Mỹ Ä‘ang ráo riết vận Ä‘á»™ng lệnh trừng phạt má»›i vá»›i Iran về vấn đề hạt nhân, nhÆ°ng dÆ° luận cho rằng các bên sẽ chÆ°a chính trị hóa tình hình má»™t cách không cần thiết vì mấu chốt thá»±c chất Ä‘ang nằm ở vấn đề rất kinh tế - Ä‘ó là dầu mỏ.

Tại sao là dầu mỏ?

Dầu mỏ Ä‘ã là con bài chính của Iran trong suốt cuá»™c mặc cả hạt nhân kéo dài nhiều năm qua. Quan chức hàng đầu của Há»™i đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran Ä‘ã từng tuyên bố “rất không may” là những nÆ°á»›c có quan hệ kinh tế vá»›i Iran, đặc biệt trong lÄ©nh vá»±c dầu mỏ, đến nay vẫn chÆ°a phản đối quyền về hạt nhân của nÆ°á»›c này. Phát ngôn này hÆ¡i hài hÆ°á»›c, nhÆ°ng rõ ràng là lời cảnh báo rất nghiêm túc về những hậu quả kinh tế mà những nÆ°á»›c ủng há»™ chính sách của Mỹ vá»›i Iran phải gánh chịu. Phía các nÆ°á»›c là vì những hợp đồng dầu mỏ, trong khi phía Iran tá»± tin rằng Mỹ sẽ không dám “hành Ä‘á»™ng mạnh” cÅ©ng chính là nhờ những mỏ dầu. Dầu mỏ là tấm chắn mà Iran tá»± tin là cá»±c kỳ hữu dụng đối vá»›i nÆ°á»›c này trong cuá»™c mặc cả hạt nhân vá»›i Mỹ và các nÆ°á»›c châu Âu.

Không phải ngẫu nhiên mà Tổng thống Iran Mahmoud Ahmadinejad chọn má»™t nhà máy lọc hóa dầu làm phông trong cho lần phát biểu đầu tiên sau khi ông tái đắc cá»­ trong cuá»™c bầu cá»­ gây tranh cãi năm 2009
Iran là nÆ°á»›c xuất khẩu dầu mỏ lá»›n thứ hai trong tổ chức các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu mỏ và là quốc gia sở hữu trữ lượng khí đốt lá»›n nhất thế giá»›i. Iran có khả năng hủy bỏ những hợp đồng trị giá hàng tá»· USD vẫn Ä‘ang được thá»±c hiện vá»›i các công ty năng lượng của châu Âu. Trong khi Ä‘ó, các nÆ°á»›c châu Á cÅ©ng ngày càng để ý đến các nguồn dầu lá»­a ở Iran nên họ cÅ©ng tìm cách chống lại âm mÆ°u áp dụng các biện pháp trừng phạt Tehran của Mỹ và phÆ°Æ¡ng Tây. Vì vậy, đằng sau những lời Ä‘e dọa về kinh tế, Tehran rất hy vọng rằng các công ty năng lượng lá»›n của châu Âu sẽ vận Ä‘á»™ng chính phủ của họ và yêu cầu có chính sách ngoại giao ít đối đầu hÆ¡n khi xúc tiến giải quyết vấn đề Iran.

Có những đồn Ä‘oán răng Mỹ Ä‘ang “đọn dường dÆ° luận” để tấn công Iran, nhÆ°ng tấn công quân sá»± chỉ có thể làm cho chÆ°Æ¡ng trình phát triển hạt nhân của Iran chậm lại vài năm trong khi nó lại gây ra những hậu quả khôn lường về chính trị. Có ý kiến còn Ä‘Æ°a ra kịch bản: Khi chiến tranh xảy ra, Chính phủ Iran sẽ tài trợ và xúi giục bạo loạn ở Afghanistan, Iraq và khắp vùng Vịnh. Giá dầu sẽ tăng cao và Ä‘iều này sẽ giúp Tehran tăng thêm nguồn thu nhập để trang trải cho mọi hoạt Ä‘á»™ng.

Khi nhậm chức, Tổng thống da màu đầu tiên của nÆ°á»›c Mỹ Barack Obama ý thức rõ ràng rằng liên minh mà Mỹ muốn lập vá»›i Tehran là Ä‘iều sống còn đối vá»›i tÆ°Æ¡ng lai của OasinhtÆ¡n. Má»™t khi liên minh được vá»›i Iran, Mỹ không chỉ xâm nhập được vào khu vá»±c Trung Á, mà còn kiểm soát được người Hồi giáo ở khu vá»±c này. Bên cạnh Ä‘ó, sá»± thâu tóm này còn cho phép Mỹ kiểm soát các nguồn dá»± trữ dầu mỏ và khí đốt của Iran, Trung Á, Trung Quốc, CápcadÆ¡ và kể cả của Iraq, Arập Xêút, châu Phi hay Cata. Lúc Ä‘ó, Mỹ sẽ trở thành siêu cường hàng đầu về quân sá»±, nắm giữ Ä‘a số tuyệt đối các nguồn dá»± trữ dầu khí của thế giá»›i. Vì những được mất khác nhau (dầu lá»­a, chiến lược hay tôn giáo), má»™t cuá»™c xung Ä‘á»™t vÅ© trang vá»›i Iran giống nhÆ° má»™t cuá»™c xung Ä‘á»™t vá»›i cả thế giá»›i.

Hồi cuối tháng 2, quan ngại về vấn đề hạt nhân của Iran lập tức đẩy giá dầu mỏ lên mức 80USD/thùng

Trừng phạt hay không?

Iran vừa tuyên bố tiếp tục làm giàu urani tá»›i mức 20%, ngay sau khi đồng ý chuyển phần lá»›n urani làm giàu ở cấp Ä‘á»™ thấp sang Thổ NhÄ© Kỳ (khi Ä‘ã có urani 20% có nghÄ©a là Ä‘ã Ä‘i được 90% chặng đường và gần nhÆ° sắp kết thúc quá trình có nhiên liệu hạt nhân ở cấp Ä‘á»™ vÅ© khí). Không phải đợi đến tuyên bố vừa Ä‘Æ°a ra của Iran, nhiều tháng nay, Mỹ Ä‘ã ráo riết tìm kiếm sá»± nhất trí của các cường quốc vá»›i việc trừng phạt Iran vì “tham vọng hạt nhân Ä‘áng ngờ” của nÆ°á»›c này. Kết quả là má»™t dá»± thảo trừng phạt vừa được gá»­i tá»›i các nÆ°á»›c thành viên Há»™i đồng Bảo an Liên Hợp Quốc ngày 18/5.

Ná»™i dung chính của dá»± thảo bao gồm má»™t loạt hạn chế vá»›i Iran liên quan đến cả hoạt Ä‘á»™ng vÅ© khí lẫn tài chính. DÆ° luận quốc tế cho rằng những lời Ä‘e dọa vẫn sẽ chỉ dừng lại ở lời Ä‘e dọa. Theo má»™t nguồn thạo tin ngoại giao tại Liên Hợp Quốc, dá»± thảo nghị quyết vòng trừng phạt thứ tÆ° này không đồng nghÄ©a vá»›i việc chấm dứt các ná»— lá»±c ngoại giao nhằm giải quyết cuá»™c tranh cãi xung quanh vấn đề hạt nhân của Tehran.

Tại Liên Hợp Quốc, Nga và Trung Quốc Ä‘ã cùng phÆ°Æ¡ng Tây thông qua ba đợt trừng phạt, chủ yếu là thÆ°Æ¡ng mại. NhÆ°ng những biện pháp này Ä‘ã không ngăn cản được chính quyền Iran vốn không muốn ngừng chÆ°Æ¡ng trình làm giàu urani của mình.

Lò phản ứng hạt nhân nÆ°á»›c nhẹ tại Bushehr mà Nga đầu tÆ° xây dá»±ng

Bốn năm qua, 40% nhÆ° cầu dầu mỏ trên toàn cầu bắt nguồn từ khu vá»±c Đông Á, trong Ä‘ó chủ yếu là từ Trung Quốc. Trong vấn đề hạt nhân, Trung Quốc không muốn áp dụng lệnh trừng phạt. Theo nÆ°á»›c này, các biện pháp nhÆ° vậy sẽ khiến cho việc đối thoại vá»›i Iran không thể thành công. Về thá»±c chất, chính sách đối ngoại của Trung Quốc đều nhằm phục vụ nhu cầu kinh tế và năng lượng. HÆ¡n bao giờ hết, Trung Quốc cần dầu khí. Trao đổi thÆ°Æ¡ng mại Trung Quốc-Iran lên tá»›i 25 tá»· USD trong năm 2009 và Iran cung cấp 13% dầu lá»­a nhập khẩu của Trung Quốc. Còn Nga – nÆ°á»›c đầu tÆ° gần 1 tá»· USD vào việc xây dá»±ng má»™t lò phản ứng hạt nhân nÆ°á»›c nhẹ tại Bushehr – có thể kiếm được nhiểu nghìn tá»· USD nữa trong các hợp đồng má»›i, nếu Iran tiếp tục xây dá»±ng thêm các nhà máy chạy bằng năng lượng hạt nhân. Đó là lý do khiến Nga phải nÆ°Æ¡ng nhẹ Iran. Trường hợp của Trung Quốc cÅ©ng rất rõ ràng.

Đối tác thÆ°Æ¡ng mại lá»›n của Iran còn có châu Âu, vá»›i hai quốc gia hàng đầu là Đức và Italia. Không quan tâm đến mối Ä‘e dọa hạt nhân, nhiều công ty châu Âu - chủ yếu là của Đức và Italia - Ä‘ã tìm cách luồn lách qua các biện pháp trừng phạt.

Trong Há»™i đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, Brazilmuốn khuyến khích đối thoại chứ không phải là gây áp lá»±c chống Iran. Ngoài Brazil, còn có Thổ NhÄ© Kỳ và Libăng (quốc gia Arập duy nhất hiện có chân trong Há»™i đồng Bảo an) có cùng quan Ä‘iểm này. Ngần ấy yếu tố khiến cho phÆ°Æ¡ng Tây khó nhận được sá»± đồng thuận rá»™ng rãi ở Liên Hợp Quốc để áp dụng các biện pháp trừng phạt má»›i.

Những sá»± kiện liên quan đến vấn đề vÅ© khí hạt nhân của Iran từ năm 2003:

- Từ đầu năm 2003, các hoạt Ä‘á»™ng làm giàu hạt nhân của Iran đều nằm dÆ°á»›i sá»± kiểm soát của CÆ¡ quan Năng lượng Nguyên tá»­ Quốc tế (IAEA).

- Tháng 8/2005: Iran khôi phục các hoạt Ä‘á»™ng hạt nhân tại nhà máy làm giàu urani ở Isfahan thuá»™c miền Trung, từng bị Ä‘ình chỉ từ tháng 11/2004. PhÆ°Æ¡ng Tây cho rằng mục Ä‘ích của Iran là sản xuất bom hạt nhân.

- Tháng 12/2006 : Há»™i đồng Bảo an Liên Hợp Quốc quyết định cấm vận thÆ°Æ¡ng mại có giá»›i hạn để trừng phạt Iran.

- Tháng 3/2008: Há»™i đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua nghị quyết trừng phạt thứ ba đổi vá»›i Iran.

- Tháng 4/2009: Iran khánh thành Nhà máy sản xuất nhiên liệu hạt nhân đầu tiên ở Isfahan và tuyên bố Ä‘ã thá»­ nghiệm hai loại máy ly tâm có công suất cao. Bá»™ Ngoại giao Mỹ tuyên bố Iran là nÆ°á»›c “bảo trợ hàng đầu cho chủ nghÄ©a khủng bố”.

- Tháng 5/2009: Iran ngừng các cuá»™c Ä‘àm phán hạt nhân vá»›i nhóm các nÆ°á»›c P5+1 (gồm năm nÆ°á»›c ủy viên thường trá»±c Há»™i đồng Bảo an Liên Hợp Quốc là Anh, Trung Quốc, Pháp, Nga, Mỹ vá»›i Đức).

- Tháng 10/2009: Iran nối lại Ä‘àm phán vá»›i P5+1.

- Tháng 11/2009: Iran tuyên bố sẽ tá»± sản xuất 20% urani Ä‘ã được làm giàu và có kế hoạch xây dá»±ng thêm 10 cÆ¡ sở làm giàu urani.

Dantri