Những bức xúc vá» thị trÆ°á»ng xăng dầu từ lâu và vì rất nhiá»u vấn Ä‘á» bất cáºp chÆ°a được xá» lý. Giải pháp Ä‘á» xuất và áp dụng cÅ©ng không ít nhÆ°ng dÆ°á»ng nhÆ° thuốc chÆ°a Ä‘úng bệnh. Là má»™t chuyên gia kinh tế từ Bá»™ Tài chính, ông Äặng Hạnh Thu Ä‘ã trao đổi vá» những căn nguyên sâu xa và “phÆ°Æ¡ng thuốc” nhằm tạo sá»± ổn định cho thị trÆ°á»ng này từ gốc.
Mua lẻ chịu giá đắt
Ông Thu nói, Việt Nam tiêu thụ trên 10 triệu tấn xăng dầu má»—i năm. 70% số Ä‘ó là nháºp khẩu, 30% là từ Nhà máy Lá»c dầu Dung Quất. NhÆ°ng giá dầu Dung Quất cÅ©ng tính theo giá thế giá»›i nháºp vá» nên vá» cÆ¡ bản giá trong nÆ°á»›c phụ thuá»™c vào giá nháºp khẩu. Thế nhÆ°ng giá nháºp khẩu và giá bán tại Việt Nam được hình thành trên những yếu tố gì và Ä‘ã hợp lý chÆ°a? Äây là vấn Ä‘á» còn nhiá»u Ä‘iểm chÆ°a rõ ràng, gây nhiá»u tranh cãi và khiến ngÆ°á»i tiêu dùng bức xúc.
Má»—i năm cả nÆ°á»›c nháºp trên dÆ°á»›i 10 triệu tấn xăng dầu. Äây là khối lượng rất lá»›n nhÆ°ng hiện nay chúng ta lại Ä‘ang nháºp khẩu nhá» lẻ. Nháºp theo từng tuần, từng tháng, từ vài ngàn tấn đến vài chục ngàn tấn/lần thông qua cho 11 đầu mối. Các doanh nghiệp (DN) đầu mối này mua ở thị trÆ°á»ng Singapore và hoàn toàn theo phÆ°Æ¡ng thức mua lẻ, cá»™ng thêm các chi phí trong nÆ°á»›c để hình thành giá bán cho ngÆ°á»i tiêu dùng.
Ở Ä‘ây, tôi không bàn đến việc những khoản chi phí trong nÆ°á»›c (thuế, kho bãi, váºn chuyển, phí, lợi nhuáºn các khâu trung gian...) Ä‘ã hợp lý hay chÆ°a mà chỉ phân tích phÆ°Æ¡ng thức nháºp khẩu, thị trÆ°á»ng, giá cả và tổ chức nháºp khẩu của các DN mà thôi. Theo quy định, giá xăng dầu trong nÆ°á»›c được các DN Ä‘iá»u chỉnh lên cao hay xuống thấp căn cứ theo giá thế giá»›i. Các DN đầu mối này chủ yếu mua xăng dầu qua thị trÆ°á»ng Singapore. Nên giá thế giá»›i thá»±c chất ở Ä‘ây là giá mua bán lẻ tại thị trÆ°á»ng Singapore. Và há» lấy giá Ä‘ó làm bản vị để Ä‘iá»u chỉnh giá bán của mình trong nÆ°á»›c. Trong chuyện này có má»™t số vấn Ä‘á» bất hợp lý.
 |
| Ông Äặng Hạnh Thu |
Thứ nhất, tất cả chúng ta Ä‘á»u biết giá mua lẻ bao giá» cÅ©ng đắt hÆ¡n mua sỉ và mua lẻ rất tù mù, không minh bạch, dá»… gian láºn đối vá»›i dÆ° luáºn và ngÆ°á»i muốn kiểm soát. Chúng ta có tá»›i hÆ¡n 80 triệu dân và má»™t ná»n kinh tế liên tục tăng trưởng, mở cá»a há»™i nháºp. Má»—i năm nháºp tá»›i 10 triệu tấn xăng dầu. Äó là má»™t khối lượng không há» nhá». Thế tại sao lại phải mua lẻ?
Vì sao hiện chÆ°a thể mua sỉ. Lý do: DN nháºp khẩu không có kho dá»± trữ đủ lá»›n để mua sỉ. Hiện nay, trong 11 đầu mối chỉ có Petrolimex có kho dá»± trữ đủ chứa 20.000 tấn, còn các đầu mối khác Ä‘á»u có kho nhá» hÆ¡n. Vì sao không xây kho lá»›n? Lý do thì rất nhiá»u nhÆ°ng lý do quan trá»ng nhất khiến tình trạng này tồn tại kéo dài là: theo quy định hiện hành, DN đầu mối nháºp khẩu chỉ cần có kho dá»± trữ đủ 15 ngàn tấn là được. Tiêu thụ lá»›n nhÆ°ng mua lẻ, giao dịch tay Ä‘ôi; nhu cầu dá»± trữ cao nhÆ°ng kho bể nhá»... Ä‘ó chính là nhóm nghịch lý thứ nhất.
Vấn Ä‘á» thứ hai là mua không qua đấu thầu quốc tế. Chúng ta biết, không qua đấu thầu thì không thể có minh bạch vá» má»i mặt. Tiêu cá»±c hoàn toàn có thể xảy ra. Äã là mua lẻ, không phải lúc nào cÅ©ng mua sát giá, dù là giá bán lẻ.
Nhìn sang Philippines, Indonesia là hai nÆ°á»›c thÆ°á»ng phải nháºp khẩu gạo. Há» chỉ nháºp 100 ngàn tấn má»—i lần, giá trị má»—i lần nháºp khẩu không nhiá»u nhÆ°ng cÅ©ng đấu thầu quốc tế. Thế mà ta nháºp gần 1 triệu tấn dầu má»—i tháng nhÆ°ng lại mua lẻ và không qua đấu thầu. Äáng lÆ°u ý hÆ¡n là Việt Nam là khách hàng lá»›n nhất của thị trÆ°á»ng bán lẻ của Singapore, nếu không muốn nói là khách hàng chi phối 70%- 80% thị trÆ°á»ng này.
Trong năm 2011, Singapore nháºp khẩu trung bình 700 ngàn - 1 triệu tấn xăng dầu má»—i tháng và số lượng này chủ yếu chỉ bán cho Việt Nam. NhÆ° váºy, Singapore chủ yếu làm trung gian cho má»—i Việt Nam để kiếm lợi. Äó là nghịch lý thứ hai.
NhÆ° váºy nếu giải quyết hai nghịch lý nói trên, vá» cÆ¡ bản chúng ta Ä‘ã có thể tiếp cáºn được hàng hóa có giá sát giá thị trÆ°á»ng chung của thế giá»›i. Và giá đấu thầu là công khai, minh bạch. NgÆ°á»i tiêu dùng, nhà nÆ°á»›c Ä‘á»u dá»… dàng kiểm soát. Vấn Ä‘á» còn lại là giải quyết các yêu cầu trong nÆ°á»›c nhÆ° dá»± trữ, phân phối và bình ổn thị trÆ°á»ng nhÆ°ng vẫn chống Ä‘á»™c quyá»n, tạo cạnh tranh lành mạnh nhÆ° thế nào.
Minh bạch để ổn định thị trÆ°á»ng
Theo ông vấn Ä‘á» kho dá»± trữ cần giải quyết nhÆ° thế nào?
 |
Ngoài cách xây dá»±ng các tổng kho, Nhà nÆ°á»›c có thể dùng kho ngoại quan dá»± trữ. Kho ngoại quan cÅ©ng của Nhà nÆ°á»›c nhÆ°ng hàng ở Ä‘ây là chÆ°a tính thuế nên càng có lợi trong Ä‘iá»u tiết giá cả. Vá»›i cả má»™t lÄ©nh vá»±c kinh tế quan trá»ng nhÆ° váºy thì chắc chắn việc xây dá»±ng mấy kho dá»± trữ không phải chuyện quá khó.
- Theo ông, các DN sẽ nháºp khẩu xăng dầu theo nguyên tắc nào là Æ°u việt chung nhất?
- Nhà nÆ°á»›c có thể thông qua hình thức nào Ä‘ó nhÆ° ủy quyá»n cho má»™t hoặc vài Ä‘Æ¡n vị chuyên nháºp khẩu. Há» sẽ phải tổ chức đấu thầu quốc tế má»—i năm khoảng trên dÆ°á»›i chục lần vá»›i khối lượng lá»›n. Khi đấu thầu công khai, Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên, DN đầu mối sẽ phải công khai mức giá nháºp hàng vá»›i toàn thị trÆ°á»ng, toàn dân. Và giá mua qua đấu thầu chắc chắn có lợi hÆ¡n giá mua lẻ tay Ä‘ôi, khép kín. Hàng vỠđược chia cho các tổng kho.
Các Ä‘Æ¡n vị nháºp khẩu thì không được bán lẻ mà lại phải tổ chức đấu thầu bán buôn cho các Ä‘Æ¡n vị phân phối. Äấu thầu trong nÆ°á»›c cần chia ra từng gói thầu quy mô khác nhau để khách hàng lá»›n nhá» Ä‘á»u có Ä‘iá»u kiện tham gia bình đẳng. Cứ 10 ngày hoặc 20 ngày/lần DN nháºp khẩu tổ chức đấu thầu vá»›i các gói từ 1000 tấn trở lên.
Trên cÆ¡ sở giá nháºp khẩu minh bạch qua đấu thầu quốc tế, tính được thuế và phí, cá»™ng thêm tá»· lệ lợi nhuáºn và chi phí hợp lý chung cho DN... thì việc định ra giá trần cho đấu thầu trong nÆ°á»›c là rất dá»… và minh bạch. Äấu thầu ở Ä‘ây có tính chất trái vá»›i khi DN đấu thầu nháºp khẩu. Äó là khi Ä‘i mua thì Ä‘Æ¡n vị nào bán rẻ nhất ta mua. NhÆ°ng khi vá» nÆ°á»›c, Ä‘Æ¡n vị nào bá» giá trần thấp nhất, ta bán. HỠđược mua xăng dầu trá»±c tiếp từ Nhà nÆ°á»›c. NhÆ° thế giá bán lẻ sẽ là giá bán lẻ thấp nhất cho dân.
Trong Ä‘iá»u kiện Ä‘ó, DN lá»›n chÆ°a chắc Ä‘ã thắng thầu và DN nhá» hoàn toàn có thể thắng thầu vì há» tiết kiệm chi phí, linh hoạt được nhiá»u mặt. Ví dụ DN nhá», chỉ chứa được 5- 10 ngàn tấn nhÆ°ng có mạng lÆ°á»›i tốt, bá»™ máy gá»n nên khi nháºp hàng vá», hỠđẩy thẳng xuống đại lý, không chịu chi phí tồn kho... NhÆ° váºy, việc bán lẻ sẽ được tách ra để các DN tá»± do cạnh tranh bình đẳng. DN nháºp khẩu thì chỉ được nháºp khẩu, không được bán lẻ nhÆ° hiện nay.
Hình thức này, ngoài công khai, minh bạch, lợi ích cho ngÆ°á»i tiêu dùng thì còn có Æ°u việt gì cho quản lý Nhà nÆ°á»›c thÆ°a ông?
- Hình thức này còn đảm bảo được tính khách quan, thị trÆ°á»ng hóa lành mạnh trong kinh doanh có Ä‘iá»u tiết của Nhà nÆ°á»›c hÆ¡n cÆ¡ chế hiện tại.
Theo cÆ¡ chế hiện nay, để quản lý, Nhà nÆ°á»›c Ä‘ang can thiệp vào "há»™p Ä‘en" chi phí và lợi nhuáºn của DN. NhÆ°ng nếu áp dụng cÆ¡ chế má»›i nói trên thì Nhà nÆ°á»›c không cần can thiệp. Lãi và chi phí của DN bán lẻ trong nÆ°á»›c là câu chuyện của DN. Nhà nÆ°á»›c chỉ cần khống chế giá trần. Tất nhiên trong giá trần phải có tá»· lệ để DN có lãi. Äiá»u này hoàn toàn có thể tính được vì giá nháºp có, thuế phí công khai, tính thêm các chi phí khác thì ra giá trần bán lẻ. NhÆ° váºy, cÆ¡ chế phân phối bán lẻ trong nÆ°á»›c hoàn toàn cạnh tranh. Äảm bảo quyá»n lợi cho ngÆ°á»i tiêu dùng.
- Xin cảm Æ¡n ông!
Nguồn tin: (VEF.VN)
