Dầu mỏ, hay còn được gọi là vàng Ä‘en, là huyết mạch của mọi nền kinh tế. Nguồn tài nguyên quý giá này Ä‘ã châm ngòi cho các cuá»™c xung Ä‘á»™t liên miên tại khu vá»±c Trung Đông, đồng thời cÅ©ng được sá»­ dụng làm vÅ© khí kinh tế để gây sức ép về chính trị giữa các bên để phục vụ lợi ích riêng.

Mâu thuẫn giữa các nhóm lợi ích là má»™t trong những nguyên nhân chính khiến giá dầu thế giá»›i có lúc Ä‘ã rÆ¡i xuống dÆ°á»›i ngưỡng 50 USD/thùng ngay trong những tuần giao dịch đầu tiên của Năm Má»›i 2015.

Vậy Ä‘iều gì nằm sau cÆ¡n suy sụp kéo dài của giá dầu thế giá»›i, dá»± cảm nào về những diá»…n biến tiếp theo trên thị trường dầu mỏ, phóng viên Ä‘ã thá»±c hiện cuá»™c phỏng vấn Tiến sÄ© Đỗ SÆ¡n Hải, Trưởng khoa Chính trị quốc tế, Học viện Ngoại giao.

ThÆ°a ông Đỗ SÆ¡n Hải, gần Ä‘ây người ta nhắc rất nhiều đến dầu Ä‘á phiến mà Mỹ Ä‘ang là nÆ°á»›c sản xuất hàng đầu thế giá»›i, vậy dầu Ä‘á phiến và dầu mỏ truyền thống giống nhau và khác nhau ở những Ä‘iểm nào?

Khi giá dầu hạ người ta nói rất nhiều đến dầu Ä‘á phiến, thậm chí nhiều nÆ¡i còn nhắc đến dầu cát của Canada. Trên thá»±c tế, dầu Ä‘á phiến được phát hiện từ đầu thế ká»· 20. Dầu Ä‘á phiến và dầu thô bình thường hay còn gọi là dầu truyền thống thá»±c chất chỉ khác nhau ở nguồn khai thác, còn cả hai đều hÆ°á»›ng tá»›i câu chuyện nhiên liệu.

Dầu truyền thống là dạng nhiên liệu hóa thạch dá»… khai thác, còn dầu Ä‘á phiến khó khai thác hÆ¡n và phải qua nhiều khâu chÆ°ng cất, vì thế giá dầu Ä‘á phiến tăng lên rất cao. Sản lượng dầu Ä‘á phiến trên thế giá»›i từng đạt mức cao ká»· lục 46 triệu tấn năm 2008, song hoạt Ä‘á»™ng khai thác sau Ä‘ó vẫn phải dừng lại vì vấn đề chi phí.

Vậy thá»±c sá»± cuá»™c cách mạng dầu Ä‘á phiến Ä‘ã diá»…n ra từ khi nào?

TrÆ°á»›c kia, giá dầu Ä‘á phiến sau khi Ä‘ã khai thác và bán ra thị trường có giá khoảng 70-80 USD/thùng. Thế nhÆ°ng, kể từ khi công nghệ phá vỡ thủy lá»±c ra đời và bắt đầu được sá»­ dụng từ năm 2003 mà cha đẻ của công nghệ này là ông George P. Mitchell - người sáng tạo ra công nghệ kết hợp giữa khoan sâu và khoan ngang, thì giá thành của dầu Ä‘á phiến Ä‘ã hạ xuống dÆ°á»›i 70 USD/thùng và “cuá»™c chiến” có lẽ bắt đầu từ Ä‘ây.

“Cuá»™c chiến” này được châm ngòi sau quyết định của Tổng thống Mỹ Barack Obama cho phép xuất khẩu ồ ạt dầu Ä‘á phiến. Trong tình huống này, các nhà sản xuất dầu truyền thống, trong Ä‘ó đứng đầu là Saudi Arab lâm vào cảnh mất dần thị phần. Các thành viên thuá»™c Tổ chức các NÆ°á»›c xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) thấy rằng họ phải làm má»™t Ä‘iều gì Ä‘ó để ngăn chặn sá»± “lấn sân” của dầu Ä‘á phiến và họ Ä‘ã thá»±c hiện.

Dầu Ä‘á phiến có phải là yếu tố châm ngòi cho cuá»™c khủng hoảng dÆ° thừa nguồn cung dầu hiện nay hay không?

Tôi nghÄ© là có vì sản lượng dầu khai thác hiện nay Ä‘ã vượt quá nhu cầu sá»­ dụng của thế giá»›i khoảng 2 triệu thùng/ngày. Nếu sản lượng dầu Ä‘á phiến của Mỹ có thể đạt khoảng 9,3-9,5 triệu thùng/ngày vào năm 2015, so vá»›i tổng sản lượng 90 triệu thùng/ngày trên toàn thế giá»›i là khá nhỏ bé.

Chính vì vậy, nếu chỉ vì sá»± xuất hiện và gia tăng Ä‘á»™t ngá»™t về sản lượng của dầu Ä‘á phiến mà giá dầu rÆ¡i thảm hại nhÆ° hiện nay thì nguyên nhân này xem ra Ä‘Æ¡n giản quá. Có má»™t nguyên nhân tiếp theo nữa là sá»± tìm tòi của các nhà khoa học và chính sách năng lượng của các nÆ°á»›c muốn tìm ra các nguồn nhiên liệu sạch thay thế dầu hóa thạch từ sức nÆ°á»›c, sức gió. Còn sâu trong bức màn của khủng hoảng dầu lá»­a là vấn đề chính trị.

Sá»± cÆ°Æ¡ng quyết không giảm sản lượng của OPEC trong khi sản lượng dầu Ä‘á phiến của Mỹ không ngừng gia tăng nhÆ° hai gọng kìm siết chặt nền kinh tế Nga, vốn phụ thuá»™c vào xuất khẩu dầu mỏ. Hành Ä‘á»™ng này thá»±c chất có thể hiểu ra sao?

NhÆ° má»™t số chuyên gia về quan hệ quốc tế Ä‘ánh giá, lý do giá dầu xuống vì có sá»± phối hợp hoặc mặc cả giữa Saudi Arab và Mỹ nhằm siết chặt nÆ°á»›c Nga thoạt nghe thì cÅ©ng có vẻ hợp lý. Tuy nhiên, nếu cho rằng Mỹ và Saudi Arab Ä‘ang tìm cách gây khó cho Nga thì má»™t câu hỏi được đặt ra là liệu kinh tế Nga suy sụp thì liệu trÆ°á»›c hết là châu Âu và sau Ä‘ó là kinh tế thế giá»›i có ổn định không.

Ông dá»± Ä‘oán thế nào về cuá»™c chiến giá dầu trong thời gian tá»›i?

Nếu nhÆ° “cuá»™c chiến” Ä‘ang diá»…n ra giữa dầu Ä‘á phiến và dầu truyền thống thì cuá»™c chiến sẽ dai dẳng. Nó chỉ kết thúc khi nào người ta dung hòa hÆ¡n là má»™t bên mất má»™t bên còn. Dầu Ä‘á phiến Ä‘óng góp cho nhu cầu thế giá»›i không nhiều, nhÆ°ng trong cuá»™c chiến này họ được sá»± hậu thuẫn của số Ä‘ông, vì nhờ có dầu Ä‘á phiến, có sản phẩm cạnh tranh thì giá dầu má»›i hạ xuống.

Còn nếu sau cuá»™c chiến này là lý do chính trị mà Nga là đối tượng để hai bên nhắm vào thì có lẽ người ta phải Ä‘i đến má»™t thỏa hiệp chứ khó có thể Nga khuất phục hay bị khuất phục. Trong tình huống có sá»± thỏa hiệp thì giá dầu sẽ tăng lên má»™t chút, nhÆ°ng đổi lại Nga phải có sá»± nhượng bá»™ nhất định.

Ông Ä‘ánh giá thế nào về tác Ä‘á»™ng của giá dầu rẻ đối vá»›i các nền kinh tế phụ thuá»™c vào nhập khẩu dầu mỏ, nhÆ° Liên minh châu Âu, Trung Quốc và Ấn Độ?

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) Ä‘ã Ä‘ánh giá rất tích cá»±c về việc giá dầu hạ. Tuy nhiên, trong dá»± báo 2015, các chuyên gia kinh tế không lạc quan rằng tình hình kinh tế sẽ khá lên trong năm 2015. Thậm chí đối vá»›i khu vá»±c châu Á vốn có tốc Ä‘á»™ tăng trưởng cao, dá»± báo năm 2015 cÅ©ng bị Ä‘ánh thấp Ä‘i, mặc dù về mặt nguyên tắc thì giá dầu hạ sẽ kích thích các nền kinh tế tiêu thụ nhiều dầu mỏ.

Theo Ä‘ánh giá má»›i nhất của Giám đốc Ä‘iều hành IMF, bà Christine Lagarde, chỉ có các nền kinh tế tiên tiến được hưởng lợi mà thôi, chứ không phải các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển.

Theo nhiều nhận xét, các nền kinh tế dường nhÆ° chÆ°a nắm bắt được cÆ¡ há»™i từ giá dầu rẻ. Nhìn vào những nền kinh tế khổng lồ ở khu vá»±c châu Á là Ấn Độ, Trung Quốc và Nhật Bản – những nÆ°á»›c có nhu cầu rất cao về nhiên liệu.

Tuy nhiên, không có nghÄ©a là nhiên liệu rẻ thì họ sẽ mua thêm nhiên liệu, bởi vì má»™t trong những nguyên nhân khiến giá dầu hạ là tốc Ä‘á»™ tăng trưởng thấp, tức là nhu cầu tiêu dùng giảm. Tuy nhiên, tôi tin tưởng rằng các nÆ°á»›c nhập khẩu dầu mỏ trÆ°á»›c mắt sẽ được hưởng lợi từ giá dầu rẻ.

Đối vá»›i Nga, nền kinh tế này liệu có thể trụ được trong sá»± tuá»™t dốc không phanh của giá dầu và hÆ°á»›ng Ä‘i nào tiếp theo cho họ nếu không thể trông chờ vào nguồn thu khổng lồ từ dầu khí nhÆ° trÆ°á»›c?

Ví dụ Ä‘iển hình hÆ¡n phải kể đến là Venezuela, má»™t quốc gia mà 90% ngân sách phụ thuá»™c vào xuất khẩu dầu lá»­a. Giá dầu hạ Ä‘ang đẩy nền kinh tế này trÆ°á»›c bờ vá»±c phá sản.

Còn đối vá»›i Nga, câu chuyện giá dầu Ä‘ang và sẽ khiến cho họ lâm vào tình thế vô cùng khó khăn, nhÆ°ng không dẫn tá»›i sụp đổ. Trong tình thế này, Ä‘iều mà tôi lo ngại hÆ¡n cả là Nga, Venezuela, Algeria có thể lâm vào khủng hoảng chính trị nếu coi dầu mỏ là vấn đề sống còn của cả quốc gia.

Đâu là những yếu tố sẽ tiếp tục tác Ä‘á»™ng đến giá dầu trong thời gian tá»›i và dá»± Ä‘oán của ông về giá dầu trong năm nay?

Nếu Ä‘úng nguyên nhân giá dầu hạ là vì ý đồ chính trị thì giá dầu có thể vá»±c dậy rất nhanh. Tuy nhiên, nếu xuất phát từ quy luật cung-cầu hoặc lá»›n hÆ¡n là sá»± khiếm khuyết của mô hình Ä‘iều hành của kinh tế thế giá»›i hiện nay, giá dầu rất khó trở lại bình thường trong má»™t sá»›m má»™t chiều.

Xuất khẩu dầu thô mang lại cho Việt Nam má»™t nguồn ngoại tệ lá»›n, vậy dá»±a vào những kinh nghiệm trên thế giá»›i, Việt Nam cần có Ä‘iều chỉnh chính sách nhÆ° thế nào cho phù hợp trong bối cảnh giá dầu rẻ?

Ngân sách của Việt Nam dá»±a vào xuất khẩu dầu thô khá nhiều. Trong bối cảnh giá dầu hạ, tôi thấy má»™t số chuyên gia có đề xuất mua dá»± trữ dầu mỏ. Tuy nhiên, phÆ°Æ¡ng án này không có tính khả thi vì mua dá»± trữ không Ä‘áng kể. Giá dầu hạ cần phải được xem là cÆ¡ há»™i để nhìn nhận lại toàn bá»™ nền kinh tế.

Nếu Việt Nam muốn hÆ°á»›ng nền kinh tế chủ yếu dá»±a vào xuất khẩu dầu thô, chúng ta nhìn thấy sẽ có lúc dầu giảm không phanh nhÆ° hiện nay. Rất may tình huống này đến rất sá»›m và chúng ta có thể khắc phục được ngay bằng cách cân đối lại nền kinh tế. Đừng nên quá phụ thuá»™c vào nguồn dầu xuất khẩu vì trên thá»±c tế lượng dầu xuất khẩu của chúng ta không nhiều.

Mặc dù dầu mỏ Ä‘óng góp nhiều cho ngân sách, song Ä‘ó là bởi vì các lÄ©nh vá»±c kinh tế khác chÆ°a kịp lá»›n lên. Chúng ta cần phải thay thế dần sá»± Ä‘óng góp của dầu mỏ bằng cách tăng đầu tÆ° cho các ngành kinh tế khác.

Vâng, xin cảm Æ¡n ông!

Nguồn tin: Baotintuc