Nghị định 84 - CP sau nhiá»u lần sữa chữa, cho đến nay Ä‘ã hÆ¡n 16 tháng, nhÆ°ng vẫn chÆ°a ban hành được...
Khi còn có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng, phù hợp vá»›i Luáºt Giá Ä‘ã ban hành, Nhà nÆ°á»›c cần quy định giá trần (mức giá tối Ä‘a), má»›i đảm bảo lợi ích của ngÆ°á»i tiêu dùng, tạo sá»± cạnh tranh vá» giá giữa các doanh nghiệp.
Nghị định 84 - CP sau nhiá»u lần sữa chữa, cho đến nay Ä‘ã hÆ¡n 16 tháng, nhÆ°ng vẫn chÆ°a ban hành được. Nguyên nhân chủ yếu của sá»± cháºm trá»… trong việc sá»a đổi Nghị định 84-CP là do cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá còn nhiá»u Ä‘iểm chÆ°a thống nhất giữa các cÆ¡ quan chức năng.
Ngày 7/5/2014, Văn phòng Chính phủ Ä‘ã có thông báo 189/TB-VPCP vá» ý kiến của Phó thủ tÆ°á»›ng Hoàng Trung Hải kết luáºn cuá»™c há»p vá» dá»± thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu ngày 5/5/2014.
Trong kết luáºn, Phó thủ tÆ°á»›ng Hoàng Trung Hải yêu cầu Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng chủ trì, phối hợp vá»›i Bá»™ Tài chính rà soát, hoàn thiện dá»± thảo Nghị định theo hÆ°á»›ng: Hạ biên Ä‘á»™ Ä‘iá»u chỉnh giá bán lẻ xăng dầu cho phù hợp vá»›i khả năng chấp nháºn của ná»n kinh tế nÆ°á»›c ta hiện nay, gồm 3 mức: 2%; trên 2% đến 7%, trên 7%).
Äặc biệt, Phó thủ tÆ°á»›ng yêu cầu giao cho Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng là cÆ¡ quan chủ trì Ä‘iá»u hành giá bán lẻ xăng dầu (theo Ä‘á» nghị của Bá»™ Tài chính). Vá» chu kỳ tính giá cÆ¡ sở, thá»±c hiện theo phÆ°Æ¡ng án được Ä‘a số các thành viên Chính phủ đồng ý là giá cÆ¡ sở được tính bình quân của 15 ngày đầu của chu kỳ dá»± trữ xăng dầu bắt buá»™c. Äối vá»›i Quỹ bình ổn giá xăng dầu, việc trích láºp quỹ thá»±c hiện theo nguyên tắc thÆ°á»ng xuyên, liên tục nhằm tạo nguồn lá»±c để bình ổn giá xăng dầu.
CÆ¡ chế Ä‘iá»u hành: bình cÅ© rượu má»›i?
TrÆ°á»›c ý kiến kết luáºn của Phó thủ tÆ°á»›ng trong việc hoàn thiện cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu, hầu hết nhiá»u ý kiến chỉ táºp trung bình luáºn xoay quanh việc Ä‘iá»u chỉnh cÆ¡ quan chủ trì vá» Ä‘iá»u hành giá bán lẻ xăng dầu từ Bá»™ Tài chính sang Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng... Các ý kiến Ä‘á»u băn khoăn cho rằng Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng quyết giá xăng là “Vừa Ä‘á bóng vừa thổi còi”? ; Liệu có giúp cho việc Ä‘iá»u hành được minh bạch, Ä‘úng cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng và đảm bảo quyá»n lợi ngÆ°á»i tiêu dùng? Lo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng “nuông chiá»u con cÆ°ng”? Nếu thiếu giám sát, lo lạm quyá»n thì tính khách quan của cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c ở Ä‘âu? Ai sẽ giám sát việc Ä‘iá»u hành của cÆ¡ quan này?
Những ý kiến bình luáºn chỉ táºp trung vá» sá»± Ä‘iá»u chỉnh cÆ¡ quan Ä‘iá»u hành giá bán lẻ xăng dầu, Ä‘ó chỉ là phần ngá»n của thể chế quản lý giá trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng. Nếu xây dá»±ng cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu ở nÆ°á»›c ta hiện nay phù hợp vá»›i thể chế định giá của cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, thì việc giao cho bá»™, ngành nào Ä‘iá»u hành giá xăng dầu rồi cÅ©ng sẽ Ä‘i vào cuá»™c sống, không gây nên sá»± phân tâm, bức xúc của công chúng.
Ngược lại tạo láºp cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu không phù hợp vá»›i thể chế định giá trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, thì dù có giao cho má»™t bá»™ hoặc siêu bá»™ nào Ä‘ó Ä‘iá»u hành giá, thì kết cục cÅ©ng sẽ gây những tác Ä‘á»™ng và háºu quả xấu. Vấn Ä‘á» cốt lõi ở Ä‘ây là phải xem xét vá» cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành vá» giá bán lẻ xăng dầu theo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tÆ°á»›ng nhÆ° thế nào? Có phù hợp vá»›i thể chể định giá trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng hay không?
Thể chế kinh tế là hệ thống những quy phạm pháp luáºt nhằm Ä‘iá»u chỉnh các chủ thể kinh tế, các hành vi sản xuất kinh doanh và các quan hệ kinh tế. Thể chế bao gồm: các đạo luáºt, luáºt lệ, quy định, quy tắc... vá» kinh tế gắn vá»›i cÆ¡ chế váºn hành ná»n kinh tế, các chế tài xá» lý vi phạm của các tổ chức kinh tế. Nói má»™t cách ngắn gá»n thể chế kinh tế là luáºt chÆ¡i phù hợp vá»›i các quy luáºt của thị trÆ°á»ng. Vấn Ä‘á» quan trá»ng là làm sao phân biệt được thể chế tốt và thể chế xấu.
Trong thông Ä‘iệp đầu năm 2014, Thủ tÆ°á»›ng Nguyá»…n Tấn DÅ©ng Ä‘ã chỉ rõ cần phải cải cách thể chế kinh tế nhằm tạo ra Ä‘á»™ng lá»±c tăng trưởng nhanh và phát triển bá»n vững. Äối vá»›i Việt Nam là má»™t ná»n kinh tế chuyển đổi, chúng ta cần phân định rõ vai trò của 2 trụ cá»™t: Nhà nÆ°á»›c làm gì? Thị trÆ°á»ng làm gì? Hai trụ cá»™t này trở thành 2 yếu tố bổ sung cho nhau, chứ không thay thế, loại trừ nhau.
Äứng góc Ä‘á»™ thể chế, xem xét vá» cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, Ä‘ó là sá»± phân định rõ đối vá»›i loại thị trÆ°á»ng nào thì Nhà nÆ°á»›c định giá, còn loại thị trÆ°á»ng nào thì giá sẽ do thị trÆ°á»ng quyết định. Nói má»™t cách khác là đối vá»›i loại thị trÆ°á»ng nào Nhà nÆ°á»›c dùng phÆ°Æ¡ng pháp quản lý giá trá»±c tiếp (định giá). Äối vá»›i loại thị trÆ°á»ng nào Nhà nÆ°á»›c dùng phÆ°Æ¡ng pháp quản lý giá gián tiếp - nghÄ©a là thông qua các công cụ và biện pháp kinh tế, tài chính, tín dụng, thÆ°Æ¡ng mại... để Ä‘iá»u tiết, bình ổn giá cả.
Trong Luáºt Giá của nÆ°á»›c ta cÅ©ng nhÆ° của các nÆ°á»›c hoạt Ä‘á»™ng theo mô hình kinh tế thị trÆ°á»ng, Ä‘ã chỉ rõ: trên thị trÆ°á»ng cạnh tranh, giá do thị trÆ°á»ng quyết định; trên thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n (Ä‘á»™c quyá»n thuần tuý, hay Ä‘á»™c quyá»n nhóm nghÄ©a là “có các doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng”), giá do Nhà nÆ°á»›c định. Các hình thức định giá: mức giá cụ thể, khung giá (đối vá»›i thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n); mức giá tối Ä‘a - giá trần (đối vá»›i Ä‘á»™c quyá»n nhóm thuá»™c lÄ©nh vá»±c bán); mức giá tối thiểu - giá sàn (đối vá»›i Ä‘á»™c quyá»n nhóm thuá»™c lÄ©nh vá»±c mua).
Qua nhiá»u lần sá»a đổi, cÅ©ng nhÆ° ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tÆ°á»›ng tại văn bản 7/5/2014 vá» cÆ¡ bản bản chất, cách Ä‘iá»u hành giá xăng dầu so vá»›i Nghị định 84 Ä‘ang hiện hành là không thay đổi, chỉ thay đổi biên Ä‘á»™ của 3 mức; thay đổi chu kỳ, tần suất Ä‘iá»u chỉnh giá. Nói má»™t cách hình tượng là “bình má»›i, rượu cÅ©”.
VỠđịnh giá xăng dầu, theo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tÆ°á»›ng không phải giao toàn quyá»n cho doanh nghiệp định giá. Vá» cÆ¡ chế định giá vẫn theo 3 mức (nhÆ°ng biên Ä‘á»™ có thấp hÆ¡n trÆ°á»›c), cụ thể: doanh nghiệp xăng dầu có quyá»n tá»± định giá (tăng, giảm vá»›i biên Ä‘á»™ 2%), còn vá»›i các biên Ä‘á»™ cụ thể trên 2%- 7%, thì Nhà nÆ°á»›c và cùng tham gia vá»›i doanh nghiệp.
Trên 7% thi Nhà nÆ°á»›c toàn quyá»n. CÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá nhÆ° váºy còn mang “lưỡng tính” hay “ná»a vá»i”. CÆ¡ chế định giá nhÆ° váºy, là hoàn toàn chủ quan, duy ý chí, phi thị trÆ°á»ng không phù hợp vá»›i thể chế xác định giá đối vá»›i bất kỳ má»™t loại thị trÆ°á»ng nào (cạnh tranh; Ä‘á»™c quyá»n hay thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n – cạnh tranh...) trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng. Hiện thị trÆ°á»ng xăng dầu ở nÆ°á»›c ta tuy không phải là thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n, nhÆ°ng chÆ°a có thị trÆ°á»ng cạnh tranh thá»±c sá»±, còn có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng (thá»±c chất là Ä‘á»™c quyá»n nhóm). Sá»± cạnh tranh còn rất yếu, bởi hiện trên thị trÆ°á»ng kinh doanh xăng dầu nÆ°á»›c ta có 21 đầu mối, nhÆ°ng Petrolimex vẫn chiếm khoảng gần 50% thị phần. Giá cÆ¡ sở để tính giá bán lẻ xăng dầu, được tính từ Petrolimex.
Äối vá»›i loại thị trÆ°á»ng này không thể để cho doanh nghiệp tá»± định giá. Trên thá»±c tế cho thấy, khi giá xăng dầu thế giá»›i vừa tăng nhẹ, trong thá»i gian quy định các doanh nghiệp xăng dầu ngay láºp tức kêu lá»— và kiến nghị tăng giá. Khi giá xăng dầu thế giá»›i giảm liên tục và giảm sâu, các doanh nghiệp Ä‘ã không giảm giá kịp thá»i, chỉ giảm giá trÆ°á»›c áp lá»±c của công luáºn và các cÆ¡ quan chức năng, nhÆ°ng việc giảm giá chỉ nhá» giá»t.
Vá» kiểm soát các doanh nghiệp Ä‘á»™c quyá»n hoặc giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng, Nghị quyết lần thứ 3 Ban chấp hành trung Æ°Æ¡ng Äảng khóa IX Ä‘ã Ä‘Æ°a ra giải pháp: “Äối vá»›i doanh nghiệpNN hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c Ä‘á»™c quyá»n, cần quy định kiểm soát giá, Ä‘iá»u tiết lợi nhuáºn và cần tổ chức má»™t số doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c cùng cạnh tranh”. Luáºt Giá có hiệu lá»±c thi hành từ 1/1/2013, tại Ä‘iá»u 19 Ä‘ã thể hiện được Ä‘iá»u Ä‘ó.
Nhà nÆ°á»›c vẫn phải can thiệp thị trÆ°á»ng
Do váºy, chúng ta không thể giao quyá»n quyết định giá xăng dầu cho doanh nghiệp trong Ä‘iá»u kiện thị trÆ°á»ng xăng dầu còn có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng. Vá»›i má»™t thị trÆ°á»ng nhÆ° váºy, để cho doanh nghiệp tá»± định giá, dù biên Ä‘á»™ có nhỠđến Ä‘âu, lợi dụng biên Ä‘á»™ này doanh nghiệp sẽ tăng giá .
Vá»›i biên Ä‘á»™ cho phép doanh nghiệp xăng dầu tá»± tăng giá đến 2%, so vá»›i mức giá xăng hiện tại thì doanh nghiệp được phép tăng trên 400 đồng/lít - mức giá tuyệt đối mà doanh nghiệp được phép tăng không phải là nhá». Nếu còn tình trạng có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng, thì Nhà nÆ°á»›c phải là ngÆ°á»i quyết giá, định giá, chỉ có Nhà nÆ°á»›c má»›i đảm bảo được nguyên tắc hài hòa lợi ích giữa Nhà nÆ°á»›c, doanh nghiệp và ngÆ°á»i tiêu dùng.
Việc Nhà nÆ°á»›c định giá sản phẩm Ä‘á»™c quyá»n, hay giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng là thá»±c hiện Ä‘úng thể chế xác định giá đối vá»›i loại thị trÆ°á»ng này, chứ không phải là biểu hiện cÆ¡ chế hành chính mệnh lệnh. Äây là má»™t trong những biểu hiện táºp trung của vai trò Ä‘iá»u tiết giá trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c.
Vá» cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu để phù hợp vá»›i thể chế xác định giá đối vá»›i thị trÆ°á»ng, khi còn có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng, phù hợp vá»›i Luáºt Giá Ä‘ã ban hành, Nhà nÆ°á»›c cần quy định giá trần (mức giá tối Ä‘a), má»›i đảm bảo lợi ích của ngÆ°á»i tiêu dùng, tạo sá»± cạnh tranh vá» giá giữa các doanh nghiệp.
Giá bán của các doanh nghiệp không được vượt qua, cố gắng phấn đấu giảm chi phí quản lý, kinh doanh, tiếp thị để giảm giá bán nhằm thu hút khách hàng. Mức giá tối Ä‘a này phải đảm bảo cho doanh nghiệp bù đắp được chi phí và có lãi hợp lý, phải sát vá»›i giá thị trÆ°á»ng.
Má»™t vấn Ä‘á» cần được làm rõ, Ä‘ó là khác vá»›i hiện nay, giá bán lẻ xăng dầu sẽ được Ä‘iá»u chỉnh theo tần suất 15 ngày/lần, đồng thá»i, sẽ được tính theo giá bình quân giá 15 ngày đầu của chu kỳ dá»± trữ (30 ngày).
Äây là Ä‘iểm Ä‘ang gây tranh cãi nhiá»u nhất giữa các bá»™ và doanh nghiệp. Vá»›i cách tính má»›i, thị trÆ°á»ng xăng dầu sẽ phát sinh kịch bản, giá bán lẻ xăng dầu trong nÆ°á»›c sẽ tăng vào giữa lúc giá thế giá»›i trong 10-15 ngày qua Ä‘ang Ä‘i xuống, bởi vì giá 15 ngày trÆ°á»›c Ä‘ó, tức ná»a đầu chu kỳ dá»± trữ ở mức cao.
Ngược lại, vá»›i lý do tÆ°Æ¡ng tá»±, khi giá thế giá»›i Ä‘ang tăng thì giá xăng dầu trong nÆ°á»›c lại giảm. Do váºy, nên lấy giá 15 ngày sát ngày tính giá để phản ánh chính xác hÆ¡n xu thế biến Ä‘á»™ng của thế giá»›i. Khi Ä‘ó, việc Ä‘iá»u chỉnh giá bán lẻ sẽ kịp thá»i, tránh phản ứng tiêu cá»±c từ dÆ° luáºn khi giá thế giá»›i Ä‘ã giảm mạnh, giá trong nÆ°á»›c cháºm giảm.
Vá» quỹ bình ổn giá xăng dầu, cần được xem xét là nguồn hình thành, hình thành nhÆ° thế nào? Việc sá» dụng và quản lý ra sao? Nguồn hình thành nên được thá»±c hiện khi giá cÆ¡ sở thấp hÆ¡n giá bán lẻ hiện hành (Nghị định 84 hiện Ä‘ang quy định việc trích láºp được thá»±c hiện thÆ°á»ng xuyên).
Trong khi Ä‘ó, việc sá» dụng được thá»±c hiện khi giá cÆ¡ sở cao hÆ¡n giá bán lẻ hiện hành hoặc việc tăng giá ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã há»™i và Ä‘á»i sống ngÆ°á»i dân. Nếu cứ trích láºp quỹ bình ổn giá xăng dầu ngay cả khi giá cÆ¡ sở cao hÆ¡n giá bán lẻ khiến giá bán lẻ phải Ä‘iá»u chỉnh tăng thì giá lúc này Ä‘ã phải tăng thêm má»™t khoản bằng khoản trích láºp quỹ bình ổn và ngÆ°á»i dân không có cÆ¡ há»™i sá» dụng xăng dầu vá»›i mức giá thấp.
Nguồn hình thành không nên chỉ từ ngÆ°á»i tiêu dùng, mà cần có sá»± tham giá Ä‘óng góp của cả doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, dù chỉ là vá»›i má»™t tá»· lệ rất thấp trong lợi nhuáºn của doanh nghiệp.
Từ những Ä‘iá»u phân tích trên, vá»›i những tÆ° duy vá» cách thức Ä‘iá»u hành giá xăng dầu còn lúng túng nhÆ° hiện nay, nếu sá»a đổi theo chủ quan, thiếu khách quan, không tuân thủ theo Ä‘úng thể chế xác định giá đối vá»›i các loại thị trÆ°á»ng trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, sẽ không bao giá» tháo gỡ được những tồn tại vÆ°á»›ng mắc, chÆ°a thể tạo được sá»± đồng thuáºn của xã há»™i.
Ngày 7/5/2014, Văn phòng Chính phủ Ä‘ã có thông báo 189/TB-VPCP vá» ý kiến của Phó thủ tÆ°á»›ng Hoàng Trung Hải kết luáºn cuá»™c há»p vá» dá»± thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu ngày 5/5/2014.
Trong kết luáºn, Phó thủ tÆ°á»›ng Hoàng Trung Hải yêu cầu Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng chủ trì, phối hợp vá»›i Bá»™ Tài chính rà soát, hoàn thiện dá»± thảo Nghị định theo hÆ°á»›ng: Hạ biên Ä‘á»™ Ä‘iá»u chỉnh giá bán lẻ xăng dầu cho phù hợp vá»›i khả năng chấp nháºn của ná»n kinh tế nÆ°á»›c ta hiện nay, gồm 3 mức: 2%; trên 2% đến 7%, trên 7%).
Äặc biệt, Phó thủ tÆ°á»›ng yêu cầu giao cho Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng là cÆ¡ quan chủ trì Ä‘iá»u hành giá bán lẻ xăng dầu (theo Ä‘á» nghị của Bá»™ Tài chính). Vá» chu kỳ tính giá cÆ¡ sở, thá»±c hiện theo phÆ°Æ¡ng án được Ä‘a số các thành viên Chính phủ đồng ý là giá cÆ¡ sở được tính bình quân của 15 ngày đầu của chu kỳ dá»± trữ xăng dầu bắt buá»™c. Äối vá»›i Quỹ bình ổn giá xăng dầu, việc trích láºp quỹ thá»±c hiện theo nguyên tắc thÆ°á»ng xuyên, liên tục nhằm tạo nguồn lá»±c để bình ổn giá xăng dầu.
CÆ¡ chế Ä‘iá»u hành: bình cÅ© rượu má»›i?
TrÆ°á»›c ý kiến kết luáºn của Phó thủ tÆ°á»›ng trong việc hoàn thiện cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu, hầu hết nhiá»u ý kiến chỉ táºp trung bình luáºn xoay quanh việc Ä‘iá»u chỉnh cÆ¡ quan chủ trì vá» Ä‘iá»u hành giá bán lẻ xăng dầu từ Bá»™ Tài chính sang Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng... Các ý kiến Ä‘á»u băn khoăn cho rằng Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng quyết giá xăng là “Vừa Ä‘á bóng vừa thổi còi”? ; Liệu có giúp cho việc Ä‘iá»u hành được minh bạch, Ä‘úng cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng và đảm bảo quyá»n lợi ngÆ°á»i tiêu dùng? Lo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng “nuông chiá»u con cÆ°ng”? Nếu thiếu giám sát, lo lạm quyá»n thì tính khách quan của cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c ở Ä‘âu? Ai sẽ giám sát việc Ä‘iá»u hành của cÆ¡ quan này?
Những ý kiến bình luáºn chỉ táºp trung vá» sá»± Ä‘iá»u chỉnh cÆ¡ quan Ä‘iá»u hành giá bán lẻ xăng dầu, Ä‘ó chỉ là phần ngá»n của thể chế quản lý giá trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng. Nếu xây dá»±ng cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu ở nÆ°á»›c ta hiện nay phù hợp vá»›i thể chế định giá của cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, thì việc giao cho bá»™, ngành nào Ä‘iá»u hành giá xăng dầu rồi cÅ©ng sẽ Ä‘i vào cuá»™c sống, không gây nên sá»± phân tâm, bức xúc của công chúng.
Ngược lại tạo láºp cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu không phù hợp vá»›i thể chế định giá trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, thì dù có giao cho má»™t bá»™ hoặc siêu bá»™ nào Ä‘ó Ä‘iá»u hành giá, thì kết cục cÅ©ng sẽ gây những tác Ä‘á»™ng và háºu quả xấu. Vấn Ä‘á» cốt lõi ở Ä‘ây là phải xem xét vá» cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành vá» giá bán lẻ xăng dầu theo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tÆ°á»›ng nhÆ° thế nào? Có phù hợp vá»›i thể chể định giá trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng hay không?
Thể chế kinh tế là hệ thống những quy phạm pháp luáºt nhằm Ä‘iá»u chỉnh các chủ thể kinh tế, các hành vi sản xuất kinh doanh và các quan hệ kinh tế. Thể chế bao gồm: các đạo luáºt, luáºt lệ, quy định, quy tắc... vá» kinh tế gắn vá»›i cÆ¡ chế váºn hành ná»n kinh tế, các chế tài xá» lý vi phạm của các tổ chức kinh tế. Nói má»™t cách ngắn gá»n thể chế kinh tế là luáºt chÆ¡i phù hợp vá»›i các quy luáºt của thị trÆ°á»ng. Vấn Ä‘á» quan trá»ng là làm sao phân biệt được thể chế tốt và thể chế xấu.
Trong thông Ä‘iệp đầu năm 2014, Thủ tÆ°á»›ng Nguyá»…n Tấn DÅ©ng Ä‘ã chỉ rõ cần phải cải cách thể chế kinh tế nhằm tạo ra Ä‘á»™ng lá»±c tăng trưởng nhanh và phát triển bá»n vững. Äối vá»›i Việt Nam là má»™t ná»n kinh tế chuyển đổi, chúng ta cần phân định rõ vai trò của 2 trụ cá»™t: Nhà nÆ°á»›c làm gì? Thị trÆ°á»ng làm gì? Hai trụ cá»™t này trở thành 2 yếu tố bổ sung cho nhau, chứ không thay thế, loại trừ nhau.
Äứng góc Ä‘á»™ thể chế, xem xét vá» cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, Ä‘ó là sá»± phân định rõ đối vá»›i loại thị trÆ°á»ng nào thì Nhà nÆ°á»›c định giá, còn loại thị trÆ°á»ng nào thì giá sẽ do thị trÆ°á»ng quyết định. Nói má»™t cách khác là đối vá»›i loại thị trÆ°á»ng nào Nhà nÆ°á»›c dùng phÆ°Æ¡ng pháp quản lý giá trá»±c tiếp (định giá). Äối vá»›i loại thị trÆ°á»ng nào Nhà nÆ°á»›c dùng phÆ°Æ¡ng pháp quản lý giá gián tiếp - nghÄ©a là thông qua các công cụ và biện pháp kinh tế, tài chính, tín dụng, thÆ°Æ¡ng mại... để Ä‘iá»u tiết, bình ổn giá cả.
Trong Luáºt Giá của nÆ°á»›c ta cÅ©ng nhÆ° của các nÆ°á»›c hoạt Ä‘á»™ng theo mô hình kinh tế thị trÆ°á»ng, Ä‘ã chỉ rõ: trên thị trÆ°á»ng cạnh tranh, giá do thị trÆ°á»ng quyết định; trên thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n (Ä‘á»™c quyá»n thuần tuý, hay Ä‘á»™c quyá»n nhóm nghÄ©a là “có các doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng”), giá do Nhà nÆ°á»›c định. Các hình thức định giá: mức giá cụ thể, khung giá (đối vá»›i thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n); mức giá tối Ä‘a - giá trần (đối vá»›i Ä‘á»™c quyá»n nhóm thuá»™c lÄ©nh vá»±c bán); mức giá tối thiểu - giá sàn (đối vá»›i Ä‘á»™c quyá»n nhóm thuá»™c lÄ©nh vá»±c mua).
Qua nhiá»u lần sá»a đổi, cÅ©ng nhÆ° ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tÆ°á»›ng tại văn bản 7/5/2014 vá» cÆ¡ bản bản chất, cách Ä‘iá»u hành giá xăng dầu so vá»›i Nghị định 84 Ä‘ang hiện hành là không thay đổi, chỉ thay đổi biên Ä‘á»™ của 3 mức; thay đổi chu kỳ, tần suất Ä‘iá»u chỉnh giá. Nói má»™t cách hình tượng là “bình má»›i, rượu cÅ©”.
VỠđịnh giá xăng dầu, theo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tÆ°á»›ng không phải giao toàn quyá»n cho doanh nghiệp định giá. Vá» cÆ¡ chế định giá vẫn theo 3 mức (nhÆ°ng biên Ä‘á»™ có thấp hÆ¡n trÆ°á»›c), cụ thể: doanh nghiệp xăng dầu có quyá»n tá»± định giá (tăng, giảm vá»›i biên Ä‘á»™ 2%), còn vá»›i các biên Ä‘á»™ cụ thể trên 2%- 7%, thì Nhà nÆ°á»›c và cùng tham gia vá»›i doanh nghiệp.
Trên 7% thi Nhà nÆ°á»›c toàn quyá»n. CÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá nhÆ° váºy còn mang “lưỡng tính” hay “ná»a vá»i”. CÆ¡ chế định giá nhÆ° váºy, là hoàn toàn chủ quan, duy ý chí, phi thị trÆ°á»ng không phù hợp vá»›i thể chế xác định giá đối vá»›i bất kỳ má»™t loại thị trÆ°á»ng nào (cạnh tranh; Ä‘á»™c quyá»n hay thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n – cạnh tranh...) trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng. Hiện thị trÆ°á»ng xăng dầu ở nÆ°á»›c ta tuy không phải là thị trÆ°á»ng Ä‘á»™c quyá»n, nhÆ°ng chÆ°a có thị trÆ°á»ng cạnh tranh thá»±c sá»±, còn có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng (thá»±c chất là Ä‘á»™c quyá»n nhóm). Sá»± cạnh tranh còn rất yếu, bởi hiện trên thị trÆ°á»ng kinh doanh xăng dầu nÆ°á»›c ta có 21 đầu mối, nhÆ°ng Petrolimex vẫn chiếm khoảng gần 50% thị phần. Giá cÆ¡ sở để tính giá bán lẻ xăng dầu, được tính từ Petrolimex.
Äối vá»›i loại thị trÆ°á»ng này không thể để cho doanh nghiệp tá»± định giá. Trên thá»±c tế cho thấy, khi giá xăng dầu thế giá»›i vừa tăng nhẹ, trong thá»i gian quy định các doanh nghiệp xăng dầu ngay láºp tức kêu lá»— và kiến nghị tăng giá. Khi giá xăng dầu thế giá»›i giảm liên tục và giảm sâu, các doanh nghiệp Ä‘ã không giảm giá kịp thá»i, chỉ giảm giá trÆ°á»›c áp lá»±c của công luáºn và các cÆ¡ quan chức năng, nhÆ°ng việc giảm giá chỉ nhá» giá»t.
Vá» kiểm soát các doanh nghiệp Ä‘á»™c quyá»n hoặc giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng, Nghị quyết lần thứ 3 Ban chấp hành trung Æ°Æ¡ng Äảng khóa IX Ä‘ã Ä‘Æ°a ra giải pháp: “Äối vá»›i doanh nghiệpNN hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c Ä‘á»™c quyá»n, cần quy định kiểm soát giá, Ä‘iá»u tiết lợi nhuáºn và cần tổ chức má»™t số doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c cùng cạnh tranh”. Luáºt Giá có hiệu lá»±c thi hành từ 1/1/2013, tại Ä‘iá»u 19 Ä‘ã thể hiện được Ä‘iá»u Ä‘ó.
Nhà nÆ°á»›c vẫn phải can thiệp thị trÆ°á»ng
Do váºy, chúng ta không thể giao quyá»n quyết định giá xăng dầu cho doanh nghiệp trong Ä‘iá»u kiện thị trÆ°á»ng xăng dầu còn có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng. Vá»›i má»™t thị trÆ°á»ng nhÆ° váºy, để cho doanh nghiệp tá»± định giá, dù biên Ä‘á»™ có nhỠđến Ä‘âu, lợi dụng biên Ä‘á»™ này doanh nghiệp sẽ tăng giá .
Vá»›i biên Ä‘á»™ cho phép doanh nghiệp xăng dầu tá»± tăng giá đến 2%, so vá»›i mức giá xăng hiện tại thì doanh nghiệp được phép tăng trên 400 đồng/lít - mức giá tuyệt đối mà doanh nghiệp được phép tăng không phải là nhá». Nếu còn tình trạng có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng, thì Nhà nÆ°á»›c phải là ngÆ°á»i quyết giá, định giá, chỉ có Nhà nÆ°á»›c má»›i đảm bảo được nguyên tắc hài hòa lợi ích giữa Nhà nÆ°á»›c, doanh nghiệp và ngÆ°á»i tiêu dùng.
Việc Nhà nÆ°á»›c định giá sản phẩm Ä‘á»™c quyá»n, hay giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng là thá»±c hiện Ä‘úng thể chế xác định giá đối vá»›i loại thị trÆ°á»ng này, chứ không phải là biểu hiện cÆ¡ chế hành chính mệnh lệnh. Äây là má»™t trong những biểu hiện táºp trung của vai trò Ä‘iá»u tiết giá trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c.
Vá» cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu để phù hợp vá»›i thể chế xác định giá đối vá»›i thị trÆ°á»ng, khi còn có doanh nghiệp giữ vị trí thống lÄ©nh thị trÆ°á»ng, phù hợp vá»›i Luáºt Giá Ä‘ã ban hành, Nhà nÆ°á»›c cần quy định giá trần (mức giá tối Ä‘a), má»›i đảm bảo lợi ích của ngÆ°á»i tiêu dùng, tạo sá»± cạnh tranh vá» giá giữa các doanh nghiệp.
Giá bán của các doanh nghiệp không được vượt qua, cố gắng phấn đấu giảm chi phí quản lý, kinh doanh, tiếp thị để giảm giá bán nhằm thu hút khách hàng. Mức giá tối Ä‘a này phải đảm bảo cho doanh nghiệp bù đắp được chi phí và có lãi hợp lý, phải sát vá»›i giá thị trÆ°á»ng.
Má»™t vấn Ä‘á» cần được làm rõ, Ä‘ó là khác vá»›i hiện nay, giá bán lẻ xăng dầu sẽ được Ä‘iá»u chỉnh theo tần suất 15 ngày/lần, đồng thá»i, sẽ được tính theo giá bình quân giá 15 ngày đầu của chu kỳ dá»± trữ (30 ngày).
Äây là Ä‘iểm Ä‘ang gây tranh cãi nhiá»u nhất giữa các bá»™ và doanh nghiệp. Vá»›i cách tính má»›i, thị trÆ°á»ng xăng dầu sẽ phát sinh kịch bản, giá bán lẻ xăng dầu trong nÆ°á»›c sẽ tăng vào giữa lúc giá thế giá»›i trong 10-15 ngày qua Ä‘ang Ä‘i xuống, bởi vì giá 15 ngày trÆ°á»›c Ä‘ó, tức ná»a đầu chu kỳ dá»± trữ ở mức cao.
Ngược lại, vá»›i lý do tÆ°Æ¡ng tá»±, khi giá thế giá»›i Ä‘ang tăng thì giá xăng dầu trong nÆ°á»›c lại giảm. Do váºy, nên lấy giá 15 ngày sát ngày tính giá để phản ánh chính xác hÆ¡n xu thế biến Ä‘á»™ng của thế giá»›i. Khi Ä‘ó, việc Ä‘iá»u chỉnh giá bán lẻ sẽ kịp thá»i, tránh phản ứng tiêu cá»±c từ dÆ° luáºn khi giá thế giá»›i Ä‘ã giảm mạnh, giá trong nÆ°á»›c cháºm giảm.
Vá» quỹ bình ổn giá xăng dầu, cần được xem xét là nguồn hình thành, hình thành nhÆ° thế nào? Việc sá» dụng và quản lý ra sao? Nguồn hình thành nên được thá»±c hiện khi giá cÆ¡ sở thấp hÆ¡n giá bán lẻ hiện hành (Nghị định 84 hiện Ä‘ang quy định việc trích láºp được thá»±c hiện thÆ°á»ng xuyên).
Trong khi Ä‘ó, việc sá» dụng được thá»±c hiện khi giá cÆ¡ sở cao hÆ¡n giá bán lẻ hiện hành hoặc việc tăng giá ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã há»™i và Ä‘á»i sống ngÆ°á»i dân. Nếu cứ trích láºp quỹ bình ổn giá xăng dầu ngay cả khi giá cÆ¡ sở cao hÆ¡n giá bán lẻ khiến giá bán lẻ phải Ä‘iá»u chỉnh tăng thì giá lúc này Ä‘ã phải tăng thêm má»™t khoản bằng khoản trích láºp quỹ bình ổn và ngÆ°á»i dân không có cÆ¡ há»™i sá» dụng xăng dầu vá»›i mức giá thấp.
Nguồn hình thành không nên chỉ từ ngÆ°á»i tiêu dùng, mà cần có sá»± tham giá Ä‘óng góp của cả doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, dù chỉ là vá»›i má»™t tá»· lệ rất thấp trong lợi nhuáºn của doanh nghiệp.
Từ những Ä‘iá»u phân tích trên, vá»›i những tÆ° duy vá» cách thức Ä‘iá»u hành giá xăng dầu còn lúng túng nhÆ° hiện nay, nếu sá»a đổi theo chủ quan, thiếu khách quan, không tuân thủ theo Ä‘úng thể chế xác định giá đối vá»›i các loại thị trÆ°á»ng trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, sẽ không bao giá» tháo gỡ được những tồn tại vÆ°á»›ng mắc, chÆ°a thể tạo được sá»± đồng thuáºn của xã há»™i.
Nguồn tin: Vneconomy
