Người tiêu dùng Ä‘ang phải trả cho má»—i lít xăng A92 là 21.300 đồng. Ảnh: Hoàng Hà.

Cuối tuần qua, thị trường xăng dầu trong nÆ°á»›c lại má»™t phen xáo trá»™n. Nguyên nhân xuất phát từ việc giá thế giá»›i giảm mạnh trong khi cÆ¡ quan quản lý tiếp tục tuyên bố chÆ°a đủ Ä‘iều kiện để hạ giá bán lẻ trong nÆ°á»›c.

Gần 3 tuần liên tiếp, giá dầu thô giảm mạnh và có lúc chỉ còn 79 USD má»™t thùng. Tại thị trường Singapore, xăng dầu thành phẩm được lấy làm căn cứ tính giá bán lẻ trong nÆ°á»›c, sau má»™t thời gian giữ ở mức cao, có thời Ä‘iểm tá»›i gần 130 USD má»™t thùng Ä‘ã dần hạ nhiệt và có lúc chỉ còn 114 USD má»™t thùng. Tín hiệu lạc quan của thị trường thế giá»›i khiến người tiêu dùng hy vọng về má»™t phán quyết của nhà quản lý rằng: Giá bán lẻ trong nÆ°á»›c sẽ Ä‘iều chỉnh theo.

Bảng cÆ¡ sở giá xăng dầu do Bá»™ Tài chính cung cấp

Thế nhÆ°ng, trái vá»›i hy vọng của nhiều người, các nhà nhập khẩu phát Ä‘i thông tin khẳng định việc giá thế giá»›i giảm chẳng giải quyết được cái khó cho doanh nghiệp. Do suốt má»™t thời gian dài nhập khẩu vá»›i giá cao, doanh nghiệp vẫn lá»— đầm Ä‘ìa. Và tính trung bình trong 30 ngày (tính tá»›i 12/8) theo Nghị định 84, má»—i lít bán lẻ xăng, doanh nghiệp lá»— cỡ khoảng 500 đồng, các mặt hàng dầu cÅ©ng lá»— ở mức tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng.

Liên bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng cÅ©ng đồng ý vá»›i cái khó của doanh nghiệp và ít ngày sau tuyên bố không giảm giá bán lẻ xăng dầu trong nÆ°á»›c được Ä‘Æ°a ra trong sá»± ngỡ ngàng của người tiêu dùng. Từng bị ám ảnh vì tuyên bố của vị phó tổng Petrolimex - hãng cung ứng xăng dầu chiếm thị phần lá»›n nhất rằng: "Lẽ ra, giá bán lẻ xăng Ä‘ã giảm trong tháng 6", nhiều người bày tỏ sá»± thất vọng khi quyền lợi chính Ä‘áng của họ bị phá»›t lờ.

CÆ¡ quan quản lý luôn tuyên bố nguyên tắc Ä‘iều hành giá bán lẻ phải đảm bảo hài hòa 3 lợi ích Nhà nÆ°á»›c - doanh nghiệp và người tiêu dùng. Khi giá thế giá»›i vận hành trong 30 ngày ở mức 118,71 USD má»™t thùng, ngày 29/3, giá xăng bị Ä‘iều chỉnh lên mức ká»· lục 21.300 đồng má»™t lít. Vậy mà trong suốt tháng 6, giá thế giá»›i giảm mạnh, doanh nghiệp tuyên bố bắt đầu có lãi nhÆ°ng thay vì giảm giá cho người tiêu dùng, Nhà nÆ°á»›c quyết định tăng thuế và trích quỹ bình ổn.

Tại thời Ä‘iểm này, dÆ° luận bắt đầu đặt câu hỏi về sá»± thá»±c ẩn sau con số lá»— - lãi của doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Bởi tính bình quân 30 ngày của đợt tăng giá trong tháng 3 (118,71 USD má»™t thùng), doanh nghiệp kêu lá»— khoảng 2.500 đồng má»™t lít, trong khi bình quân 30 ngày của tháng 6, giá thế xăng thành phẩm ở mức 117,76 USD má»™t thùng, doanh nghiệp lại báo lãi.

Hàng trăm ý kiến của Ä‘á»™c giả gá»­i về VnExpress bày tỏ sá»± không đồng tình vá»›i quyết định của Liên bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng - Tài chính cuối tuần qua. Họ cho rằng cách Ä‘iều hành giá bán lẻ xăng dầu Ä‘ã không sòng phẳng vá»›i người tiêu dùng. Khi giá thế giá»›i tăng, doanh nghiệp bằng mọi cách đề nghị tăng giá cho thật nhanh, thật mạnh. Còn khi giảm, vá»›i đủ mọi lý do nhÆ° lá»—, chÆ°a đủ Ä‘iều kiện 30 ngày lÆ°u thông... họ lại đề nghị nhà chức trách tuyên bố không giảm giá bán.

Từ chá»— cảm thấy không sòng phẳng, thiếu minh bạch, dÆ° luận bắt đầu Ä‘òi quyền được biết công thức tính giá bán lẻ, giá cÆ¡ sở trong 30 ngày.

Để rá»™ng đường dÆ° luận, lần đầu tiên kể từ khi Nghị định 84 có hiệu lá»±c (tháng 12/2009), Bá»™ Tài chính công khai toàn bá»™ công thức tính giá bán lẻ xăng dầu, các khoản thuế phí, giá nhập khẩu từ thị trường Singapore... trên các phÆ°Æ¡ng tiện thông tin đại chúng.

Thế nhÆ°ng, nhìn vào bảng giá này, những người hằng ngày phải bỏ tiền ra mua xăng vẫn chÆ°a cảm thấy hài lòng. Họ cho rằng Ä‘ã là thị trường, thì cách thức Ä‘iều hành giá bán phải đảm bảo được tiêu chí cÆ¡ bản nhất là "có lên - có xuống". NghÄ©a là khi giá thế giá»›i lên, giá trong nÆ°á»›c được Ä‘iều chỉnh tăng thì khi giá thế giá»›i hạ, giá bán lẻ trong nÆ°á»›c cÅ©ng cần được giảm theo. Và khi nhà Ä‘iều hành tuyên bố cân đối lợi ích giữa doanh nghiệp - Nhà nÆ°á»›c và người tiêu dùng thì các lần tăng, giảm và Ä‘iều chỉnh thuế cần phải nhịp nhàng má»™t cách sòng phẳng nhất.

Má»™t thành viên của Ủy ban Kinh tế của Quốc há»™i tỏ ra thông cảm vá»›i cách Ä‘iều hành giá xăng dầu. Theo ông, nhìn nhận thá»±c tế thị trường nhiên liệu thế giá»›i thì giá chỉ có tăng chứ thời gian giảm mạnh là rất ít. Nếu Nhà nÆ°á»›c không can thiệp bằng thuế hoặc trích quỹ bình ổn thì má»—i khi thị trường thế giá»›i biến Ä‘á»™ng, các lần Ä‘iều chỉnh giá sẽ luôn ở mức tăng rất sốc. Còn nếu giảm má»™t vài trăm đồng theo kiểu an ủi người tiêu dùng để rồi sau Ä‘ó, khi giá thế giá»›i biến Ä‘á»™ng, mức tăng lên cao thì việc Ä‘iều hành giá cả, ổn định vÄ© mô sẽ cá»±c kỳ khó. "Trong Ä‘iều hành xăng dầu, Nhà nÆ°á»›c có cái khó riêng khi phải cân đối lợi ích và Ä‘iều tiết sá»± té nÆ°á»›c của nhiều nhóm mặt hàng khác nữa. Điều này thì không phải ai cÅ©ng hiểu mà không phải lúc nào nhà chức trách cÅ©ng có thể nói ra", ông nói.

Theo ông, công thức tính giá xăng dầu của Việt Nam Ä‘ang tiếp cận sát vá»›i phÆ°Æ¡ng pháp chung của thế giá»›i. Còn thời gian qua, sở dÄ© Nhà nÆ°á»›c phải can thiệp vào thị trường bằng thuế, bằng phí, hay quỹ bình ổn nên coi là giai Ä‘oạn đầu thá»±c hiện Nghị định 84 cần thiết phải nhÆ° vậy để tránh gây sốc cho thị trường.

Ngoài ra, má»™t số vấn đề khó nói mà bản thân những người Ä‘iều hành không thể công khai trÆ°á»›c công luận Ä‘ó là việc họ phải vừa đảm bảo ngân sách, vừa ổn định thị trường, vừa phải đảm bảo an sinh xã há»™i bằng chính sách trợ cấp bằng tiền (tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 5 lít dầu hỏa má»—i năm) cho những đối tượng tiêu dùng khác nhÆ° nông dân, ngÆ° dân, bà con ở các vùng biên giá»›i, hải đảo... ChÆ°a kể, có thời Ä‘iểm giá xăng dầu trong nÆ°á»›c được giữ ổn định trong má»™t thời gian khá dài, bất chấp sá»± lên xuống của thị trường thế giá»›i.

Tuy nhiên, ông cho rằng những tranh cãi liên quan đến giá xăng dầu hiện nay sẽ khó chấm dứt khi mấu chốt vấn đề nằm ở tính minh bạch thông tin chÆ°a được giải quyết. Việc dân không hiểu hoặc cho rằng mập mờ trong cách tính giá xăng là lá»—i ở nhà chức trách khi không giải thích vấn đề cho cặn kẽ.

Tổng thÆ° ký Há»™i kiểm toán viên Hành nghề Việt Nam - Bùi Văn Mai cÅ©ng cho rằng mấu chốt vấn đề nằm ở chá»—: Các thông tin mà cÆ¡ quan quản lý Ä‘Æ°a ra chÆ°a đảm bảo được tính minh bạch.

"Cái người tiêu dùng muốn biết là giá bán lẻ trong nÆ°á»›c Ä‘ã thá»±c sá»± thị trường hay chÆ°a? Cách Ä‘iều hành nhÆ° vậy Ä‘ã đảm bảo hài hòa 3 lợi ích doanh nghiệp - Nhà nÆ°á»›c và người tiêu dùng? Nếu sòng phẳng ra thì khi giá thế giá»›i tăng, giá bán lẻ trong nÆ°á»›c được Ä‘iều chỉnh mức tÆ°Æ¡ng ứng thì ngược lại, khi giá thế giá»›i giảm, thì giá bán lẻ trong nÆ°á»›c cÅ©ng cần phải giảm theo", ông Mai nói.

Tiến sÄ© Nguyá»…n Minh Phong, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế - Xã há»™i, Hà Ná»™i nói thẳng: "Có vẻ nhÆ° nhà hoạch định chính sách chÆ°a Ä‘i sâu Ä‘i sát vào đời sống thá»±c tế của người dân nên các quyết định Ä‘Æ°a ra mang tính lý thuyết nhiều hÆ¡n là thá»±c tế".

Theo ông, việc minh bạch giá bán lẻ xăng dầu, công khai lá»— lãi trong doanh nghiệp là những Ä‘òi hỏi chính Ä‘áng của người tiêu dùng. Dân có thể chấp nhận trả giá xăng cao nhÆ°ng họ cần biết số tiền họ bỏ ra có thá»±c sá»± hợp lý. Thậm chí khi giá có thể lên tá»›i 50.000 đồng má»™t lít nhÆ°ng cần sá»­ dụng, người tiêu dùng vẫn phải bỏ tiền ra mua.

"Khi các yếu tố mập mờ còn tồn tại trong công thức tính giá, hạch toán lá»— lãi thiếu minh bạch thì dù chỉ trả vài trăm đồng, người tiêu dùng vẫn có quyền thắc mắc", ông Phong chia sẻ.

DÆ°á»›i góc Ä‘á»™ Ä‘iều hành, Liên bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng sẽ căn cứ trên 3 lợi ích ngân sách - doanh nghiệp - người tiêu dùng... Tuy nhiên, ông Phong nói rằng ngay cả cái gọi là quyền lợi hình tam giác này vẫn còn nhiều Ä‘iều cần phải xem xét lại. Và có vẻ nhÆ°, người tiêu dùng bị xếp vào vị trí Ä‘áy của hình tam giác. NghÄ©a là người tiêu dùng luôn xếp ở vị trí cuối cùng của thứ tá»± Æ°u tiên, khi doanh nghiệp có lãi, nhà nÆ°á»›c thu đủ thuế, khi ấy má»›i tính đến giảm giá.

Theo ông, nếu nhìn vào công thức tính giá có thể thấy, quyền lợi của doanh nghiệp và Nhà nÆ°á»›c luôn được duy trì bất kể thị trường thế giá»›i biến Ä‘á»™ng ra sao. Trong giá cÆ¡ sở, Ä‘ã tính sẵn lợi nhuận, chi phí định mức, các khoản phải ná»™p khác cho doanh nghiệp, và cÅ©ng có cả phần cho Nhà nÆ°á»›c gồm ít nhất hai loại thuế tiêu thụ đặc biệt và VAT nếu không kể tá»›i thuế nhập khẩu.

Trong bảng tính giá cÆ¡ sở của Bá»™ Tài chính cÅ©ng thể hiện rất rõ sá»± bất bình đẳng trong cân đối "tam giác lợi ích" này. Giá bán lẻ 21.300 đồng má»—i lít xăng do người tiêu dùng phải trả. Trong khi cÆ¡ cấu giá bán lẻ này lại phải gánh phí bảo hiểm vận chuyển (2,5 USD má»—i thùng), 1.597 đồng thuế tiêu thụ đặc biệt; 1.887 đồng thuế VAT; 600 đồng chi phí định mức, 300 đồng lợi nhuận định mức, các khoản phí khác 1.000 đồng...

"Bao năm qua, thuế tiêu thụ đặc biệt (10%) và VAT (10%) và các khoản phí khác gần nhÆ° không thay đổi. Các loại thuế, phí này đều Ä‘ánh vào giá thành sản phẩm bán cho người tiêu dùng. Chỉ khi thị trường thế giá»›i biến Ä‘á»™ng, Nhà nÆ°á»›c má»›i giảm thuế nhập khẩu ở mức Ä‘á»™ hợp lý", ông Phong nói.

Theo ông, việc Ä‘Æ°a 3 loại thuế, kèm theo má»™t số khoản phí khác vào trong công thức tính giá xăng chẳng qua là sá»± mập mờ để bảo toàn lợi ích của Nhà nÆ°á»›c. Còn nếu tính sòng phẳng ra, công thức tính giá sẽ được rạch ròi ra 3 nhóm, gồm khoản Nhà nÆ°á»›c thu, doanh nghiệp được hưởng và quyền lợi của người tiêu dùng.

Nguồn tin: Vnexpress