Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, dầu thô và việc kiểm soát sản lượng đã trở thành một động lực quan trọng của địa chính trị toàn cầu. Dầu thô đã trở thành một thành phần thiết yếu trong nền kinh tế thế giới được hoạt động bằng nhiên liệu hóa thạch và đang trải qua một cuộc bùng nổ kinh tế lớn sau chiến tranh. Bản chất quan trọng của dầu mỏ như một loại nhiên liệu đã chứng kiến nó trở thành động lực chính dẫn đến xung đột trong Chiến tranh Lạnh khi Mỹ và Liên Xô đối đầu để giành quyền kiểm soát tư tưởng đối với thế giới. Điều đó cho thấy cả hai siêu cường đều tranh giành quyền kiểm soát về ý thức hệ và chính trị đối với Trung Đông để giành quyền kiểm soát trữ lượng dầu mỏ đáng kể của khu vực này nhằm đảm bảo an ninh năng lượng của họ. Chính việc Mỹ can thiệp vào Iran, nhà sản xuất dầu lớn thứ năm của OPEC, đã khơi mào cho cuộc cách mạng Iran, cùng với sự chia rẽ giữa Hồi giáo Shia và Sunni, là trung tâm của cuộc xung đột khu vực ngày nay.
Vào tháng 5 năm 2018, Tổng thống Trump đã rút Mỹ khỏi Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA), còn được gọi là thỏa thuận hạt nhân Iran, và áp đặt Teheran bằng các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt. Các biện pháp đó nhắm mục tiêu cụ thể vào ngành công nghiệp dầu mỏ của Iran, vốn là xương sống của nền kinh tế nước này. Theo ước tính, dầu đóng vai trò tạo ra gần một phần năm cho tổng sản phẩm quốc nội của Iran, một phần ba doanh thu của chính phủ chiếm khoảng 70% giá trị xuất khẩu. Bằng cách bóp nghẹt khả năng tiếp cận thị trường năng lượng toàn cầu của Teheran, các lệnh trừng phạt của Mỹ đang hạn chế khả năng của chính phủ trong việc mở rộng sản xuất để thúc đẩy tổng sản phẩm quốc nội và một nguồn thu tài chính chủ chốt. Sau khi các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ, Teheran đã lên kế hoạch nâng sản lượng xăng dầu lên 3,7 triệu thùng mỗi ngày vào cuối năm 2017 nhưng trong năm 2018, Iran chỉ bơm trung bình được 3,6 triệu thùng mỗi ngày. Con số đó giảm xuống chỉ còn dưới 2 triệu thùng dầu thô mỗi ngày vào tháng 11 năm 2020 do các lệnh trừng phạt của Mỹ, được áp trở lại vào tháng 8 năm 2018 khi chính quyền Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran.
Mặc dù có nhiều tuyên bố từ Nhà Trắng rằng hành động này là để đáp trả việc Iran không tuân thủ thỏa thuận, nhưng lý do cho quyết định của Trump có động cơ địa chính trị sâu xa hơn nhiều. Chủ yếu là để lôi kéo hai đồng minh Trung Đông là Vương quốc Ả Rập Xê-út và Israel về phía mình để đảm bảo an ninh năng lượng của Mỹ. Mặc dù sự bùng nổ dầu đá phiến có thể đưa Mỹ trở thành nhà sản xuất dầu lớn nhất thế giới, nhưng điều đó không có nghĩa là đảm bảo an ninh năng lượng cho nền kinh tế lớn nhất thế giới. Bằng cách ngăn chặn Iran mở rộng sản lượng dầu nhanh chóng, vai trò lãnh đạo ưu việt của Ả Rập Xê-út đối với nhóm các nhà sản xuất dầu đã được củng cố và điều đó làm suy yếu các kế hoạch của Tehran nhằm tăng tầm ảnh hưởng trong khu vực. Đổi lại, Nhà Trắng đã có được ảnh hưởng lớn hơn trong OPEC và việc thiết lập giá dầu. Trump, không do dự, đã sử dụng điều đó để kìm hãm giá dầu trong năm 2018 khi dầu Brent tăng trên 70 USD/thùng và nhanh chóng dao động quanh mốc 80 USD/thùng sau đó. Điều này hình thành một phần trong chiến lược thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của ông mà không dựa vào Cục Dự trữ Liên bang để in tiền và lạm phát cũng như các tác động tài khóa liên quan đến chính sách đó.
Điều quan trọng là đối với Ả Rập Xê Út, điều đó đã ngăn Iran hưởng lợi từ việc tăng sản lượng xăng dầu, điều mà sẽ thúc đẩy đáng kể nền kinh tế và doanh thu của chính phủ. Sự ly giáo của dòng Sunni với Shia và cuộc chiến giành quyền kiểm soát nguồn tài nguyên dầu mỏ rộng lớn của Trung Đông từ lâu đã thúc đẩy xung đột trong khu vực, vốn đã phát triển thành một cuộc chiến tranh ủy nhiệm giữa Ả Rập Xê Út và Iran ở Syria cũng như Yemen. Một sự kiện như vậy sẽ nâng cao sức mạnh và vị thế trong khu vực của Teheran, dẫn đến tăng viện trợ quân sự và nước ngoài, củng cố ảnh hưởng của Iran trong OPEC và đe dọa vai trò lãnh đạo của Riyadh đối với thế giới Ả Rập. Một Iran đang hồi sinh về kinh tế cũng sẽ gây ra mối đe dọa lớn hơn đối với Israel, vốn thường xuyên bị Hezbollah và các lực lượng dân quân Shia trong khu vực được Teheran hậu thuẫn nhắm tới. Điều này sẽ gây bất ổn thêm cho một Trung Đông vốn đã đầy biến động.
Nhà lãnh đạo tối cao của Iran, Ali Khamenei, ngày càng có thái độ hiếu chiến và chống đối Mỹ kể từ khi các lệnh trừng phạt được áp đặt trở lại. Điều này bao gồm việc Tehran mở rộng sự hỗ trợ cho chế độ xã hội chủ nghĩa của Venezuela do Tổng thống Nicolás Maduro lãnh đạo, nơi Nga đã sử dụng cuộc khủng hoảng của quốc gia giàu dầu mỏ này để giành được tầm ảnh hưởng đáng kể và kiểm soát các mỏ dầu quan trọng. Những nỗ lực của Iran ở Venezuela phản ánh mối quan hệ chặt chẽ giữa Điện Kremlin và Tehran vốn đã phát triển trong cuộc nội chiến Syria. Theran đang cung cấp các tàu chở đầy xăng cho Caracas, sau khi dỡ hàng những tàu này được sử dụng để xuất khẩu dầu thô bất chấp các lệnh trừng phạt của Mỹ, hỗ trợ kỹ thuật để tái trang bị cơ sở hạ tầng năng lượng quan trọng bao gồm các nhà máy lọc dầu viện trợ lương thực. Trong một bài báo trên Wall Street Journal vào tháng 12 năm 2020, người đứng đầu Bộ Tư lệnh phía Nam của Hoa Kỳ khẳng định rằng các phần tử của Lực lượng Al-Quds thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran đã được cử đến Venezuela để hỗ trợ Tổng thống Maduro. Theo Hội đồng quan hệ Đối ngoại, lực lượng Al-Quds bán quân sự từ lâu đã liên kết với việc hỗ trợ quân nổi dậy Shia và các nhóm bán quân sự phi nhà nước, bao gồm cả Hezbollah của Lebanon ở Trung Đông. Tính cấp thiết của tình hình liên quan đến việc Venezuela đối đầu với Biden được nhấn mạnh bởi những tuyên bố rằng nhóm khủng bố Hezbollah đã thiết lập một mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia ở Venezuela, với sự chấp thuận của chính quyền Maduro. Nhóm phiến quân Shia ở Li-băng cũng có liên quan đến buôn bán ma tuý ở Venezuela và đã lên kế hoạch cho các cuộc tấn công khủng bố, cũng như giả mạo mối quan hệ với các nhóm bán quân sự cánh tả của Venezuela và những người bất đồng chính kiến cánh tả Colombia FARC và quân du kích ELN. Có mọi dấu hiệu cho thấy Biden cần phải ngăn chặn các hoạt động của Iran ở Venezuela, điều này sẽ không chỉ nhằm phục hồi ngành công nghiệp dầu mỏ của nước này, mà còn củng cố quyền lực của Maduro và gây thêm bất ổn trong khu vực.
Biden đã cam kết sẽ khôi phục thỏa thuận hạt nhân Iran, nhưng rất khó để biết được điều này có thể đạt được trên thực tế như thế nào và liệu điều đó có kìm hãm được tham vọng của Iran hay không. Sự hiếu chiến của Tehran tăng vọt sau khi Washington áp lại các biện pháp trừng phạt và thực hiện cách tiếp cận cứng rắn để đối phó với quốc gia Trung Đông này. Điều đó càng rõ nét bởi cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ đã giết chết thủ lĩnh Qasem Soleimani của lực lượng Al-Quds mà một số người trong Liên hợp quốc cho là vi phạm luật pháp quốc tế. Bằng cách gia tăng sự hiện diện đáng kể ở Venezuela và củng cố quyền lực của chế độ Maduro, Tehran và các đồng minh đang thách thức quyền bá chủ của Mỹ ở Mỹ Latinh. Nó cũng cho phép Iran tiếp cận với nguồn dự trữ dầu thô dồi dào của Venezuela, với 303 tỷ thùng, là trữ lượng lớn nhất thế giới. Những hành động đó đang cho phép Tehran củng cố mối quan hệ thực dụng với Điện Kremlin, với việc Nga từ lâu đã có quan hệ chặt chẽ với Chavez và giờ là Maduro cũng như công ty dầu mỏ quốc gia của Venezuela là PDVSA. Điều này phản ánh liên minh giữa Tehran và Moscow ở Syria. Với những nỗ lực của mình tại quốc gia Trung Đông đang bị chiến tranh tàn phá, Nga đã được đền đáp bằng các quyền khai thác dầu và khí đốt tự nhiên hào phóng, trong khi Iran có được một đồng minh rất cần thiết trong khu vực, và đồng minh này cũng bảo đảm cho biên giới phía tây của Iraq, vì cuộc xung đột đang diễn ra với Ả Rập Xê-út.
Sau khi tự định vị mình là một đối cực chống lại chính sách của Mỹ ở Trung Đông, sau khi chính quyền Trump rút khỏi JCPOA, thật khó để thấy Tehran giảm bớt sự thù địch của mình mà không mất đi sự ủng hộ đáng kể trong khu vực. Điều này bao gồm những nỗ lực của Iran nhằm tăng cường tầm ảnh hưởng trong OPEC, nơi được hỗ trợ bởi Iraq, Venezuela và Nga, tạo cho Tehran đòn bẩy lớn hơn đối với giá dầu. Những yếu tố này cũng là những cân nhắc quan trọng đối với Tehran và cuộc chiến đang diễn ra với Riyadh để giành quyền lãnh đạo Trung Đông. Vì những lý do này, rất khó để thấy làm cách nào Biden có thể gia nhập lại JCPOA trong khi dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của Nhà Trắng đối với Iran mà không làm tổn hại đến lợi ích của Mỹ ở Trung Đông. Một Iran đang hồi sinh về kinh tế dưới sự lãnh đạo của chính phủ cứng rắn ở Tehran sẽ tận dụng cơ hội được tạo ra từ sản lượng dầu lớn hơn và theo đó là tăng doanh thu để tăng cường tài trợ cho các đồng minh ở Trung Đông và tăng cường sự hiện diện của nước này ở Venezuela. Một động thái như vậy của Nhà Trắng do Biden lãnh đạo cũng sẽ gây phản cảm với các đồng minh quan trọng trong khu vực là Saudi Arabia và Israel, những nước chịu trách nhiệm đảm bảo lợi ích của Mỹ trong khu vực, đồng thời gây bất ổn thêm cho Mỹ Latinh và giảm ảnh hưởng của Mỹ.
Nguồn tin: xangdau.net
