Sá»± tăng giảm giá dầu luôn là nhân tố chính ảnh hưởng tá»›i mọi ngành nghề hoạt Ä‘á»™ng trong nền kinh tế bởi dầu mỏ và cÅ©ng là má»™t nhân tố đầu vào quan trọng của mọi quá trình sản xuất. Xem xét lịch sá»­ phát triển của giá dầu cho ta má»™t bức tranh toàn cảnh về sá»± biến Ä‘á»™ng giá dầu và hiểu nguyên nhân của những đợt tăng giá dầu mỏ.

Ta quan sát lịch sá»­ giá dầu mỏ theo các giai Ä‘oạn:

• Giai Ä‘oạn sau chiến tranh TG: từ 1945 tá»›i 1971
• Giai Ä‘oạn bất ổn: từ 1972 tá»›i 1981
• Giai Ä‘oạn từ 1981 tá»›i 1998
• Giai Ä‘oạn từ 1999 tá»›i 2003
• Giai Ä‘oạn từ 2003 tá»›i 2007
• Giai Ä‘oạn từ 2007 tá»›i nay

1. Giai đoạn sau chiến tranh TG: từ 1945 tới 1971

Trong giai Ä‘oạn này, lịch sá»­ Thế giá»›i chứng kiến sá»± ổn định của giá dầu mỏ. Nguồn cung dầu được duy trì ổn định. Sá»± phát triển kinh tế cÅ©ng nhÆ° các ngành công nghiệp thời kỳ này không cao, vì thế sức ép cầu của dầu không đủ lá»›n.

• Từ năm 1945 tá»›i 1957: Trong thời gian này, giá dầu gần nhÆ° ổn định, nằm trong biên Ä‘á»™ từ 2.5 USD tá»›i 3 USD. Tính theo thời giá hiện nay (2009) thì nó nằm trong khoảng từ 20 USD tá»›i 21 USD.
• Từ năm 1958 tá»›i 1971: Nguồn cung dầu mỏ từ các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu ổn định giúp giá dầu vẫn duy trì ở mức 3 USD (21 USD theo giá của năm 2009).

Tóm lại thời kỳ này, giá dầu không có sá»± biến Ä‘á»™ng. Đó là nhân tố tốt giúp phát triển các ngành công nghiệp tại các nền kinh tế bị thiệt hai sau chiến tranh nhÆ°: Nhật Bản và Tây Âu.

2. Giai Ä‘oạn bất ổn của giá dầu: từ năm 1972 tá»›i 1981

Trong giai Ä‘oạn này, ta xem xét các mốc thời gian là 1974, 1978, 1979 vì Ä‘ó là các mốc thời gian chứng kiến giá dầu Thế giá»›i có sá»± “chuyển mình”.

• Từ những năm 1972 tá»›i 1974: Đầu những năm 1972 giá dầu vẫn giữ ở ngưỡng 3 USD/thùng; nhÆ°ng
• Tá»›i năm 1974, giá dầu Ä‘ã nhảy lên mức 12 USD (tức là gấp 4 lần so vá»›i giá dầu năm 1972). Nguyên nhân xuất phát từ cuá»™c chiến The Yom Kippur War do Israel phát Ä‘á»™ng vào ngày 5/10/1973 nhằm vào 2 nÆ°á»›c Syria và Ai Cập. Cuá»™c chiến này được Mỹ và má»™t số nÆ°á»›c PhÆ°Æ¡ng Tây hậu thuẫn.

Nhằm Ä‘áp trả lại Ä‘á»™ng thái của Mỹ, má»™t số nÆ°á»›c Ả Rập ngay tức khắc đặt lệnh cấm vận về dầu mỏ vá»›i quốc gia Israel. Sản lượng bị cắt giảm 5 triệu thùng/ngày, má»™t số nÆ°á»›c khác thì tăng sản lượng lên 1 triệu thùng/ngày. Sá»± hao hụt 4 triệu thùng/ngày kéo dài tá»›i tháng 3/1974, chiếm 7% sản lượng sản lượng dầu thế giá»›i. Sá»± hao hụt Ä‘ó đẩy giá dầu thế giá»›i tăng lên má»™t ngưỡng má»›i.

• Từ năm 1975 tá»›i năm 1978, giá dầu thế giá»›i dao Ä‘á»™ng quanh ngưỡng 12.21 USD tá»›i 13.55 USD/thùng. Nếu ta tính cả mức lạm phát của thời kỳ này thì giá dầu có xu hÆ°á»›ng giảm nhẹ.
• Từ năm 1979 tá»›i năm 1981: Giá dầu mỏ lại tăng nhanh xuất phát từ các sá»± kiện bất ổn từ 2 nÆ°á»›c Iran và Iraq.

Năm 1978 tại Iran xảy ra cuá»™c cách mạng Hồi giáo (từ tháng 11/1978 tá»›i tháng 6/1979) khiến sản lượng mất Ä‘i từ 2 đến 2.5 triệu thùng/ngày.

Vào tháng 9/1980, Iraq tấn công Iran. Đến tháng 11/1980, tính chung sản lượng của cả 2 nÆ°á»›c chỉ là 1 triệu thùng/ngày, bằng chÆ°a tá»›i 1/6 sản lượng của 2 nÆ°á»›c má»™t năm trÆ°á»›c Ä‘ó là 6.5 triệu thùng/ngày. Hệ quả tác Ä‘á»™ng là sản lượng dầu thế giá»›i sụt giảm 10% sÆ¡ vá»›i năm 1979. Trong thời kỳ này giá dầu mỏ tăng “phi mã”: gấp 2 lần (Tăng giá từ mức 14 USD (năm 1978) lên mức 35 USD/thùng  năm 1981.

NhÆ° vậy cho thấy, sá»± bất ổn về chính trị ở khu vá»±c Trung Đông kéo theo sá»± sụt giảm sản lượng dầu khai thác, nguyên nhân chính của việc tăng giá dầu Thế giá»›i.

Má»™t thá»±c tế cho thấy, môt khi giá dầu thiết lập má»™t mặt bằng giá má»›i thì khó có thể đẩy giá dầu về mức giá trÆ°á»›c Ä‘ó. Sá»± tăng giá dầu thời kỳ này tác Ä‘á»™ng lá»›n đến quá trình phát triển của nền kinh tế thế giá»›i thời kỳ này.

3. Giai đoạn năm 1981-1998:

Giai Ä‘oạn này chứng kiến những Ä‘á»™ng thái tác Ä‘á»™ng đến giá dầu từ tổ chức xuất khẩu dầu mỏ OPEC.

Ta biết rằng: Giá dầu thời gian trÆ°á»›c Ä‘ã thiết lập mặt bằng giá má»›i là 35 USD/thùng. Mức lợi từ nguồn thu dầu mỏ Ä‘ã kéo theo sá»± kích thích tăng cung từ các nÆ°á»›c bên ngoài OPEC. Từ năm 1981 tá»›i năm 1986, các nÆ°á»›c bên ngoài tăng thêm lượng cung 10 triệu thùng/ngày. Điều này ảnh hưởng tá»›i cầu giảm xuống đối vá»›i lượng dầu mỏ của OPEC.

Việc tăng cung dầu đặt các nÆ°á»›c OPEC phải toan tính tá»›i việc cắt giảm lượng cung để bình ổn giá bằng cách quy định hạn mức khai thác. Tuy nhiên, việc này gần nhÆ° thất bại bởi chính má»™t số nÆ°á»›c trong tổ chức OPEC Ä‘ã phá vỡ quy Æ°á»›c, tá»± ý tăng cung dầu mỏ.

• Vào tháng 8/1985, Ả Rập Xeut bất ngờ tuyên bố tăng lượng cung từ 2 triệu thùng/ngày lên mức 5 triệu thùng/ngày. Điều này góp phần đẩy giá dầu mỏ giảm dÆ°á»›i 15 USD/thùng.
• Tá»›i tháng 12/1986, giá dầu tăng dần lên mức 18 USD/thùng.
• Trong 2 năm 1987 tá»›i năm 1988, giá dầu mỏ từ ngưỡng 18 USD lại giảm xuống 15 USD. Sá»± giảm giá dầu lần này Ä‘ã Ä‘em lại rất nhiều thuận lợi cho nền kinh tế Mỹ và thế giá»›i.
• Trong năm 1988 tá»›i 1990, cùng vá»›i sá»± kiện Iraq đứng đầu là Saddam Ä‘ã tiến công giải phóng vùng vịnh Kuwait, giá dầu tăng mạnh. Tuy nhiên ngay sau Ä‘ó, OPEC tăng sản lượng liên tục Ä‘ã khiến má»™t lần nữa giá dầu giảm giá mạnh, đạt ngưỡng 15 USD và kéo dài tá»›i năm 1994.

Chu kỳ tăng giá lại tăng lên khi nền kinh tế Mỹ và khối các nÆ°á»›c Châu Á tăng trưởng. Nhu cầu sá»­ dụng dầu trong các ngành công nghiệp tăng mạnh.

Tuy nhiên, cùng vá»›i sá»± phân tích Ä‘ánh giá không chuẩn của các nÆ°á»›c OPEC và sá»± Ä‘ánh giá chÆ°a Ä‘úng vá»›i sá»± ảnh hưởng của cuá»™c khủng hoảng tài chính Thế giá»›i năm 1997, OPEC Ä‘ã tăng sản lượng khai thác dầu từ ngưỡng 2.5 triệu thùng/ngày lên mức 27.5 triệu thùng/ngày. Sá»± khủng hoảng tài chính tiền tệ lây lan nhanh sang các nền kinh tế Châu Á rồi Châu Âu khiến nhu cầu dầu sụt giảm mạnh. Cùng vá»›i Ä‘ó, giá dầu thô liên tục Ä‘à giảm giá mạnh. TrÆ°á»›c tình hình Ä‘ó, tháng 4-1998 và tháng 7-1998, OPEC liên tục cắt giảm sản lượng khai thác, giá dầu mỏ giảm hết tháng 12/1998 và ở mức 12 USD/thùng.

4. Giai đoạn 1999 tới 2003:

Nhằm chặn đứng xu hÆ°á»›ng giảm giá dầu mỏ, các nÆ°á»›c OPEC tiếp tục tuyên bố giảm sản lượng khai thác. Tháng 4/1999, OPEC cắt giảm tiếp 1.719 triệu thùng dầu/ngày. NhÆ° vậy tính chung, OPEC Ä‘ã cắt giảm hÆ¡n 3 triệu thùng dầu/ngày. Do Ä‘ó Ä‘ã khiến giá dầu tăng giá trở lại lên mức 25 USD/thùng.

Vá»›i vấn đề Y2K và sá»± tăng trưởng của nền kinh tế Mỹ, giá dầu đạt ngưỡng 35 USD vào tháng 10/2000. OPEC tăng sản lượng khai thác dầu mỏ thêm 3.2 triệu thùng để nhằm cản trở sá»± tăng giá. Ngày 1/11/2000, OPEC tuyên bố tăng 500.000 thùng/ngày Ä‘ã khiến giá dầu mỏ lại có xu hÆ°á»›ng giảm.

Vào năm 2001, nền kinh tế Mỹ yếu Ä‘i và sá»± gia tăng sản lượng của các nÆ°á»›c ngoài OPEC Ä‘ã gây áp lá»±c giảm giá dầu. TrÆ°á»›c tình hình Ä‘ó, OPEC má»™t lần nữa liên tiếp cắt giảm sản lượng và tính tá»›i ngày 1/9/2001, OPEC Ä‘ã cắt giảm 3,5 triệu thùng. Nếu không có cuá»™c tấn công khủng bố vào ngày 11/9/2001, sá»± cắt giảm này của OPEC có thể đủ để làm cân bằng thậm chí là đảo ngược xu thế.

TrÆ°á»›c cuá»™c tấn công khủng bố giá dầu Ä‘ã sụt giảm. Giá dầu giao ngay theo tiêu chuẩn của các nhà trung gian Tây Texas Mỹ Ä‘ã giảm 35% vào giữa tháng 11. Trong Ä‘iều kiện bình thường, sá»± giảm giá dầu ở mức Ä‘á»™ Ä‘ó sẽ dẫn tá»›i má»™t đợt cắt giảm sản lượng của OPEC nhÆ°ng vá»›i Ä‘iều kiện chính trị không phù hợp, OPEC Ä‘ã hoãn việc cắt giảm thêm đến tận tháng 1/2002.

Sau tháng 1/2002, OPEC cắt giảm tiếp 1,5 triệu thùng/ngày và các nÆ°á»›c ngoài OPEC cÅ©ng tham gia việc cắt giảm sản lượng trong Ä‘ó có cả Nga vá»›i mức cắt giảm cam kết là 462.500 thùng/ngày. Điều này Ä‘ã Ä‘em lại kết quả mong muốn của OPEC khi mà giá dầu tăng lên mức 25USD/thùng vào tháng 3/2002.

Vào giữa năm 2002, các nÆ°á»›c ngoài OPEC Ä‘ã khôi phục lại mức sản lượng Ä‘ã cắt giảm tuy nhiên giá vẫn tiếp tục tăng và dá»± trữ dầu của Mỹ đạt mức thấp nhất trong 20 năm.

Vào thời Ä‘iểm cuối năm, dÆ° cung không còn là vấn đề. Cuá»™c Ä‘ình công tại Venezuela Ä‘ã khiến cho sản lượng dầu nÆ°á»›c này giảm mạnh. TrÆ°á»›c khi cuá»™c Ä‘ình công diá»…n ra, Venezuela chÆ°a bao giờ có thể khôi phục lại mức sản lượng trÆ°á»›c Ä‘ó và đứng ở mức thấp hÆ¡n 900.000 thùng/ngày so vá»›i mức ká»· lục 3,5 triệu thùng/ngày.

OPEC tăng sản lượng thêm 2,8 triệu thùng/ngày vào tháng 1 và tháng 2/2003. Vào ngày 19/3/2003, khi mà sản lượng dầu của Venezuela bắt đầu được khôi phục, cuá»™c tấn công quân sá»± vào Iraq Ä‘ã nổ ra. Trong khi Ä‘ó, trữ lượng dầu ở Mỹ và các quốc gia OECD vẫn ở mức thấp. Vá»›i sá»± phát triển mạnh của kinh tế, nhu cầu dầu từ Mỹ và các nÆ°á»›c châu Á Ä‘ã tăng má»™t cách chóng mặt.

Sá»± giảm sản lượng ở Iraq và Venezuela được bù đắp bởi việc tăng sản lượng ở các thành viên khác tuy nhiên vẫn khiến cho mức sản lượng dầu tiềm năng có khả năng sản xuất giảm xuống. Vào giữa năm 2002, sản lượng dầu tiềm năng là 6 triệu thùng/ngày và giữa năm 2003 Ä‘ã giảm xuống dÆ°á»›i 2 triệu thùng.

5. Giai đoạn từ năm 2004 tới 2007:

Sau trận bão 2005 và mức dá»± trữ dầu của các nÆ°á»›c lá»›n khiến giá dầu má»™t lần nữa có xu hÆ°á»›ng tăng. Nhu cầu dầu thế giá»›i tăng trên 80 triệu thùng/ngày cÅ©ng là nguyên nhân của việc tăng giá dầu.

Tháng 11/2006 và tháng 2/2007, OPEC cắt giảm sản lượng dầu cÅ©ng khiến giá dầu mỏ có xu hÆ°á»›ng leo thang.

Trong năm 2007 tá»›i cuối năm, nền kinh tế thế giá»›i phát triển quá nóng. Sá»± tăng trưởng ngành công nghiệp Mỹ, Trung Quốc và các nÆ°á»›c Tây Âu khiến nhu cầu dầu mỏ gia tăng.

Tình hình bất ổn chính trị ở các nÆ°á»›c Trung Đông cÅ©ng là má»™t nguyên nhân đẩy giá dầu mỏ leo thang. Sá»± khủng hoảng năng lượng được châm ngòi má»™t lần nữa tại Mỹ. Giá dầu mỏ tháng 5 đến tháng 7/2007 tăng chóng mặt: Giá dầu tăng từ mức 70 USD lên trên 100 USD và đạt mốc ká»· lục gần 150 USD/thùng vào cuối năm 2007.

Sang năm 2008, nền kinh tế thế giá»›i bị khủng hoảng nghiêm trọng. Hầu hết các nÆ°á»›c lá»›n nhÆ° Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản và Trung Quốc Ä‘ã tung những gói cứu trợ lá»›n. Điều này tiềm ẩn lá»›n lạm phát có thể quay trở lại. Đồng USD có xu hÆ°á»›ng yếu Ä‘i khiến giá dầu mỏ có xu hÆ°á»›ng tăng.

Má»™t Ä‘á»™ng thái má»›i từ các nÆ°á»›c OPEC là việc cân nhắc chuyển định giá dầu từ đồng USD sang má»™t loại đồng tiền khác nhÆ° EUR và gần Ä‘ây nhất là việc Iran tuyên bố không định giá bằng đồng USD nữa cÅ©ng là nguyên nhân khiến giá dầu mỏ có xu hÆ°á»›ng giảm.

Trong giai Ä‘oạn gần Ä‘ây, triển vọng nhu cầu dầu tăng thêm khi nền kinh tế ấm lại má»™t lần nữa là cú huých khiến giá dầu “rục rịch” tăng trở lại. Ngày 13/10/2009, giá dầu thô ngọt nhẹ giao tháng 11/2009 tăng 88 cent lên 74.15 USD/thùng sau khi Ä‘ã tăng 2% so vá»›i má»™t ngày trÆ°á»›c Ä‘ó. Tại London, giá dầu thô Brent biển Bắc giao tháng 11 Ä‘ã tăng 1.04 USD lên 72.4 USD/thùng.

Giá»›i phân tích thế giá»›i dá»± báo giá dầu tăng trong năm tá»›i là do triển vọng tăng trưởng trở lại nền kinh tế. Tổ chức OPEC cÅ©ng Ä‘Æ°a ra dá»± báo nhu cầu dầu mỏ giảm chút ít trong năm 2009 nhÆ°ng sẽ bắt đầu tăng dần (tăng khoảng 700.000 thùng /ngày) lên 84.93 triệu thùng/ngày.

TrÆ°á»›c Ä‘ó, CÆ¡ quan Năng lượng quốc tế (IEA) Ä‘ã nâng mức dá»± Ä‘oán về nhu cầu dầu của toàn cầu năm 2009 lên thêm 200.000 thùng/ngày và của năm tá»›i thêm 350.000 thùng/ngày, so vá»›i dá»± báo trÆ°á»›c Ä‘ó.

Ngoài ra, má»™t nguyên nhân khác nữa góp phần làm cho giá dầu tăng là do giá USD giảm, buá»™c các nhà quản lý quỹ phải tìm cách bảo vệ vốn của mình trÆ°á»›c xu hÆ°á»›ng giảm này bằng cách mua dầu mỏ hoặc các mặt hàng khác.

Đi tìm lời diá»…n giải về giá dầu:

Giá dầu mỏ chịu tác Ä‘á»™ng của quy luật cung – cầu: Trong ngắn hạn bất kỳ má»™t sá»± tăng cung hay giảm cầu đều sẽ ảnh hưởng tá»›i giá dầu mỏ trên Thế giá»›i.

Ngoài ra, sá»± kỳ vọng về tăng trưởng nền kinh tế, sá»± bất ổn chính trị trong ná»™i bá»™ các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu cÅ©ng là nguyên nhân khiến giá dầu có sá»± biến Ä‘á»™ng vô cùng lá»›n.

Các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu mỏ luôn khuyến khích các nÆ°á»›c tránh đầu tÆ° vào những nền công nghiệp phụ thuá»™c vào năng lượng bởi nền kinh tế sẽ bị ảnh hưởng của giá dầu mỏ.

Vì dầu mỏ là nguồn đầu vào của hầu hết các ngành nghề sản xuất chính quan trọng của các nÆ°á»›c. Vì thế giá cả dầu mỏ sẽ có những tác Ä‘á»™ng lá»›n.

Sá»± tăng giá của dầu sẽ kìm hãm Ä‘à phát triển của nền kinh tế. Nếu sá»± gia tăng về giá là lá»›n thì nó sẽ khiến nền kinh tế bị suy thoái. Vì thế, xu hÆ°á»›ng hiện thời của các nÆ°á»›c là xây dá»±ng các kho dá»± trữ dầu nhằm hạn chế bá»›t tác Ä‘á»™ng của những cuá»™c khủng hoảng năng lượng.

Giá dầu tăng cÅ©ng khiến nền kinh tế rÆ¡i vào tình trạng khủng hoảng, lạm phát tăng và thất nghiệp gia tăng trên thế giá»›i.

Những phân tích trên Ä‘ây giúp chúng ta có cái nhìn tổng quát về giá dầu mỏ. Đó cÅ©ng là má»™t tham khảo rất tốt để phân tích sá»± phát triển của nên kinh tế thế giá»›i và nền kinh tế Việt Nam trong thời gian tá»›i.

SAGA