Dầu lá»­a - Tai Æ°Æ¡ng của các nÆ°á»›c nghèo

Má»™t nghịch lý dai dẳng luôn tồn tại: các nÆ°á»›c nghèo nhÆ°ng giàu tài nguyên thường kém phát triển, bất chấp lượng khoáng sản hay hydrocarbon trong lòng đất.

Theo cách này hay cách khác, dầu, vàng hoặt kẽm, đều khiến đất nÆ°á»›c Ä‘ó nghèo Ä‘i. Sá»± thật này thật khó tin, trừ những ngoại lệ nhÆ° Nauy và Mỹ nÆ¡i dầu mỏ và thịnh vượng có thể song hành.

Tuy vậy, những ngoại lệ  này không chỉ quá hiếm hoi để có thể thách thức được quy luật nói trên mà còn chỉ ra cách để tránh được những hậu quả tai hại khi giàu lên chỉ nhờ tài nguyên thiên nhiên: dân chủ, minh bạch và những cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c hiệu quả luôn sẵn sàng Ä‘áp lại tiếng nói của nhân dân.

Khía cạnh kỹ thuật của công thức này cần má»™t số Ä‘iều kiện quan trọng, bao gồm duy trì ổn định kinh tế vÄ© mô, quản lýtài chính công má»™t cách khôn ngoan, đầu tÆ° má»™t phần lợi nhuận từ tài nguyên ra nÆ°á»›c ngoài, lập các quỹ phòng ngừa rủi ro, Ä‘a dạng hóa nền kinh tế và đảm bảo đồng bản tệ không lên giá quá cao.

Tất cả những đề xuất  Ä‘ó sẽ sá»›m được thá»­ nghiệm khi Brazil và  Ghana trở thành những nÆ°á»›cxuất khẩu dầu mỏ  lá»›n.

Không may là vá»›i Ä‘a phần các quốc gia kém phát triển, những gợi ý trên là Ä‘iều không tưởng. Các quốc gia Ä‘ã có chính quyền đủ mạnh không cần lo đến tai Æ°Æ¡ng từ tài nguyên.

Vá»›i các nÆ°á»›c còn lại, lời nguyền này, nhÆ° má»™t căn bệnh Ä‘ã nhờn thuốc, làm xói mòn khả năng miá»…n dịch của quốc gia. Tập quyền, tham nhÅ©ng, chính phủ phá»›t lờ nhu cầu của dân chúng khiến căn bệnh lại càng thêm khó chữa.

Bá»™ trường Dầu lá»­a Venezuela hồi đầu những năm 60 và là má»™t trong những người sáng lập ra Tổ chức các nÆ°á»›cxuất khẩu dầu mỏOPEC Juan Pablo Pérez Alfonzo là người đầu tiên kêu gọi chú ý đến vấn đề này.

Ông nói, dầu không phải là vàng Ä‘en; nó là “phân của lÅ© quá»·”.

Kể từ Ä‘ó, tầm nhìn của Pérez Alfonzo Ä‘ã được thá»­ thách má»™t cách khắt khe, rồi được xác nhận bởi cả những nhà kinh tế lẫn các nhà chính trị học.

Ví dụ nhÆ° họ  Ä‘ã chứng minh rằng kể từ năm 1975, nền kinh tế của các nÆ°á»›c kém phát triển nhÆ°ng giàu tài nguyên Ä‘ãtăng trưởng chậm hÆ¡n các nÆ°á»›c không dá»±a vàoxuất khẩu khoáng sản và nguyên liệu thô.

Kể cả khi họ Ä‘ãtăng trưởng mạnh nhờ tài nguyên thì lợi  ích từtăng trưởng cÅ©ng không dành cho toàn xã  há»™i.

Má»™t đặc Ä‘iểm tiêu biểu của các nền kinh tế dá»±a vào tài nguyên là họ  cóxu hÆ°á»›ng cótá»· giá khuyến khích xuất khẩu và hạn chế xuất khẩu bất kỳ thứ  gì trừ tài nguyên.

Không phải lãnh đạo các nÆ°á»›c này không nhận ra nổi nhu cầu Ä‘a dạng hóa; thá»±c tế, các quốc gia giàu dầu lá»­a Ä‘ã đầu tÆ° mạnh vào các lÄ©nh vá»±c khác.

Không mấy dá»± án đầu tÆ° thành công chủ yếu vìtá»· giá  quá cao khiến nông nghiệp, chế tạo, du lịch và  các khu vá»±c khác khó phát triển.

Giá hàng hóa xuất khẩu lại biến Ä‘á»™ng cá»±c mạnh. Ví dụ nhÆ° trong 24 tháng qua, dầu lá»­a tăng từ gần 80Ä‘ô la má»™t thùng lên 147Ä‘ô la, rá»›t xuống 30Ä‘ô la rồi lại leo lên mức 60 Ä‘ô la vào giữa năm 2009.

Chu kỳ bùng nổ rồi suy giảm này gây những tác Ä‘á»™ng tiêu cá»±c. Đầu tÆ°  quá mức, coi thường rủi ro, nợ lá»›n thời bùng nổ rồi khủng hoảng ngân hàng và cắt giảm ngân sách mạnh tay thời suy thoái.

Thêm nữa, tăng trưởng nhờ  dầu lá»­a không tạo ra số việc làm tÆ°Æ¡ng xứng vá»›i tá»· trọng của dầu lá»­a trong nền kinh tế.

Ở nhiều nÆ°á»›c, dầu và khí tá»± nhiên chiếm 80% thu nhập của chính phủ, trong khi khu vá»±c này chỉ thuê mÆ°á»›n 10% lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng. Điều này làm gia tăng bất bình đẳng kinh tế.

Có lẽ còn quan trọng hÆ¡n là dầu lá»­a khuyến khích má»™t nền chính trị  bẩn.

Vì chính quyền các nÆ°á»›c này không cần Ä‘ánh thuế dân chúng để có  tiền, giá»›i lãnh đạo không thông cảm và vô trách nhiệm vá»›i người ná»™p thuế, còn người ná»™p thuế Ä‘ôi khi lại sống nhờ vào chính phủ.

Vá»›i khả năng phân bổ  tùy thích các nguồn lá»±ctài chính khổng lồ, các chính quyền nhÆ° thế khó mà không tham nhÅ©ng.

Điều Ä‘ó giải thích vì sao quỹ siêu giàu, quỹ bình ổn dầu lá»­a và các giải pháp khác để tránh tác Ä‘á»™ng của biến Ä‘á»™ng giá hàng hóa,thâm hụt ngân sách và nợ nần hiếm khi phát huy tác dụng. Hoặc là họ mất sạch trÆ°á»›c thời Ä‘ói kém, hoặc là phung phí vào các dá»± án tồi.

Liệu các nÆ°á»›c nghèo nhÆ°ng giàu tài nguyên có mất hết hy vọng? Không hẳn vậy.

Chile và Bostwana là những câu chuyện thành công tại những lục địa Ä‘ã khốn khổ vì tài nguyên. Họ tá»± bảo vệ  mình thế nào vẫn còn là má»™t Ä‘iều bí  áº©n.

Khám phá ra bí ẩn  áº¥y có thể giải được lời nguyền của thứ  “phân quá»·”. NhÆ°ng chÆ°a ai làm được.