Những ngày qua, giá dầu thô trên thế giá»›i giảm mạnh, xuống dÆ°á»›i  60 USD/thùng Ä‘ã khiến người tiêu dùng trong nÆ°á»›c thắc mắc giá xăng trong nÆ°á»›c chÆ°a giảm. “Căn bệnh” cố hữu của cÆ¡ chế thị trường ná»­a vời: tăng nhanh - giảm chậm, tăng nhiều - giảm ít này cần phải được chữa trị bằng cách minh bạch hóa việc tính giá xăng dầu.

Cao hay thấp người tiêu dùng khó biết

Theo ông Nguyá»…n Minh Phong - Trưởng phòng Nghiên cứu kinh tế, Viện Nghiên cứu phát triển KT-XH Hà Ná»™i, giá xăng dầu trong nÆ°á»›c phụ thuá»™c vào 8 yếu tố: giá mua tại gốc vá»›i Ä‘iều kiện tốt nhất; chi phí tối thiểu của doanh nghiệp kể từ vận chuyển đến người tiêu dùng; các loại thuế bao gồm: thuế nhập khẩu, thuế VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt; mức ná»™p ngân sách; phụ phí xăng hao (500 đồng/lít); mức chiết để ná»™p vào quỹ bình ổn giá; tá»· giá; định mức lợi nhuận cho doanh nghiệp.

Tuy nhiên, 8 yếu tố này hiện còn rất “tù mù”. Giá chuẩn cần được tính bằng công thức sau: Má»™t là, giá mua tại gốc; hai là, chi phí tối thiểu hợp lý. Nếu có con số này thì má»›i tạo ra giá sàn. Sau Ä‘ó cá»™ng thêm lợi nhuận hợp lý, thuế, tá»· giá và các yếu tố còn lại thì sẽ ra giá bán tối thiểu. Thời gian qua do không Ä‘iều chỉnh theo nguyên tắc này, mà khi doanh nghiệp kêu lá»—, lãi thì Nhà nÆ°á»›c Ä‘iều chỉnh.

“CÆ¡ chế Ä‘iều chỉnh giá có thể là rõ ràng vá»›i những người trong cuá»™c nhÆ°ng lại không rõ ràng đối vá»›i người tiêu dùng. Người tiêu dùng khó có thể xác định được mức giá hiện tại là cao hay thấp” - ông Phong nói.

Doanh nghiệp sẽ được chủ động hơn

Bá»™ Tài chính cho biết, Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ Ä‘ã chỉ đạo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng chủ trì, phối hợp vá»›i Bá»™ Tài chính và các Bá»™, ngành liên quan khẩn trÆ°Æ¡ng trình Chính phủ để sá»­a đổi, bổ sung Nghị định số 55/2007/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu. Hiện nay, liên Bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng Ä‘ang soạn thảo để lấy ý kiến các Bá»™, ngành trong thời gian tá»›i.

Theo dá»± thảo sá»­a đổi, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu sẽ có quyền tá»± chủ trong hoạt Ä‘á»™ng sản xuất kinh doanh và Ä‘iều chỉnh giá bán. Chỉ khi giá dầu thế giá»›i tăng hoặc giảm hÆ¡n giá trong nÆ°á»›c khoảng 15% thì Nhà nÆ°á»›c má»›i “can thiệp” bằng văn bản yêu cầu doanh nghiệp Ä‘iều chỉnh giá bán.

CÅ©ng theo dá»± thảo này, nếu giá thế giá»›i biến Ä‘á»™ng tăng hoặc giảm trên mức 5% trong 10 ngày, doanh nghiệp má»›i được Ä‘iều chỉnh giá, nhÆ°ng mức tăng hoặc giảm không được quá 5%. Nếu giá thế giá»›i tiếp tục biến Ä‘á»™ng trong 10 ngày tiếp theo, doanh nghiệp được niêm yết giá bán má»›i nhÆ°ng mức tăng và giảm cho má»—i lần không được quá 5%. Và giá bán sẽ được giữ ổn định nếu mức tăng giảm khoảng 3% trong vòng 10 ngày.

NhÆ° vậy, khi giá thế giá»›i biến Ä‘á»™ng, doanh nghiệp sẽ chủ Ä‘á»™ng xây dá»±ng phÆ°Æ¡ng án giá và trình Liên bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng xem xét. Không cần chờ phê duyệt, Ä‘úng ngày giờ, doanh nghiệp tá»± Ä‘á»™ng niêm yết giá bán má»›i trên hệ thống cá»­a hàng đại lý của mình. Liên bá»™ không cần ra văn bản trả lời mà sẽ thá»±c hiện công tác hậu kiểm xem các doanh nghiệp niêm yết giá bán có hợp lý và Ä‘úng nhÆ° phÆ°Æ¡ng án trình hay không. Doanh nghiệp sẽ bị cảnh cáo khi tăng quá mức cho phép hoặc giảm quá ít so vá»›i mức giảm của thế giá»›i.

Tính đến chiều 13-7, chÆ°a có doanh nghiệp đầu mối xăng dầu  nào đề nghị giảm giá xăng lên Bá»™ Tài chính

Cần sự cạnh tranh

Ông Nguyá»…n Minh Phong cho rằng, do việc Petrolimex Ä‘á»™c chiếm 60% thị phần nên má»›i xuất hiện tình trạng má»™t giá trên cả nÆ°á»›c, Ä‘ây là giá Ä‘á»™c quyền. Việc dá»± thảo cho phép doanh nghiệp tá»± định giá chỉ hợp lý khi Nhà nÆ°á»›c lập công thức tính giá xăng, sau Ä‘ó Nhà nÆ°á»›c kiểm toán: giá mua gốc và chi phí hợp lý doanh nghiệp phân phối là tối thiểu. Chỉ khi có cạnh tranh thì 2 mức chi này sẽ giảm Ä‘i.

NhÆ°ng hiện nay không có cạnh tranh nên mức chi này còn cao. Các doanh nghiệp không có Ä‘á»™ng lá»±c, sức ép để Ä‘iều chỉnh làm chi phí giá xăng Ä‘á»™i lên. Do Ä‘ó, Nhà nÆ°á»›c cần ép  mức tối thiểu, sau Ä‘ó công bố công khai mức ná»™p ngân sách, thuế, trích quỹ bình ổn giá, quỹ hÆ° hao... thì sẽ rất minh bạch, rõ ràng. Nhà nÆ°á»›c sẽ Ä‘iều chỉnh ở khâu nếu nhÆ° giá Ä‘Æ°a ra sai vá»›i quy định thì sẽ bị phạt, thậm chí bị truy tố hình sá»±.

Ông Phong cho rằng, theo dá»± thảo má»›i mức dao Ä‘á»™ng tăng giảm 5% trong vòng 10 ngày mang tính áng chừng. Không nên quy định 5% hay 7% mà Nhà nÆ°á»›c có quy định, doanh nghiệp xăng dầu chỉ được lãi bao nhiêu và tất cả các chi phí tối thiểu đều công khai thì sẽ tạo được sá»± minh bạch. Khi giá xăng vượt quá quy định thì truy thu và truy tố nếu cần.

HÆ¡n nữa cÅ©ng nên xem xét lại việc cấp giấy phép cung cấp xăng dầu cho tÆ° nhân nhằm tạo ra sức cạnh tranh. Hiện nay, rất ít tÆ° nhân đủ Ä‘iều kiện để được cấp phép.Trong bối cảnh chÆ°a cạnh tranh được thì Nhà nÆ°á»›c phải có công thức tính giá xăng rõ ràng và có tiêu chí trong Ä‘ó.  Tiêu chí nào là cố định, tiêu chí nào thay đổi. Riêng chi phí tối thiểu của doanh nghiệp phải được giữ nguyên vì hiện nay doanh nghiệp Ä‘ang tính chi phí này theo giá xăng. Cạnh tranh chÆ°a đầy đủ thì phải có kiểm soát của Nhà nÆ°á»›c. Nhà nÆ°á»›c Ä‘iều tiết giá trần và kiểm soát cạnh tranh bình đẳng, lành mạnh.

ANTĐ