địa vá»›i trên 55% thị phần.

Đồng tình, chuyên gia kinh tế VÅ© Đình Ánh cho rằng, để xăng dầu theo Ä‘úng giá thị trường phải được hình thành nên từ thị trường. Việc trao quyền tá»± quyết ná»­a vời cho DN là má»™t trong những nguyên nhân khiến thị trường xăng dầu VN gần nhÆ° không có sá»± cạnh tranh. Vá»›i má»™t thị trường còn mang tính Ä‘á»™c quyền, Nhà nÆ°á»›c để cho DN tá»± quyết định giá dù trong biên Ä‘á»™ nhỏ, là trái vá»›i cÆ¡ chế quản lý giá trong nền kinh tế thị trường. NhÆ°ng để xăng dầu được Ä‘iều hành theo kiểu lưỡng tính nhÆ° hiện nay cÅ©ng không phải là phÆ°Æ¡ng án lâu dài.

Xăng dầu là loại hàng có vai trò rất quan trọng trong đời sống xã há»™i. Chỉ cần má»™t đợt tăng hay giảm nhỏ cÅ©ng tác Ä‘á»™ng ngay tá»›i các chỉ số về giá cả cÅ©ng nhÆ° lợi nhuận của DN. Đơn cá»­, nếu chỉ chậm giảm giá xăng dầu vài ngày là DN Ä‘ã có thể Ä‘út túi hàng nghìn tỉ đồng nên chẳng dại gì giảm giá. Do Ä‘ó, người tiêu dùng khó có thể hi vọng các DN vì thÆ°Æ¡ng mình mà giảm giá. Chỉ có cách tạo ra má»™t thị trường thá»±c sá»± để DN phải cạnh tranh nhau tồn tại, người dân má»›i được hưởng lợi từ sá»± cạnh tranh này.

Sá»­a ra sao?

Hiện nay, 70% lượng xăng dầu được nhập khẩu, 30% còn lại được cung ứng từ nhà máy lọc dầu Dung Quất. Má»—i lít xăng dầu được nhập khẩu về bán ra thị trường ná»™i địa người dân phải “gánh” hÆ¡n 8.000 đồng do rất nhiều khoản thuế, phí; từ thuế giá trị gia tăng, nhập khẩu, tiêu thụ đặc biệt, môi trường và chi phí kinh doanh xăng dầu. Trong khi Ä‘ó, tổng lượng tiêu thụ xăng trên thị trường VN hiện nay vào khoảng 1 tỉ lít/tháng.

Từ việc lập quỹ bình ổn, má»—i lít xăng phải tăng thêm 300 đồng, mức chiết khấu đối vá»›i đại lí cÅ©ng là má»™t trong những nguyên nhân Ä‘á»™i giá thành. Do lãi nhiều, nên mức chiết khấu mà các DN đầu mối xăng dầu trích cho các đại lý lên tá»›i 700-800 đồng/lít xăng bán lẻ. Chính vì thế, bán được càng nhiều, DN nhập khẩu càng có lãi. Đây chính là lý do khiến các DN Ä‘ang có cuá»™c chạy Ä‘ua ngầm về mức chi hoa hồng chia cho các đại lý từ 200 đồng tăng lên gấp 4 lần nhÆ° hiện nay.

Theo quy định hiện hành, việc tăng giảm giá bán lẻ xăng dầu được thá»±c hiện theo biến Ä‘á»™ng của giá thế giá»›i. Cụ thể, giá cÆ¡ sở tăng 7%, 12%, DN được tá»± quyết định giá bán, tăng trên 12% Nhà nÆ°á»›c can thiệp. Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng cho rằng cần thu hẹp biên Ä‘á»™ tăng giảm giá tÆ°Æ¡ng ứng xuống mức biến Ä‘á»™ng 3%, 5% và 7% để không tăng giá sốc.

Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng cÅ©ng đề xuất phÆ°Æ¡ng án khác là quy định con số cụ thể, khi giá cÆ¡ sở và giá hiện hành trong nÆ°á»›c chênh 500 đồng/lít, DN được tá»± quyết định giá bán lẻ, nếu mức chênh từ 500 - 1.000 đồng/lít thì DN được quyết định giá bán kết hợp vá»›i sá»­ dụng quỹ bình ổn. Liên bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng chỉ can thiệp khi mức chênh lệch giữa giá bán lẻ và giá cÆ¡ sở cao hÆ¡n 1.000 đồng/lít.

Theo TS Nguyá»…n Minh Phong, việc thu hẹp biên Ä‘á»™ tăng, giảm giá xăng là má»™t tiến bá»™ vì có tác dụng thu hẹp quyền của DN trong bối cảnh thị trường xăng dầu chÆ°a hoàn toàn cạnh tranh và DN cÅ©ng hết cÆ¡ há»™i xé nhỏ các đợt tăng giá nhÆ° trÆ°á»›c Ä‘ây. Tuy nhiên, việc quy định giá cÆ¡ sở nhÆ° đề xuất của Bá»™ Tài chính vẫn còn rối, chÆ°a Ä‘áp ứng được yêu cầu dÆ° luận là minh bạch về giá xăng dầu.

Chính phủ Ä‘ã chỉ đạo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng xây dá»±ng nghị định thay thế Nghị định 84 về kinh doanh xăng dầu. Rất nhiều đề xuất được Ä‘Æ°a ra từ cả phía cÆ¡ quan quản lí nhà nÆ°á»›c, DN và chuyên gia. Liệu khi nào xăng dầu thá»±c sá»± được vận hành theo cÆ¡ chế thị trường? Hay những giải pháp được cho là tình thế vẫn tiếp tục ngá»± trị? Câu hỏi này chắc khó có thể giải quyết ở má»™t nghị định.