Điệp khúc mà dÆ° luận được nghe nhiều nhất từ các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu thời gian qua luôn là “lá»—” và “xin tăng giá”. Vá»›i thị phần chiếm khoảng 90%, các ông lá»›n gồm Tập Ä‘oàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), Tổng Công ty Dầu Việt Nam (PV Oil), Công ty Xăng dầu Quân Ä‘á»™i (Mipec), Saigon Petro, Công ty TNHH MTV ThÆ°Æ¡ng mại Dầu khí Đồng Tháp vẫn được xem là những đầu mối kinh doanh xăng dầu lá»›n nhất.

 

Việc cho thêm các doanh nghiệp tham gia kinh doanh xuất nhập khẩu xăng dầu đầu mối được ông Võ Văn Quyền, Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nÆ°á»›c, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, lý giải là nhằm tạo ra sá»± cạnh tranh má»›i trong lÄ©nh vá»±c kinh doanh xăng dầu theo hÆ°á»›ng thị trường.

 

DÄ© nhiên, cho thêm người tham gia cuá»™c chÆ¡i thay vì chia nhỏ những ông lá»›n Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c này là cách làm nhanh nhất vá»›i cÆ¡ quan hữu trách, bởi những doanh nghiệp ngoài ngành vẫn xem xăng dầu là mặt hàng kinh doanh tốt, chứ không phải chỉ có lá»— nhÆ° các ông lá»›n xăng dầu vẫn kêu gào.

 

Dẫu vậy, trong tÆ°Æ¡ng lai, số lượng doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam chắc chắn sẽ không dừng lại ở con số 17, bởi má»™t số doanh nghiệp có vốn đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài trong lÄ©nh vá»±c lọc hóa dầu đều Ä‘ã được “bật Ä‘èn xanh” để thành lập các công ty phân phối, kinh doanh xăng dầu.

 

Mặc dù theo cam kết gia nhập WTO, bán lẻ xăng dầu không phải là lÄ©nh vá»±c phải cam kết mở cá»­a, nhÆ°ng hiện tại Công ty TNHH Lọc hóa dầu Nghi SÆ¡n vá»›i sá»± tham gia của các đối tác nÆ°á»›c ngoài tá»›i 75% và Công ty TNHH Lọc dầu VÅ©ng Rô do nÆ°á»›c ngoài đầu tÆ° 100% đều Ä‘ã được Chính phủ cho phép thành lập công ty phân phối sản phẩm xăng dầu của mình sản xuất ra.

 

Theo kế hoạch, Công ty Lọc hóa dầu Nghi SÆ¡n sẽ Ä‘i vào sản xuất năm 2017 vá»›i công suất 10 triệu tấn dầu thô đầu vào má»—i năm. Vá»›i Công ty TNHH Lọc dầu VÅ©ng Rô, công suất 8 triệu tấn/năm, nếu triển khai Ä‘úng cam kết thì cÅ©ng sẽ có sản phẩm chỉ muá»™n hÆ¡n Lọc hóa dầu Nghi SÆ¡n má»™t chút.

Đáng nói là vá»›i sá»± có mặt của Liên hợp Lọc hóa dầu Nghi SÆ¡n, sản xuất xăng dầu trong nÆ°á»›c có thể Ä‘áp ứng được trên 60% nhu cầu của thị trường, hứa hẹn những cuá»™c cạnh tranh má»›i về giành thị phần.

 

 

Trong lúc chờ đợi nguồn cung xăng dầu được Ä‘áp ứng chủ yếu bởi sản xuất trong nÆ°á»›c, đảm bảo không biến Ä‘á»™ng mạnh về nguồn cung và thuận lợi hÆ¡n trong việc xác định giá bán, thị trường xăng dầu hiện nay vẫn phải tiếp tục đối diện vá»›i má»™t bài toán khó, Ä‘ó là định giá bán lẻ xăng dầu.

 

Nghị định 84/2009/NĐ-CP Ä‘ã quy định, giá bán xăng dầu được thá»±c hiện theo cÆ¡ chế thị trường, có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c; thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối được quyền quyết định giá bán; thời gian giữa hai lần Ä‘iều chỉnh giá tối thiểu là 10 ngày đối vá»›i trường hợp tăng giá và tối Ä‘a 10 ngày đối vá»›i trường hợp giảm giá…

 

Dù có mục tiêu tốt và muốn vận hành theo giá thị trường thế giá»›i, nhÆ°ng cuối cùng thì vào hồi giữa năm 2012 cÆ¡ quan chức năng cÅ©ng Ä‘ã phải giành lại quyền định giá bán lẻ xăng dầu sau má»™t thời gian trao quyền này cho các doanh nghiệp.

 

DÄ© nhiên, các ông lá»›n chi phối thị trường nhÆ° Petrolimex, PV Oil không chịu khoanh tay đứng nhìn. Họ Ä‘ã liên tục kiến nghị cho doanh nghiệp được tá»± quyết giá bán để có thể tá»± mình tăng giá bán lẻ trong nÆ°á»›c khi giá thế giá»›i tăng mà không cần chờ cÆ¡ quan quản lý cho phép.

 

Thá»±c tế cÅ©ng cho thấy, Ä‘ã diá»…n ra những cái bắt tay ngầm giữa các doanh nghiệp xăng dầu đầu mối trong việc đề nghị tăng giá bán lẻ má»—i khi giá thế giá»›i tăng. Không chỉ đề xuất mức tăng giá bán lẻ giống nhau, các ông lá»›n còn làm ngÆ¡ hoặc cố “quên” đề xuất giảm giá bán lẻ khi giá thế giá»›i giảm mạnh.

 

Bởi vậy, giá xăng dầu trên thị trường hiện nay vẫn do Tổ Ä‘iều hành của liên bá»™ Tài chính – Công ThÆ°Æ¡ng tính toán dá»±a trên giá cÆ¡ sở, đề xuất của doanh nghiệp, cÅ©ng nhÆ° các công cụ thuế, phí và quỹ bình ổn giá.

 

Báo cáo vừa được tân Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính Đinh Tiến DÅ©ng gá»­i tá»›i Quốc há»™i cÅ©ng khẳng định, nếu không có quỹ bình ổn xăng dầu này thì xăng dầu trong nÆ°á»›c Ä‘ã phải tăng giá cao hÆ¡n, và tần suất tăng giá cÅ©ng nhiều hÆ¡n. “Không phải lúc nào doanh nghiệp cÅ©ng được sá»­ dụng quỹ.

 

Chỉ khi giá thế giá»›i tăng làm cho giá cÆ¡ sở tăng cao hÆ¡n giá bán hiện hành và Chính phủ thá»±c hiện kiềm chế mức tăng giá hoặc Ä‘iều tiết để không tăng giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c, liên bá»™ có công văn chỉ đạo thì doanh nghiệp má»›i được sá»­ dụng quỹ.

 

Mức sá»­ dụng quỹ không phải má»™t khoản cố định giống nhau vá»›i các chủng loại xăng dầu mà phụ thuá»™c vào mức Ä‘á»™ chênh lệch giữa giá cÆ¡ sở và giá bán hiện hành (được tính toán công khai theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP) và mục tiêu Ä‘iều hành giá dá»±a trên tình hình kinh tế, xã há»™i trong nÆ°á»›c”, báo cáo nhấn mạnh.

Ở má»™t khía cạnh khác, trong khi dÆ° luận lo ngại về việc các doanh nghiệp chiếm 30% thị phần trở lên sẽ tạo ra sá»± liên kết trong việc định giá bán có lợi cho mình, thì chính các ông lá»›n này lại có chút e ngại từ các đầu mối má»›i được cấp phép.

 

Ông Đặng Vinh Sang, Tổng Giám đốc Saigon Petro cho hay, nhiều hay ít đầu mối xuất nhập khẩu xăng dầu không quan trọng bằng việc kiểm soát sau khi Ä‘ã cấp phép. Rất có thể xảy ra tình trạng các đầu mối nhỏ chỉ nhập hàng khi giá thế giá»›i xuống, không chịu nhập hàng khi giá thế giá»›i lên. Hệ lụy là sẽ xảy ra tình trạng khan hàng và rối loạn trên thị trường vốn rất nhạy cảm này.

 

“Giá xăng dầu trong nÆ°á»›c nên sát vá»›i giá thế giá»›i và khoảng cách Ä‘iều chỉnh là 10 ngày/lần, chứ không phải là 30 ngày/lần nhÆ° hiện nay. Quy định khoảng cách 30 ngày nhÆ° hiện nay Ä‘ang tạo cÆ¡ há»™i cho má»™t số doanh nghiệp nhỏ lợi dụng, khiến thị trường rối”, ông Sang nhận xét.

 

Khác vá»›i ông Sang, Ä‘iều này được thị trường hiểu theo má»™t cách khác, Ä‘ó là thị trường phân phối xăng dầu chắc chắn sẽ sôi Ä‘á»™ng hÆ¡n, khi mà nguồn cung chủ Ä‘á»™ng hÆ¡n và số doanh nghiệp tham gia nhiều hÆ¡n.

 

 

Việc dÆ° luận quan ngại về tính minh bạch của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối hiện nay là Ä‘iều dá»… hiểu nếu nhìn vào câu chuyện truy thu thuế đối vá»›i các lô hàng tạm nhập, nhÆ°ng không tái xuất hết và chuyển tiêu thụ ná»™i địa Ä‘ang nóng hiện nay hay việc Petrolimex Ä‘ã hưởng lợi lá»›n nhờ khai thuế sá»›m trÆ°á»›c thời Ä‘iểm cÆ¡ quan chức năng công bố tăng thuế.

 

Trong báo cáo thường niên năm 2012 của Petrolimex, sản lượng xăng dầu tiêu thụ chỉ giảm 500 nghìn m³/tấn, doanh thu thuần và giá vốn của hàng bán năm trÆ°á»›c so vá»›i năm sau chỉ chênh nhau 5-7 tá»· đồng, nhÆ°ng số lá»— trong kinh doanh xăng dầu của Petrolimex Ä‘ã giảm từ 2.601 tá»· đồng năm 2011 xuống còn 125 tá»· đồng trong năm 2012.

 

Vào ná»­a cuối năm 2012, Bá»™ Tài chính Ä‘ã quyết định Ä‘Æ°a vấn đề xăng dầu tạm nhập, tái xuất của các đầu mối kinh doanh vào tầm ngắm. Sau khi kiểm tra, thống kê lại các lô xăng dầu tạm nhập nhÆ°ng tái xuất không hết và chuyển tiêu thụ ná»™i địa từ năm 2009 đến hết năm 2012, Ä‘ã phát hiện hiện tượng doanh nghiệp không khai lại hàng nhập khẩu khi chuyển đổi loại hình kinh doanh xăng dầu hưởng lợi từ sá»± chênh lệch thuế.

 

Theo má»™t quan chức của Bá»™ Tài chính, trong giai Ä‘oạn 2009-2012, các đầu mối xăng dầu Ä‘ã chuyển loại hình kinh doanh tạm nhập tái xuất sang tiêu thụ ná»™i địa khoảng 2 triệu tấn xăng dầu, có trị giá 1,8 tá»· USD.

 

Theo quy định hiện hành, khi chuyển đổi loại hình kinh doanh, doanh nghiệp phải kê khai, xác định lại trị giá tính thuế, thời hạn ná»™p thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng.

 

Tuy nhiên, thay vì kê khai và tính thuế lại khi chuyển loại hình kinh doanh, các đầu mối xăng dầu vẫn áp dụng mức thuế nhập khẩu khi tạm nhập hàng. Trong khi Ä‘ó, thuế nhập khẩu xăng dầu năm 2012 có sá»± biến Ä‘á»™ng mạnh, theo chiều hÆ°á»›ng tăng.

 

Bởi vậy, số tiền mà Bá»™ Tài chính yêu cầu truy thu từ các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối lên tá»›i gần 300 tá»· đồng cho riêng năm 2012, trong Ä‘ó Petrolimex chiếm hÆ¡n ná»­a, vá»›i gần 170 tá»· đồng. Tiếp Ä‘ó là PV Oil vá»›i khoảng 66 tá»· đồng…

 

TrÆ°á»›c Ä‘ó nữa, vào tháng 6/2012, Cục Hải quan Khánh Hòa Ä‘ã có báo cáo nghi vấn về việc Petrolimex tiến hành khai thuế sá»›m hÆ¡n thông lệ vá»›i lô hàng nhập khẩu tá»›i gần 20 ngày.

 

Điều Ä‘áng nói là, sau khi ông lá»›n này khai và ná»™p thuế sá»›m cho lô hàng chÆ°a cập cảng thì mức thuế nhập khẩu mặt hàng dầu diesel tăng gấp Ä‘ôi và Petrolimex Ä‘ã không phải ná»™p thêm 64 tá»· đồng tiền thuế theo mức má»›i.

 

Những thá»±c tế này khiến Hiệp há»™i Xăng dầu Việt Nam má»›i Ä‘ây Ä‘ã đề nghị ổn định thuế nhập khẩu trong từng năm trên cÆ¡ sở dá»± báo giá thế giá»›i bình quân/năm, sản lượng nhập trong năm và khung thuế suất hợp lý vá»›i mục tiêu ngăn chặn những hành vi trục lợi trong tạm nhập tái xuất xăng dầu cÅ©ng nhÆ° đầu cÆ¡ kiếm lời má»—i lần tăng thuế nhập khẩu xăng dầu.

 

ChÆ°a biết những kiến nghị này sẽ được xem xét và áp dụng tá»›i Ä‘âu, nhÆ°ng trÆ°á»›c mắt thì Ä‘iệp khúc “lá»—” và “xin tăng giá” vẫn tiếp tục được các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối “ca” hoài!