Hiếm có nÆ¡i nào trên thế giá»›i, ngay cả ở những nÆ°á»›c chủ yếu sống bằng việc khai thác và xuất khẩu dầu mỏ, mà giá xăng dầu lại chứa nhiều ẩn số và thông Ä‘iệp nhÆ° ở Việt Nam; đặc biệt, giá xăng dầu có ảnh hÆ°á»›ng trá»±c tiếp và gián tiêp đến lạm phát, đến sá»± minh bạch và cạnh tranh lành mạnh thị trường, cÅ©ng nhÆ° cả đến uy tín và hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c…!

Giá xăng dầu và lạm phát

Giá xăng dầu có ảnh hưởng mạnh trá»±c tiếp và gián tiếp đến lạm phát ở Việt Nam. Má»—i khi tăng giá xăng dầu là má»™t lần kích hoạt cÆ¡ chế bùng nổ các xung lá»±c kích đẩy lạm phát, bao gồm cả lạm phát giá cả, lạm phát chi phí và lạm phát tâm lý.

Xăng dầu là “yếu tố đầu vào” của nhiều hoạt Ä‘á»™ng kinh tế và tiêu dùng xã há»™i, nên các Ä‘á»™ng thái giá xăng dầu có ảnh hưởng trÆ°á»›c hết và trá»±c tiếp tá»›i chi phí sản xuất của hầu hết các ngành và hoạt Ä‘á»™ng kinh tế có liên quan đến xăng dầu, bao gồm: Các loại máy móc, thiết bị sản xuất dùng nhiên liệu xăng, dầu hay chạy Ä‘iện bằng nguồn xăng dầu; Các tàu, thuyền Ä‘ánh cá, các phÆ°Æ¡ng tiện vận tải, dịch vụ vận chuyển hàng hóa và bản thân các hàng hóa được vận chuyển bằng các phÆ°Æ¡ng tiện tiêu thụ nhiên liệu xăng dầu; các máy móc, công cụ sản xuất và dịch vụ thủy lợi trong nông nghiệp; Các dịch vụ xã há»™i và các thiết bị, phÆ°Æ¡ng tiện trá»±c tiếp phục vụ đời sống và hoạt Ä‘á»™ng sản xuất-tiêu dùng xã há»™i khác…NghÄ©a là, khi giá xăng dầu tăng đều trá»±c tiếp dẫn đến sá»± Ä‘iều chỉnh tăng chi phí và giá cả các yếu tố cấu thành hàng hóa-dịch vụ “sản phẩm đầu ra” xã há»™i, dó Ä‘ó làm tăng giá hấu hết các mặt hàng hóa và dịch vụ xã há»™i, từ Ä‘ó làm tăng tổng mặt bằng giá xã há»™i, tức tăng lạm phát giá cả và chi phí đẩy.

HÆ¡n nữa, giá xăng dầu tăng còn là cái cá»› để các doanh nghiệp và nhà phân phối, kể cả các bà bán rau ngoài chợ xanh, chợ cóc nÆ¡i thành thị, lẫn thôn quê vịn vào, “té nÆ°á»›c theo mÆ°a”, giải thích cho sá»± gia tăng bất thường, vá»›i tốc Ä‘á»™ cao hÆ¡n nhiều tốc Ä‘á»™ tăng giá xăng dầu tại cùng thời Ä‘iểm so sánh. Sá»± gia tăng bất thường này hay được giải thích kiểu do má»—i thứ tăng má»™t ít và sá»± tiện lợi trong tính toán, nhất là khi mức khởi Ä‘iểm tính giá thường không quá cao và bÆ°á»›c tăng giá dá»… làm tròn (ví dụ, giá 1 cốc nÆ°á»›c chè hay vé trông giữ xe máy thường tăng từ 1000Ä‘ lên 2000 Ä‘, tức tăng 100% thay vì 15-20% của tăng giá xăng dầu).

Ngoài ra, khi giá xăng dầu tăng cÅ©ng dá»… làm tăng kỳ vọng lạm phát và tâm lý sẵn sàng thÆ°Æ¡ng lượng và chấp nhận các kiểu tăng giá giữa các nhà kinh doanh theo hợp đồng hay giữa các bà ná»™i chợ vá»›i tiểu thÆ°Æ¡ng ngoài chợ, tức làm tăng lạm phát tâm lý của cả nhà kinh doanh , lẫn người tiêu dùng xã há»™i.

Tóm lại, má»—i khi giá xăng dầu tăng sẽ trá»±c tiếp và gián tiếp khởi Ä‘á»™ng má»™t vòng xoáy lạm phát Ä‘an xen phức tạp và còn bị nhân bá»™i bởi các chiêu tung tin đồn thất thiệt và đầu cÆ¡ sẽ bùng phát cùng vói sá»± gia tăng giá xăng dầu ở Việt Nam. Điều này khiến cho mức ảnh hưởng của tăng giá xăng dầu đến lạm phát thá»±c tế sẽ luôn lá»›n vượt hÆ¡n bất cứ sá»± tính toán cÅ©ng nhắc và dá»± báo có tính chất an ủi nào của cÆ¡ quan, Ä‘Æ¡n vị nào được giao Ä‘ánh giá tác Ä‘á»™ng của tăng giá xăng dầu đến thị trường Việt Nam.

Giá xăng dầu và sá»± minh bạch, cạnh tranh lành mạnh của thị trường

Giá xăng dầu còn phản ánh và cho thấy sá»± minh bạch, cÅ©ng nhÆ° sá»± lành mạnh trong cÆ¡ chế thị trường của Việt Nam trong giai Ä‘oạn chuyển đổi.

Theo Bá»™ Tài chính, từ năm 2009, Chính phủ thá»±c hiện Ä‘iều hành giá mặt hàng xăng, dầu theo nguyên tắc thị trường, Nhà nÆ°á»›c không còn bù lá»—, há»— trợ đối vá»›i kinh doanh các mặt hàng xăng, dầu nhÆ° trÆ°á»›c Ä‘ây.

Thá»±c tế, do nhiều nguyên nhân, cho đến nay giá xăng dầu của Việt Nam vẫn chÆ°a hoàn toàn mang tính thị trường do chÆ°a có cÆ¡ chế cạnh tranh thị trường đầy đủ. Về cÆ¡ bản, giá xăng dầu được phân quyền quản lý giữa các Ä‘Æ¡n vị chủ quản và má»™t số đầu mối nhập khẩu xăng dầu truyền thống Ä‘á»™c quyền. Thậm chí, Ä‘ã có lúc người ta thấy có sá»± vận dụng ngược trình tá»± quy luật thị trường, tức chủ trÆ°Æ¡ng cho phép các doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền được định giá xăng dầu theo giá thị trường thé giá»›i, mà không phải cạnh tranh thị trường; trong khi cần làm ngược lại, phải cho cạnh tranh thị trường đầy đủ và lành mạnh trÆ°á»›c khi tá»± do hóa giá cả thị trường để tránh biến Ä‘á»™c quyền nhà nÆ°á»›c thành Ä‘á»™c quyền doanh nghiệp và tạo cÆ¡ há»™i thu lợi nhuận Ä‘á»™c quyền kép cho doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền.

Sau Quyết định 187, Nghị định 54 và Nghị định 55/2007/NĐ-CP là Nghị định 84/2009/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu có hiệu lá»±c từ ngày 15/12/2009. Theo Nghị định 84, doanh nghiệp có quyền tăng giá xăng dầu cứ 10 ngày/lần nếu tăng dÆ°á»›i 7% và báo cáo sau, tăng từ 7 đến 12 % thì doanh nghiệp được quyền tăng giá bán lẻ 7%, cá»™ng thêm 60% của mức tăng từ 7% - 12%. Khoản lá»— 40% còn lại, doanh nghiệp sẽ được quyền sá»­ dụng Quỹ bình ổn giá để bù đắp theo hÆ°á»›ng dẫn của Bá»™ Tài chính (chỉ được dùng quỹ bình ổn khi mức tăng giá trên 7%). Và trường hợp giá thế giá»›i tăng trên 12% thì giá xăng dầu trong nÆ°á»›c hoàn toàn do Nhà nÆ°á»›c quyết định. Nghị định ra đời được coi là bÆ°á»›c tiến lá»›n trong việc quản lý thị trường xăng dầu khi cÆ¡ chế giám sát minh bạch hÆ¡n và tạo sá»± chủ Ä‘á»™ng cao hÆ¡n cho doanh nghiệp theo cÆ¡ chế thị trường song không thể thiếu bàn tay hữu hình của nhà nÆ°á»›c.

Gần Ä‘ây cho thấy có sá»± thỏa hiệp giữa các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c vá»›i các doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền xăng dầu khi khẳng định cÆ¡ chế má»›i về quản lý giá xăng dầu; Theo Ä‘ó, chấp nhận mức giá hiện tại sau cú sốc tăng gía tháng 3/2011 nhÆ° giá nền, gốc để so sánh và cho phép doanh nghiệp chủ Ä‘á»™ng tăng, giảm giá xăng dầu theo sát Ä‘á»™ng thái giá thị trường thế giá»›i khi mức Ä‘iều chỉnh không quá 5% giá gốc Ä‘ó, còn nếu vượt mức trên thì làm phÆ°Æ¡ng án trình cÆ¡ quan chức năng nhà nÆ°á»›c xem xét, phê duyệt…Đồng thời, giãn cách Ä‘iều chỉnh không ngắn hÆ¡n 3 tháng/lần thay vì 10 ngày/lần nhÆ° quy định trong Nghị định 84, được coi là quá dầy và dá»… (dù chÆ°a khi nào) bị doanh nghiệp lợi dụng.

Tuy nhiên, bất cập là ở chá»—, doanh nghiệp dá»… dàng xé nhỏ mức tăng giá dÆ°á»›i 5% nhÆ° kiểu quản lý giá sữa mà người ta Ä‘ã chứng kiến trên thá»±c tế những năm qua; HÆ¡n nữa, chÆ°a có cÆ¡ chế giám sát và chế tài buá»™c doanh nghiệp hạ giá khi giá thế giá»›i giảm nhanh và sâu. Ngoài ra, Ä‘iều khiến dÆ° luận vẫn ấm ức và chÆ°a thỏa mãn là chÆ°a có kiểm toán giá xăng dầu, thậm chí chÆ°a có cả việc minh bạch và công khai hóa các chỉ số thành phần giá xăng dầu ( dù cần hoan nghênh việc Petrolimex gần Ä‘ây Ä‘ã Ä‘Æ°a cách tính giá xăng dầu lên trang thông tin Ä‘iện tá»­ chính và Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng từ 1/3/2011 Ä‘ã Ä‘Æ°a lên tờ tin Thị trường hàng ngày cách tính toán về giá cÆ¡ sở giúp cho các nhà khoa học, quản lý biết rõ giá cÆ¡ sở tại từng thời Ä‘iểm. Bá»™ cÅ©ng Ä‘ã yêu cầu tất cả các doanh nghiệp đăng phần tính toán giá xăng dầu cÆ¡ sở của mình lên website của Ä‘Æ¡n vị. CÅ©ng phải nói thêm là Ä‘ây là mức giá cÆ¡ sở được tính trên quy định của Nghị định 84, và các yếu tố đầu vào đều do các cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c ban hành, chứ không phải giá vốn của doanh nghiệp; giá vốn có thể cao hÆ¡n hoặc thấp hÆ¡n xoay quanh giá cÆ¡ sở Ä‘ó, phụ thuá»™c vào việc ký kết thỏa thuận vá»›i nhà cung cấp và thời Ä‘iểm giao hang). Chính sá»± thiếu tường minh cÆ¡ cấu giá xăng dầu này là nguyên nhân giải thích cho Ä‘iều khó giải thích nhất là dù giá lên hay xuống thì doanh nghiệp đầu mối nhập xăng dầu luôn kêu lá»—, cÆ¡ quan chức năng thì luôn chịu cảnh” trên Ä‘e dÆ°á»›i búa”, ngân sách Nhà nÆ°á»›c thất thu và người tiêu dùng thì cắn răng chịu Ä‘á»±ng vì không còn lá»±a chọn nào khác. Phải chăng tất cả lợi lá»™c Ä‘á»™c quyền xăng dầu đều rÆ¡i vào túi các đại lý dù là tính chất nhà nÆ°á»›c hay tÆ° nhân thì cÅ©ng Ä‘á»™c quyền không kém và Ä‘ang ngày cảng mở rá»™ng trên phạm vi cả nÆ°á»›c.

Theo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, Tổng công ty dầu Việt Nam- PVOil hiện chiếm 25%, Saigon Petro chiếm 8%, còn Petrolimex chiếm khoảng 55% thị trường xăng dầu cả nÆ°á»›c (các vùng có cạnh tranh cao nhÆ° Hà Ná»™i hoặc TP Hồ Chí Minh thì thị phần của Petrolimex chỉ trên dÆ°á»›i 40%, còn ở các vùng nhÆ° SÆ¡n La, Lai Châu, Tây Nguyên thì thị phần gần nhÆ° 100%); trong Ä‘ó 30 % thị phần của Petrolimex là bán buôn cho các doanh nghiệp, khoảng trên 25% tá»± bán thông qua hệ thống 1.995 cây xăng của mình, chiếm khoảng gần 20% trong tổng số 10.000 cây xăng trên toàn quốc.

Rõ ràng là, má»™t cÆ¡ chế giá xăng, dầu còn nhiều lúng túng và rối, kiểu “lưỡng tính”, vừa muốn có giá cả thị trường trong cÆ¡ chế không có cạnh tranh thị trường, thì muốn hay không cÅ©ng tất yếu không chỉ là tác nhân thá»±c tế và tiềm tàng làm méo mó giá cả, Ä‘e dọa lạm phát và bất ổn kinh tế vÄ© mô cÅ©ng nhÆ° vi mô, mà còn gây cảnh “đục nÆ°á»›c béo cò”, “tăng nhanh, giảm chậm”, thậm chí giá chỉ tăng má»™t chiều, tăng thá»±c còn giảm hình thức và giảm sút sức chấp dẫn, lành mạnh của môi trường đầu tÆ° và làm chậm lại quá trình Ä‘á»™t phá thể chế, trÆ°á»›c hết là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở Việt Nam theo tinh thần Đại há»™i XI của Đảng.

Giá xăng dầu và uy tín, hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c

Giá xăng dầu còn là thÆ°á»›c Ä‘o và ảnh hưởng đến uy tín, cÅ©ng nhÆ° hiệu lá»±c và hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c về kinh tế- xã há»™i.

Má»™t khi cÆ¡ chế quản lý giá xăng dầu không cho phép ổn định và thị trường hóa giá xăng dầu thì cÅ©ng có nghÄ©a là hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c đối vá»›i giá xăng dàu nói riêng, giá cả thị trường và nền kinh tế vÄ© mô nói chung Ä‘ang chÆ°a đạt yêu cầu đề ra.

HÆ¡n nữa, khi có sá»± thay đổi đến chóng mặt của Ä‘á»™ng thái chính sách quản lý theo hÆ°á»›ng không thể dá»± báo được; đặc biệt là, khi mà cÆ¡ chế quản lý vừa được thông qua, nhÆ°ng không được thá»±c thi đầy đủ, dá»… dàng bị gác lại hay Ä‘iều chỉnh bởi những giải thích Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng, tùy tiện, những nhân danh lợi ích quốc gia thiếu căn cứ pháp lý minh bạch, đầy đủ, thì còn có nghÄ©a là uy tín và hiệu lá»±c quản lý nhà nÆ°á»›c Ä‘ã, Ä‘ang và sẽ còn bị tổn thÆ°Æ¡ng, thậm chí giảm sút, lòng tin của xã há»™i bị xúc phạm nặng nề.

Tóm lại, đằng sau giá xăng dầu là bức tranh về những triển vọng lạm phát, về sá»± minh bạch của môi trường đầu tÆ° và cÆ¡ chế thị trường, cÅ©ng nhÆ° của uy tín, hiệu lá»±c và hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c…Vì vậy, cần quan tâm Ä‘úng mức và sá»›m hoàn thiện cÆ¡ chế quản lý giá xăng dầu theo Ä‘úng cÆ¡ chế thị trường, lành mạnh, phù hợp cam kết và thông lệ thế giá»›i;Từ Ä‘ó góp phần tích cá»±c kiềm chế vững chắc lạm phát, ổn định kinh tế vÄ© mô và hoàn thiện thể chế của má»™t Nhà nÆ°á»›c pháp quyền mà Việt Nam Ä‘ang hÆ°á»›ng đến trong quá trình Đổi má»›i và Há»™i nhập toàn diện.

Nguồn tin: Tamnhin