Các đường ống từ thời Xô Viết được sửa chữa để vận chuyển khí đốt của Nga đến Uzbekistan

Vào ngày 27 tháng 4, tại Diễn đàn Đầu tư Tashkent, Bộ trưởng Năng lượng Uzbekistan Jurabek Mirzamakhmudov tuyên bố Nga sẽ bắt đầu cung cấp khí đốt tự nhiên cho nước của ông thông qua các đường ống từ thời Liên Xô. Trên thực tế, Moscow đang tìm kiếm các khách hàng mới sau khi việc vận chuyển khí đốt tới châu Âu bị cắt giảm do các biện pháp trừng phạt của phương Tây bởi cuộc chiến của Điện Kremlin với Ukraine. Nga đã từng vận chuyển khoảng 140 tỷ mét khối (bcm) sang châu Âu hàng năm, thị trường xuất khẩu sinh lợi nhất của nước này; tuy nhiên, do lĩnh vực bị trừng phạt mở rộng và các nước châu Âu quay lưng lại với năng lượng của Nga, lượng xuất khẩu hiện tại chỉ còn lại một phần nhỏ trong số này.

Do đó, Trung Á đã trở thành một khu vực quan trọng đối với nhu cầu xuất khẩu năng lượng của Nga, trong đó Uzbekistan đóng vai trò chủ chốt. Tháng 1 năm 2023, lần đầu tiên Uzbekistan bắt đầu nhập khẩu khí đốt của Nga do khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng trong nước. Điện Kremlin đã tìm cách xây dựng mối quan hệ này, không chỉ thông qua việc sử dụng các đường ống từ thời Liên Xô mà còn khuyến khích Uzbekistan và Kazakhstan thành lập một liên minh khí đốt ba bên với Nga.

Liên Xô bắt đầu khai thác các mỏ hydrocarbon ở Trung Á trong những năm sau Thế chiến II, mặc dù các nguồn tài nguyên dầu mỏ và khí tự nhiên đã được khai thác và sau đó chỉ được sử dụng cho nhu cầu nội bộ của Liên Xô. Ba thập kỷ sau khi Liên Xô sụp đổ, xuất khẩu hydrocacbon ngày càng trở thành một phần không thể thiếu đối với nền kinh tế của các quốc gia hậu Xô Viết ở Kavkaz và Trung Á, đặc biệt là những nước xung quanh Biển Caspi giàu hydrocacbon. Uzbekistan dường như muốn mua khí đốt của Nga, vì không giống như Kazakhstan và Turkmenistan, nước này chỉ có trữ lượng khí đốt khiêm tốn và hiện thậm chí không thể đáp ứng nhu cầu trong nước bằng nguồn tài nguyên của mình.

Bắt đầu từ những năm 1960, Liên Xô đã xây dựng một mạng lưới đường ống, Aziia-Tsentr (hệ thống đường ống Trung Á-Trung tâm; SATS), chạy về phía bắc để đưa khí đốt Turkmenistan qua Uzbekistan và Kazakhstan đến Cộng hòa Xô viết Xã hội chủ nghĩa Nga và có khả năng vận chuyển tới 50 bcm khí hàng năm. Nhánh phía đông của SATS bao gồm các đường ống SATS-1, -2, -4 và -5, được xây dựng từ năm 1960 đến năm 1988. Gazprom hiện kiểm soát mạng lưới SATS đi qua Trung Á thời hậu Xô Viết.

Các đường ống dẫn khí đốt từ thời Liên Xô được lên kế hoạch nâng cấp bằng cách xây dựng các trạm nén khí mới để đảo ngược dòng chảy trước đó từ Trung Á sang Nga. Uzbekistan đã phải chịu tình trạng thiếu khí đốt trầm trọng trong mùa đông vừa qua. Trên thực tế, với sự tăng trưởng kinh tế trong những năm gần đây, nhu cầu về khí đốt đã vượt xa nguồn cung.

Theo chính phủ, chỉ riêng trong tháng 3 năm 2023, nhập khẩu khí đốt tự nhiên của Uzbekistan đã tăng theo cấp số nhân. Nhìn chung, lượng nhập khẩu này đã tăng do sản lượng khí đốt trên cả nước sụt giảm. Bên cạnh việc tăng nhập khẩu khí đốt tự nhiên, trong quý tài chính đầu tiên của năm 2023, Uzbekistan cũng tăng mạnh nhập khẩu năng lượng gồm than, dầu và các sản phẩm dầu. Dấu hiệu cho thấy các vấn đề nghiêm trọng về hậu cần cả về chi phí và nguồn cung, trong số 152,9 triệu đô la nhập khẩu khí đốt tự nhiên của Uzbekistan trong quý đầu tiên của năm nay, riêng tháng 3 đã chiếm 151,2 triệu đô la chi phí, tăng 260% so với cùng kỳ năm 2022. Số tiền này cũng chiếm hơn một nửa tiền nhập khẩu khí đốt tự nhiên của cả nước trong năm ngoái (281,9 triệu USD).

Đối với Nga, sau khi việc vận chuyển khí đốt tới châu Âu bị cắt giảm mạnh sau các vụ nổ trên đường ống ngầm Nord Stream 1 và 2 cũng như các lệnh trừng phạt bổ sung của phương Tây, Uzbekistan là một phần thưởng an ủi đáng kể khi Gazprom tìm cách định hướng lại hoạt động kinh doanh xuất khẩu khí đốt của mình về phía đông.

Tuy nhiên, công tác ban đầu vẫn cần được thực hiện trước khi sản lượng của Gazprom từ Nga có thể đến Uzbekistan thông qua đường ống SATS-4 được tái sử dụng. Toàn bộ đường ống 60 năm tuổi trước tiên phải trải qua một cuộc khảo sát hoàn chỉnh, đặc biệt khi nó đi qua các điều kiện khí hậu khắc nghiệt ở sa mạc Kyzylkum và Karakum. Sau khi kiểm tra, các trạm máy nén có thể được trang bị lại và nâng cấp để hoạt động. Những lo ngại về an ninh vận hành của mạng lưới đường ống SATS là có cơ sở, bởi trong những năm qua, đã xảy ra một số vụ tai nạn, cháy nổ lớn, đáng chú ý là vụ tai nạn năm 2009 trên đường ống SATS-4 ở Turkmenistan, và phải mất gần một năm để sửa chữa và mối quan hệ bị tổn hại nặng nề giữa Gazprom và Turkmengaz.

Hơn nữa, kể từ khi Nga bắt đầu tái xâm lược Ukraine, sự cạnh tranh đã gia tăng giữa Nga, Trung Quốc và Hoa Kỳ để giành ảnh hưởng tại Trung Á. Đối với các quốc gia Trung Á hậu Xô Viết không giáp biển, câu hỏi cấp bách nhất của các chính phủ lúc này là làm thế nào để cải thiện nền kinh tế của họ bất chấp sự cô lập về địa lý. Một phần không thể thiếu trong tăng trưởng kinh tế các nước này là khả năng tiếp cận những nguồn cung năng lượng đáng tin cậy và giá cả phải chăng, thứ mà chỉ một mình Nga có thể cung cấp thông qua mạng lưới đường ống độc nhất thời Liên Xô, dù hơi xuống cấp. Đối với khu vực, những hoạt động xuất khẩu năng lượng này, ngoài việc cung cấp doanh thu thay thế cho một quốc gia bị trừng phạt, còn đặt ra câu hỏi kích thích sự tò mò về việc Nga sẽ mong đợi điều gì để đổi lấy sự hào phóng của mình.

Nguồn tin: Jamestownfoundation.org