Đây là ý kiến của TS Nguyá»…n Quang A tiếp sau cuá»™c đối thoại được coi là có phần "nặng lời" giữa Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ vá»›i đại diện các DN đầu mối kinh doanh xăng dầu hôm 20.9. 

Lúng túng trong Ä‘iều hành giá

Theo các chuyên gia kinh tế: Việc Ä‘iều hành thị trường xăng dầu thời gian qua rÆ¡i vào bế tắc nhÆ° hiện nay có nguyên nhân chính là sá»± ná»­a vời trong thá»±c hiện NĐ 84 về quản lý, kinh doanh xăng dầu. Việc có NĐ nhÆ°ng không thá»±c hiện theo NĐ, DN đổ lá»—i cho cÆ¡ quan quản lý; cÆ¡ quan quản lý lúng túng trong những thời Ä‘iểm Ä‘òi hỏi phải Ä‘Æ°a ra quyết định; rút cuá»™c, NTD gánh chịu.

Thị trường xăng dầu những ngày qua "nóng" bởi những ý kiến trái chiều về việc Ä‘iều hành ngành hàng này. Ảnh: Kỳ Anh

NĐ 84 cho phép DN được Ä‘iều chỉnh tăng giá trong trường hợp các yếu tố cấu thành biến Ä‘á»™ng làm cho giá cÆ¡ sở tăng so vá»›i giá bán lẻ trong mức 7%, DN được tăng 7%; trường hợp vượt 7-12%, thì DN được quyền tăng tăng 7%, cá»™ng thêm 60% của mức giá cÆ¡ sở tăng từ 7-12%, 40% còn lại sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá để bù đắp theo hÆ°á»›ng dẫn của Bá»™ Tài chính. Tuy nhiên, trong những thời Ä‘iểm nhạy cảm khi giá thế giá»›i tăng cao, vượt quá sức chịu Ä‘á»±ng của DN, Bá»™ Tài chính vẫn đề nghị DN giữ ổn định giá bán. 

NhÆ° vậy, việc Ä‘iều hành xăng dầu Ä‘ang cùng lúc đặt ra quá nhiều mục tiêu, nhÆ°ng đều bất khả thi. Muốn ổn định thị trường xăng dầu nhÆ°ng bản thân luôn phụ thuá»™c vào nguồn cung và giá cả thế giá»›i; việc nhập khẩu phụ thuá»™c phần lá»›n vào các DN đầu mối, trong khi lại chÆ°a tạo ra má»™t thị trường minh bạch, bình đẳng. Là người theo dõi lâu năm lÄ©nh vá»±c giá, ông Nguyá»…n Tiến Thỏa - Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bá»™ Tài chính) - cÅ©ng chua xót thừa nhận: “Giá xăng dầu chÆ°a hoàn toàn được vận hành theo cÆ¡ chế thị trường”.

Vì sao không cạnh tranh thá»±c sá»±?

Vấn đề đặt ra đối vá»›i thị trường xăng dầu hiện nay là bản thân việc thiết kế thị trường Ä‘ã không minh bạch. TS Nguyá»…n Quang A cho rằng: “Vì sao thị trường có tá»›i 11 đầu mối kinh doanh xăng dầu, nhÆ°ng đều nghe ngóng vào Ä‘á»™ng thái của “ông lá»›n” Petrolimex. Petrolimex tăng, các DN khác tăng, Petrolimex giảm, các DN khác giảm. Vì thế bảo Petrolimex phải minh bạch giá nhập khẩu, chi phí kinh doanh là chuyện khó tin”. 

Đồng tình vá»›i quan Ä‘iểm này, PGS-TS Ngô Trí Long cho rằng: “Xuất phát Ä‘iểm của các DN có sá»± chênh lệch lá»›n nhÆ° lợi thế hạ tầng kỹ thuật; năng lá»±c về cầu cảng, kho chứa; mạng lÆ°á»›i phân phối, vốn, thị phần..., nhÆ°ng lại Ä‘Æ°a về cùng má»™t mặt bằng để cạnh tranh vá»›i nhau, dẫn đến DN mạnh càng có cÆ¡ há»™i chiếm lÄ©nh thị trường; DN nhỏ phải nhìn DN lá»›n”. 

Hiện NĐ 84 quy định khống chế chi phí kinh doanh định mức cho tất cả các đầu mối xăng dầu tối Ä‘a là 600Ä‘/lít, cÅ©ng không hợp lý do những yếu tố chủ yếu dẫn đến chi phí đầu vào khác nhau, giá vốn khác nhau nên chi phí hình thành giá 1 lít xăng của DN cÅ©ng khác nhau. Theo TS Long, nguyên tắc quản lý theo cÆ¡ chế thị trường là nếu sản phẩm có tính Ä‘á»™c quyền thì phải do Nhà nÆ°á»›c kiểm soát bằng hình thức định giá. Chỉ giao việc định giá cho DN quyết định khi thị trường cạnh tranh thá»±c sá»±.

Để có giải pháp cho vấn đề này, theo TS Nguyá»…n Quang A: Áp dụng Luật Cạnh tranh chống Ä‘á»™c quyền, thì vá»›i những DN có thị phần trên 30% thì phải bị chia nhỏ. Đồng nghÄ©a vá»›i việc Nhà nÆ°á»›c phải thiết lập cÆ¡ chế cạnh tranh bằng cách chia nhỏ Petrolimex để DN này không tiếp tục khống chế thị trường. Cùng vá»›i việc chia nhỏ Petrolimex, các DN đầu mối còn lại cần được sáp nhập lại để còn khoảng 2-3 DN lá»›n có thị phần tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng, cạnh tranh nhau, từ Ä‘ó có lợi cho NTD. Còn TS Ngô Trí Long gút lại: Giai Ä‘oạn trÆ°á»›c mắt, cần chấm dứt giao quyền tá»± định giá cho DN Ä‘á»™c quyền, có thiết chế cÆ¡ quan Ä‘á»™c lập kiểm soát giá.