Theo Bá»™ Tài chính, từ năm 2009, Chính phủ thá»±c hiện Ä‘iều hành giá mặt hàng xăng, dầu theo nguyên tắc thị trường, Nhà nÆ°á»›c không còn bù lá»—, há»— trợ đối vá»›i kinh doanh các mặt hàng xăng, dầu nhÆ° trÆ°á»›c Ä‘ây. Thá»±c tế, do nhiều nguyên nhân, cho đến nay giá xăng dầu của Việt Nam vẫn chÆ°a hoàn toàn mang tính thị trường do chÆ°a có cÆ¡ chế cạnh tranh thị trường đầy đủ. 

Vẫn nhiều kẽ hở để lách

Sau Quyết định 187, Nghị định 54 và Nghị định 55/2007/NĐ - CPlà Nghị định 84/2009/NĐ - CP về kinh doanh xăng dầu có hiệu lá»±c từ ngày 15/12/2009. Nghị định ra đời được coi là bÆ°á»›c tiến lá»›n trong việc quản lý thị trường xăng dầu khi cÆ¡ chế giám sát minh bạch hÆ¡n và tạo sá»± chủ Ä‘á»™ng cao hÆ¡n cho doanh nghiệp theo cÆ¡ chế thị trường song không thể thiếu bàn tay hữu hình của Nhà nÆ°á»›c.

Gần Ä‘ây cho thấy có sá»± thỏa hiệp giữa các cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c vá»›i các doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền xăng dầu khi khẳng định cÆ¡ chế má»›i về quản lý giá xăng dầu. Theo Ä‘ó, chấp nhận mức giá hiện tại sau cú sốc tăng giá tháng 3/2011 nhÆ° giá nền, gốc để so sánh và cho phép doanh nghiệp chủ Ä‘á»™ng tăng, giảm giá xăng dầu theo sát Ä‘á»™ng thái giá thị trường thế giá»›i khi mức Ä‘iều chỉnh không quá 5% giá gốc Ä‘ó, còn nếu vượt mức trên thì làm phÆ°Æ¡ng án trình cÆ¡ quan chức năng Nhà nÆ°á»›c xem xét, phê duyệt… Đồng thời, giãn cách Ä‘iều chỉnh không ngắn hÆ¡n 3 tháng/lần thay vì 10 ngày/lần nhÆ°quy định trong Nghị định 84, được coi là quá dày và dá»…(dù chÆ°a khi nào) bị doanh nghiệp lợi dụng. 

Tuy nhiên, bất cập là ở chá»—, doanh nghiệp dá»… dàng xé nhỏ mức tăng giá dÆ°á»›i 5% nhÆ° kiểu quản lý giá sữa vẫn tồn tại trong thời gian qua. HÆ¡n nữa, chÆ°a có cÆ¡ chế giám sát và chế tài buá»™c doanh nghiệp hạ giá khi giá thế giá»›i giảm nhanh và sâu. Ngoài ra, Ä‘iều khiến dÆ° luận khó hiểu là chÆ°a có kiểm toán giá xăng dầu, thậm chí chÆ°a có cả việc minh bạch và công khai hóa các chỉ số thành phần giá xăng dầu (dù Petrolimex gần Ä‘ây Ä‘ã Ä‘Æ°a cách tính giá xăng dầu lên trang thông tin Ä‘iện tá»­ chính vàBá»™ Công ThÆ°Æ¡ng từ 1/3/2011 Ä‘ã Ä‘Æ°a lên tờ tin Thị trường hàng ngày cách tính toán về giá cÆ¡ sở…) giúp cho các nhà khoa học, quản lý biết rõ giá cÆ¡ sở tại từng thời Ä‘iểm. Tuy nhiên, cÅ©ng phải nói thêm là Ä‘ây là mức giá cÆ¡ sở được tính trên quy định của Nghị định 84, và các yếu tố đầu vào đều do các cÆ¡ quan Nhà nÆ°á»›c ban hành, chứ không phải giá vốn của doanh nghiệp. Giá vốn có thể cao hÆ¡n hoặc thấp hÆ¡n xoay quanh giá cÆ¡ sở Ä‘ó, phụ thuá»™c vào việc ký kết thỏa thuận vá»›i nhà cung cấp và thời Ä‘iểm giao hàng. Chính sá»± thiếu minh bạch cÆ¡ cấu giá xăng dầu này là nguyên nhân giải thích cho Ä‘iều khó giải thích nhất là dù giá lên hay xuống thì doanh nghiệp đầu mối nhập xăng dầu luôn kêu lá»—, cÆ¡ quan chức năng thì luôn chịu cảnh "trên Ä‘e dÆ°á»›i búa", ngân sách Nhà nÆ°á»›c thất thu và người tiêu dùng thì cắn răng chịu Ä‘á»±ng vì không còn lá»±a chọn nào khác. 

Giá xăng dầu và uy tín, hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c

Phải chăng tất cả lợi lá»™c do Ä‘á»™c quyền xăng dầu đều rÆ¡i vào túi các đại lý dù là tính chất Nhà nÆ°á»›c hay tÆ° nhân thì cÅ©ng Ä‘á»™c quyền không kém và Ä‘ang ngày càng mở rá»™ng trên phạm vi cả nÆ°á»›c. Theo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, Tổng Công ty dầu Việt Nam - PVOil hiện chiếm 25%, Saigon Petro chiếm 8%, còn Petrolimex chiếm khoảng 55% thị trường xăng dầu cả nÆ°á»›c (các vùng có cạnh tranh cao nhÆ° Hà Ná»™i hoặc TP Hồ Chí Minh thì thị phần của Petrolimex chỉ trên dÆ°á»›i 40%, còn ở các vùng nhÆ° SÆ¡n La, Lai Châu, Tây Nguyên thì thị phần gần nhÆ° 100%); trong Ä‘ó 30% thị phần của Petrolimex là bán buôn cho các doanh nghiệp, khoảng trên 25% tá»± bán thông qua hệ thống 1.995 cây xăng của mình, chiếm khoảng gần 20% trong tổng số 10.000 cây xăng trên toàn quốc.

Rõ ràng là, má»™t cÆ¡ chế giá xăng, dầu còn nhiều lúng túng và rối, kiểu "lưỡng tính". Muốn có giá cả thị trường trong cÆ¡ chế không có cạnh tranh thị trường thì muốn hay không cÅ©ng tất yếu không chỉ là tác nhân thá»±c tế và tiềm tàng làm méo mó giá cả, Ä‘e dọa lạm phát và bất ổn kinh tế vÄ© mô cÅ©ng nhÆ° vi mô, mà còn gây cảnh đục nÆ°á»›c béo cò, tăng nhanh, giảm chậm, tăng thá»±c còn giảm hình thức và giảm sút sức hấp dẫn, lành mạnh của môi trường đầu tÆ° và làm chậm lại quá trình hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường.

Má»™t khi cÆ¡ chế quản lý giá xăng dầu không ổn định và thị trường hóa giá xăng dầu chÆ°a thá»±c sá»± minh bạch cÅ©ng có nghÄ©a là hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c đối vá»›i giá xăng dầu nói riêng, giá cả thị trường và nền kinh tế vÄ© mô nói chung Ä‘ang chÆ°a đạt yêu cầu đề ra.

HÆ¡n nữa, khi có sá»± thay đổi đến chóng mặt của Ä‘á»™ng thái chính sách quản lý theo hÆ°á»›ng không thể dá»± báo được; đặc biệt là, khi mà cÆ¡ chế quản lý vừa được thông qua, nhÆ°ng không được thá»±c thi đầy đủ, dá»… dàng bị gác lại hay Ä‘iều chỉnh bởi những giải thích Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng, tùy tiện, những nhân danh lợi ích quốc gia thiếu căn cứ pháp lý minh bạch, đầy đủ, thì còn có nghÄ©a là uy tín và hiệu lá»±c quản lý nhà nÆ°á»›c Ä‘ã, Ä‘ang và sẽ còn bị tổn thÆ°Æ¡ng.n

Nguồn tin: KTĐT