Mặc dù Việt Nam là má»™t trong các quốc gia xuất khẩu dầu thô, nhÆ°ng phần lá»›n lượng xăng dầu phục vụ nhu cầu cho sản xuất và tiêu dùng trong nÆ°á»›c đều phải nhập khẩu. Do Ä‘ó, giá xăng dầu trong nÆ°á»›c chịu ảnh hưởng lá»›n từ những biến Ä‘á»™ng giá trên thị trường thế giá»›i. 

Để hệ thống giá trong nÆ°á»›c phản ánh đầy đủ quá trình hình thành và vận Ä‘á»™ng của giá xăng dầu trên thị trường thế giá»›i, Chính phủ Ä‘ã ban hành Nghị định (NĐ) 84/2009/CP để tháo gỡ các vÆ°á»›ng mắc về hành chính và kinh tế ngăn cản sá»± há»™i nhập, làm sai lệch thÆ°á»›c Ä‘o hiệu quả. Tuy nhiên, sau gần 2 năm thá»±c hiện NĐ84/CP vẫn bá»™c lá»™ những lá»— hổng trong quản lý giá xăng dầu.

Giá xăng dầu và vòng xoáy lạm phát

Xăng dầu là yếu tố "đầu vào" của nhiều hoạt Ä‘á»™ng kinh tế và tiêu dùng xã há»™i. Má»—i khi giá xăng dầu tăng đều trá»±c tiếp dẫn đến sá»± Ä‘iều chỉnh tăng chi phí và giá các yếu tố cấu thành hàng hóa - dịch vụ sản phẩm "đầu ra", dẫn đến tăng giá hầu hết các mặt hàng hóa, dịch vụ xã há»™i, từ Ä‘ó làm tăng tổng mặt bằng giá, đẩy chi phí tăng cao.

 

Giá xăng dầu ở Việt Nam chÆ°a hoàn toàn mang tính thị trường. áº¢nh: Đàm Duy

Giá xăng dầu tăng còn là cái cá»› để các DN và nhà phân phối, thậm chí nhiều mặt hàng không liên quan vẫn "té nÆ°á»›c theo mÆ°a". Ngoài ra, khi giá xăng dầu tăng cÅ©ng dá»… làm tăng ná»—i lo lạm phát và tâm lý sẵn sàng thÆ°Æ¡ng lượng cÅ©ng nhÆ° chấp nhận các kiểu tăng giá giữa các nhà kinh doanh theo hợp đồng, hoặc giữa các bà ná»™i trợ vá»›i tiểu thÆ°Æ¡ng ngoài chợ, tức làm tăng lạm phát tâm lý của cả nhà kinh doanh lẫn người tiêu dùng.

Vì vậy, má»—i khi giá xăng dầu tăng sẽ trá»±c tiếp và gián tiếp khởi Ä‘á»™ng má»™t vòng xoáy lạm phát Ä‘an xen phức tạp, thậm chí đầu cÆ¡ bùng phát. Thá»±c tế, giá xăng dầu ở nÆ°á»›c ta vẫn chÆ°a hoàn toàn mang tính thị trường vì chÆ°a có cÆ¡ chế cạnh tranh đầy đủ. Về cÆ¡ bản, giá xăng dầu được phân quyền quản lý giữa các Ä‘Æ¡n vị chủ quản và má»™t số đầu mối nhập khẩu xăng dầu truyền thống Ä‘á»™c quyền. Đã có lúc người ta thấy có sá»± vận dụng ngược trình tá»± quy luật thị trường, tức chủ trÆ°Æ¡ng cho phép các DN Ä‘á»™c quyền được định giá xăng dầu theo giá thị trường thế giá»›i mà không phải cạnh tranh thị trường; trong khi cần phải làm ngược lại, Ä‘ó là phải cho cạnh tranh thị trường đầy đủ và lành mạnh trÆ°á»›c khi tá»± do hóa giá cả thị trường để tránh biến Ä‘á»™c quyền Nhà nÆ°á»›c thành Ä‘á»™c quyền DN, DN Ä‘á»™c quyền thừa cÆ¡ há»™i thu lợi nhuận từ Ä‘á»™c quyền kép.

Sau Quyết định 187, NĐ 54/CP, NĐ 55/2007/CP là NĐ 84/2009/CP về kinh doanh xăng dầu có hiệu lá»±c từ ngày 15-12-2009. Theo NĐ 84/CP, DN có quyền tăng giá xăng dầu cứ 10 ngày/lần nếu tăng dÆ°á»›i 7% và báo cáo sau; nếu tăng từ 7% đến 12%, DN được quyền tăng giá bán lẻ 7%, cá»™ng thêm 60% của mức tăng từ 7% đến 12%. Khoản lá»— 40% còn lại, DN sẽ được quyền sá»­ dụng quỹ bình ổn giá để bù đắp theo hÆ°á»›ng dẫn của Bá»™ Tài chính (chỉ được dùng quỹ bình ổn khi mức tăng giá hÆ¡n 7%). Và trường hợp giá thế giá»›i tăng hÆ¡n 12%, giá xăng dầu trong nÆ°á»›c hoàn toàn do Nhà nÆ°á»›c quyết định. NĐ này được coi là bÆ°á»›c tiến trong việc quản lý thị trường xăng dầu khi cÆ¡ chế giám sát minh bạch hÆ¡n, tạo sá»± chủ Ä‘á»™ng cao hÆ¡n cho DN theo cÆ¡ chế thị trường, song không thể thiếu sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c.

Gần Ä‘ây có sá»± thỏa hiệp giữa các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c vá»›i các DN Ä‘á»™c quyền kinh doanh xăng dầu trong cÆ¡ chế má»›i về quản lý giá mặt hàng này. Theo Ä‘ó, cÆ¡ quan quản lý chấp nhận mức giá hiện tại sau đợt tăng giá tháng 3-2011 nhÆ° là giá gốc để so sánh và cho phép DN chủ Ä‘á»™ng tăng, giảm giá xăng dầu theo sát Ä‘á»™ng thái giá thị trường thế giá»›i khi mức Ä‘iều chỉnh không quá 5% giá gốc Ä‘ó; còn nếu vượt mức trên, DN lập phÆ°Æ¡ng án trình cÆ¡ quan chức năng xem xét, phê duyệt… Đồng thời, giãn cách Ä‘iều chỉnh không ngắn hÆ¡n 3 tháng/lần thay vì 10 ngày/lần nhÆ° quy định trong NĐ 84/CP được coi là quá dày và dá»… bị DN lợi dụng.
 

Khách mua xăng tại cây xăng trên đường Láng Hạ. áº¢nh: Đàm Duy

Tình trạng "neo giá", "Ä‘ông giá"

Điều khiến dÆ° luận không thể thỏa mãn là chÆ°a có kiểm toán giá xăng dầu, thậm chí chÆ°a có cả việc minh bạch và công khai các chỉ số thành phần giá xăng dầu. Dù Petrolimex gần Ä‘ây Ä‘ã Ä‘Æ°a cách tính giá xăng dầu lên trang thông tin Ä‘iện tá»­ của mình, nhÆ°ng phải nói thêm Ä‘ây là mức giá cÆ¡ sở được tính trên quy định của NĐ 84/CP và các yếu tố đầu vào đều do các cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c ban hành chứ không phải giá vốn của DN. Giá vốn có thể cao hÆ¡n hoặc thấp hÆ¡n xoay quanh giá cÆ¡ sở Ä‘ó, phụ thuá»™c vào việc ký kết thỏa thuận vá»›i nhà cung cấp và thời Ä‘iểm giao hàng. Dù giá lên hay xuống, DN đầu mối nhập khẩu xăng dầu luôn kêu lá»—, cÆ¡ quan chức năng không kiểm soát được, ngân sách nhà nÆ°á»›c thất thu và người tiêu dùng phải chịu vì không còn lá»±a chọn nào khác. Nếu vậy, tất cả lợi lá»™c Ä‘á»™c quyền xăng dầu rÆ¡i vào túi ai? Theo Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng, Tổng Công ty Dầu Việt Nam (PVOil) hiện chiếm 25%, Saigon Petro chiếm 8%, Petrolimex chiếm gần 60% thị phần của thị trường xăng dầu cả nÆ°á»›c và 30% thị phần của Petrolimex là bán buôn cho các DN.

Vá»›i cÆ¡ chế quản lý Ä‘iều hành giá xăng dầu còn nhiều lúng túng, không có cạnh tranh thị trường dá»… gây cảnh "đục nÆ°á»›c béo cò", làm giảm sức hấp dẫn, lành mạnh của môi trường đầu tÆ° và làm chậm lại quá trình Ä‘á»™t phá thể chế, trÆ°á»›c hết là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở nÆ°á»›c ta theo Ä‘úng định hÆ°á»›ng. Khi cÆ¡ chế quản lý giá xăng dầu không cho phép ổn định và thị trường hóa giá xăng dầu cÅ©ng có nghÄ©a là hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c vá»›i giá xăng dầu nói riêng, giá thị trường và nền kinh tế vÄ© mô nói chung chÆ°a đạt yêu cầu đề ra. Vấn đề đặt ra là cÆ¡ chế kinh doanh xăng dầu hiện nay liệu có bình thường không khi mà chỉ có DN kinh doanh xăng dầu má»›i biết chính xác là lá»— hay lãi; trong khi Ä‘ó, các cÆ¡ quan chức năng, các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c đảm nhận nhiệm vụ giám sát, kiểm soát giá vẫn còn lúng túng vá»›i những thông tin lá»— - lãi của các DN Ä‘á»™c quyền này. Khi giá xăng dầu bị "bóp méo", lợi ích chung của xã há»™i bị thiệt hại, lợi ích người tiêu dùng cùng bị xâm hại. Mục tiêu lá»›n nhất để giá xăng dầu vận hành theo cÆ¡ chế thị trường là bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, nâng cao hiệu quả của nền sản xuất xã há»™i, bình ổn giá, khắc phục tình trạng "neo giá" trong nÆ°á»›c quá cao không hợp lý bất chấp sá»± giảm giá trên thị trường thế giá»›i, hoặc "Ä‘ông giá" ở mức thấp bất hợp lý khi giá thế giá»›i Ä‘ã tăng và các yếu tố hình thành giá Ä‘ã thay đổi. Tuy nhiên, tình trạng này vẫn còn tồn tại sau khi NĐ 84/CP được triển khai.

Nguồn tin: HNM