Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng vừa có báo cáo Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ về rà soát, Ä‘ánh giá và đề xuất hÆ°á»›ng sá»­a đổi Nghị định 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu. Theo đó, sẽ tạo môÌ£t thị trường cạnh tranh hÆ¡n, Ä‘iêÌ€u hành linh hoạt và tăng cường quản lý Ä‘ối vá»›i hêÌ£ thống kinh doanh xăng dâÌ€u.

Nghị định 84 tạo tiêÌ€n Ä‘êÌ€ cho thị trường xăng dầu cạnh tranh

Đánh giá những kết quả đạt được của Nghị định 84, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng nhâÌ£n xét: Nghị định Ä‘ã từng bÆ°á»›c tạo ra tiền đề cho má»™t thị trường xăng dầu cạnh tranh. Minh chứng là Ä‘ến nay Ä‘ã có 13 thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối kinh doanh nhập khẩu (NK) xăng dầu thuá»™c nhiều thành phần kinh tế khác nhau (9 thÆ°Æ¡ng nhân là DN nhà nÆ°á»›c, 4 thÆ°Æ¡ng nhân là DN ngoài quốc doanh). Ngoài ra, có khoảng 300 tổng đại lý, khoảng 4.500 đại lý và khoảng 10.000 cá»­a hàng xăng dầu, phần lá»›n là các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh.

Về thị phần cÅ©ng có sá»± cạnh tranh và thay đổi. Nếu nhÆ° trÆ°á»›c Ä‘ây, trong thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa tập trung, Tập Ä‘oàn Xăng dầu Việt Nam- Petrolimex đảm bảo phần lá»›n xăng dầu phục vụ sản xuất, tiêu dùng và an ninh quốc phòng cho đất nÆ°á»›c thì tính đến hết tháng 10/2012, thị phần của Petrolimex chỉ còn khoảng 50%. Trong khi thị phâÌ€n của Tổng công ty Dầu Việt Nam- PV Oil từ khoảng 13% nay tăng lên 16,6%; Tổng công ty thÆ°Æ¡ng mại XNK Thanh Lá»… tăng từ 1,8% lên 5,3%...

Nguồn cung trong mọi tình huống về cÆ¡ bản được Ä‘áp ứng. Mặc dù lượng xăng dầu tiêu thụ ná»™i địa tăng lên qua các năm nhÆ°ng đều được Ä‘áp ứng đầy đủ. Những tháng Ä‘âÌ€u năm 2011, hoạt Ä‘á»™ng NK, kinh doanh xăng dầu có nguy cÆ¡ không đảm bảo đủ nguồn cung cho nhu cầu trong nÆ°á»›c do các thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối không được Ä‘áp ứng đủ ngoại tệ để NK xăng dầu vàbị lá»— quá lá»›n nên giảm hoa hồng cho các đại lý bán lẻ xuống mức quá thấp, không đủ bù chi phí, nguồn hàng khó khăn… Khi đó, má»™t số đầu mối Ä‘ã ngừng NK xăng dầu phục vụ ná»™i địa (Tổng công ty Xăng dầu hàng hải VN Ä‘ã không nhập xăng dầu từ 12/2010; Tổng công ty Xăng dầu Quân Ä‘á»™i nhập chỉ đạt 6% hạn mức tối thiểu; Công ty CP dầu khí Mê Kông không nhập từ tháng 11/2011). Trong bối cảnh Ä‘ó, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng thường xuyên, liên tục phối hợp vá»›i Bá»™ Tài chính, Ngân hàng Nhà nÆ°á»›c Việt Nam xá»­ lý kịp thời những khó khăn Ä‘ể các Ä‘âÌ€u mối NK xăng dầu theo hạn mức tối thiểu được giao. Đồng thời yêu cầu các thÆ°Æ¡ng nhân Ä‘âÌ€u mối tổ chức tốt nguồn xăng dầu, đảm bảo liên tục bán ra trên toàn hệ thống bán lẻ.

MôÌ£t thành công nữa là Nhà nÆ°á»›c không còn phải bao cấp, bù lá»— xăng dầu. Giá bán lẻ xăng dầu trong nÆ°á»›c về cÆ¡ bản phản ánh và bám sát được xu hÆ°á»›ng biến Ä‘á»™ng giá xăng dầu thế giá»›i, làm giảm Ä‘áng kể tình trạng buôn lậu xăng dầu, chảy máu ngoại tệ… TrÆ°á»›c ngày 15/9/2008, để ổn định giá bán lẻ xang dầu, Nhà nÆ°á»›c phải bù giá xăng dâÌ€u qua thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối. Chỉ tính riêng trong 2 năm 2007 và 2008, khi giá xăng dầu chÆ°a được vận hành theo cÆ¡ chế thị trường, số tiền ngân sách nhà nÆ°á»›c phải chi ra để bù lá»— lên đến khoảng 33.625 tá»· đồng.

Người dân, DN và rá»™ng hÆ¡n là xã há»™i, dù chÆ°a thá»±c sá»± đồng thuận nhÆ°ng cÅ©ng dần thích nghi vá»›i Ä‘iều hành kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường, có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c.

Những lỗ hổng cần khắc phục

Mặc dù Ä‘ánh giá cao những tiến bá»™ của Nghị định 84, song Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng cÅ©ng chỉ ra má»™t số quy định cần được nghiên cứu Ä‘ể bổ sung, sá»­a Ä‘ổi:

Đó là những quy định Ä‘iều kiện vá»›i các thÆ°Æ¡ng nhân kinh doanh xăng dầu về cầu cảng, kho chứa, hệ thống phân phối, phÆ°Æ¡ng tiện vận chuyển…. chÆ°a cho phép Ä‘ánh giá Ä‘úng năng lá»±c thá»±c sá»± của các thÆ°Æ¡ng nhân. Quy định Ä‘iều kiện còn thấp (cầu cảng 7.000 tấn, kho tiếp nhận 15.000 m3…) dẫn đến chÆ°a lá»±a chọn được thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối có tiềm lá»±c đủ mạnh để đảm bảo hệ thống phân phối khi có biến Ä‘á»™ng. Quy định được phép thuê cầu cảng, kho chứa, phÆ°Æ¡ng tiện vận tải… của nhau dẫn đến không khuyến khích và không lá»±a chọn được các thÆ°Æ¡ng nhân có năng lá»±c thá»±c sá»± đầu tÆ° cÆ¡ sở hạ tầng, tham gia thị trường; ngược lại, tạo ra sá»± phụ thuá»™c của các thÆ°Æ¡ng nhân gia nhập má»›i vá»›i thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối cÅ©, làm giảm tính cạnh tranh trong tÆ°Æ¡ng lai cÅ©ng nhÆ° tạo kẽ hở cho những thÆ°Æ¡ng nhân lợi dụng cÆ¡ chế, làm ăn chụp giật, nhất thời…

Đặc biệt, phân tích về công thức tính giá cÆ¡ sở, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng nhấn mạnh, giá cÆ¡ sở quy định tại Nghị định được xác định là mức giá mang tính trung bình để Ä‘iều hành, xem xét mức Ä‘á»™ chênh lệch giữa giá cÆ¡ sở và giá bán hiện hành, từ Ä‘ó tiến hành xá»­ lý mức giá cụ thể và áp dụng các biện pháp bình ổn giá. Giá cÆ¡ sở không phải là giá của má»™t thÆ°Æ¡ng nhân, không phải là giá của má»™t ngày, không phải là giá của má»™t lô hàng. Đây là mức giá thể hiện xu thế biến Ä‘á»™ng và chung cho tất cả thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối. Do vậy sẽ có tác dụng tích cá»±c tác Ä‘á»™ng đến hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của DN; khuyến khích DN lá»±a chọn bạn hàng, thời cÆ¡ giá nhập tốt, tổ chức mạng lÆ°á»›i kinh doanh hợp lý để có giá vốn thá»±c tế thấp hÆ¡n giá cÆ¡ sở, tạo ra lợi nhuận cao hÆ¡n mức lợi nhuận định mức quy định (300 đồng/lít, kg). Ngược lại, sẽ tạo ra sức ép đối vá»›i các DN nhập vá»›i giá cao, tổ chức mạng lÆ°á»›i kinh doanh chÆ°a hợp lý… dẫn đến có giá vốn cao hÆ¡n giá cÆ¡ sở, lợi nhuận sẽ ít, thậm chí không có lợi nhuận, do Ä‘ó buá»™c các DN này phải tích cá»±c tổ chức lại hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh để có hiệu quả.

Giá cÆ¡ sở được tính bình quân phù hợp vá»›i số ngày dá»± trữ lÆ°u thông quy định tại Điều 22 của Nghị định (30 ngày). Tuy nhiên, xét về yếu tố thị trường thì lại không phản ánh Ä‘úng, sát vá»›i sá»± biến Ä‘á»™ng giá hàng ngày của thị trường thế giá»›i (có Ä‘á»™ trá»… so vá»›i sá»± tăng giảm của giá xăng dầu thế giá»›i).

Má»™t số yếu tố trong giá cÆ¡ sở hiện nay Ä‘ã thay đổi nhÆ° “phí xăng dầu” hiện nay Ä‘ã chuyển thành “thuế bảo vệ môi trường”, thuế giá trị gia tăng trÆ°á»›c Ä‘ây không tính trên phí xăng dầu nhÆ°ng hiện nay có tính trên thuế bảo vệ môi trường… NhÆ° vậy là có sá»± sá»­a đổi và có sá»± thay đổi trật tá»± má»™t số yếu tố cầu thành giá cÆ¡ sở (má»™t số loại thuế, phí…) so vá»›i thời Ä‘iểm xây dá»±ng nghị định.

Đồng thời, trong cách tính giá cÆ¡ sở Ä‘ang tồn tại 2 tá»· giá tính giá cÆ¡ sở khi hạch toán xăng dầu: tá»· giá liên ngân hàng để tính thuế nhâÌ£p khẩu, thuế tiêu thụ đặc biêÌ£t và tá»· giá bán của ngân hàng thÆ°Æ¡ng mại khi tính giá CIF cÆ¡ sở.

Đối vá»›i tần suất Ä‘iều chỉnh giá, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng cho rằng, việc quy định thời gian giữa 2 lần Ä‘iều chỉnh giá liên tiếp tối thiểu là 10 ngày dÆ°Æ¡ng lịch đối vá»›i trường hợp tăng giá, tối Ä‘a là 10 ngày đối vá»›i trường hợp giảm giá là chÆ°a linh hoạt trong Ä‘iều kiện giá thế giá»›i diá»…n biến phức tạp cÅ©ng nhÆ° yêu cầu cần bình ổn thị trường, ổn định kinh tế vÄ© mô hàng năm…

Ngoài ra, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng chỉ ra, hiện nay lợi nhuận định mức, chi phí kinh doanh định mức được Bá»™ Tài chính quy định tại Thông tÆ° 234/2009/TT-BTC ngày 9/12/2009 (quy định chi phí kinh doanh cho 1 lít xăng, diezel, dầu hỏa là 600 đồng; 1kg dầu mazut là 400 đồng) xây dá»±ng từ năm 2009 đến nay Ä‘ã lạc hậu do các chi phí cầu thành Ä‘ã có nhiều biến Ä‘á»™ng (tiền lÆ°Æ¡ng, khấu hao, chi phí vận chuyển, chi phí tài chính…), do vậy, bên cạnh việc quy định nguyên tắc Ä‘iều chỉnh cÅ©ng cần có sá»± Ä‘iều chỉnh kịp thời các mức trên để xác lập mặt bằng giá cÆ¡ sở sát vá»›i thá»±c tế.

Tăng tính linh hoạt trong Ä‘iêÌ€u chỉnh giá

TrÆ°á»›c đó, đánh giá vêÌ€ nghị định 84, Bá»™ Tài chính Ä‘ã đề xuất 3 phÆ°Æ¡ng án Ä‘iều chỉnh tần xuất nhÆ° sau: PhÆ°Æ¡ng án 1: quy định chu kỳ tính giá cÆ¡ sở phù hợp vá»›i tần suất Ä‘iều chỉnh giá (10 ngày); PhÆ°Æ¡ng án 2: quy định tần suất Ä‘iều chỉnh giá phù hợp vá»›i số ngày dá»± trữ lÆ°u thông là 30 ngày, thay vì tần suất 10 ngày nhÆ° hiện nay. Việc tính giá cÆ¡ sở vẫn theo chu kỳ tính 30 ngày; PhÆ°Æ¡ng án 3: quy định tần suất Ä‘iều chỉnh giá hài hòa giữa dá»± trữ lÆ°u thông và tâÌ€n suất Ä‘iều chỉnh giá- chu kỳ tính giá bình quân 15 ngày dÆ°Æ¡ng lịch.

Từ những phân tích Æ°u, nhược Ä‘iểm của từng phÆ°Æ¡ng án, BôÌ£ Tài chính Ä‘êÌ€ xuất chọn phÆ°Æ¡ng án 3 bởi cho rằng, phÆ°Æ¡ng án này hài hòa giữa tâÌ€n suất Ä‘iêÌ€u chỉnh giá và số ngày dá»± trữ lÆ°u thông, vẫn phù hợp vá»›i diễn biến giá xăng dâÌ€u thế giá»›i, giá trong nÆ°á»›c được giữ ổn định dài hÆ¡n. Tuy nhiên, nếu thá»±c hiêÌ£n phÆ°Æ¡ng án này thì môÌ£t phâÌ€n dá»± trữ lÆ°u thông của DN (hiêÌ£n nay là 30 ngày) không có cÆ¡ chế giải quyết.

Sau khi đánh giá, nghiên cứu, BôÌ£ Công ThÆ°Æ¡ng có ý kiến: VêÌ€ bản chất, phÆ°Æ¡ng pháp xác định giá cÆ¡ sở, cách Ä‘iêÌ€u hành là không thay Ä‘ổi, chỉ thay Ä‘ổi chu kỳ, tâÌ€n suất Ä‘iêÌ€u chỉnh giá. Dù chu kỳ nào, tâÌ€n suất nào cÅ©ng phải đảm bảo yêu câÌ€u giá bán xăng dâÌ€u trong nÆ°á»›c phản ánh được xu hÆ°á»›ng của giá xăng dâÌ€u thế giá»›i và phù hợp vá»›i quy định vêÌ€ số ngày dá»± trữ lÆ°u thông xăng dâÌ€u tối thiểu tÆ°Æ¡ng ứng được quy định tại Nghị định.

HiêÌ£n nay, Nhà nÆ°á»›c ta chÆ°a có chủ trÆ°Æ¡ng Ä‘âÌ€u tÆ° xây dá»±ng hêÌ£ thống kho thuôÌ£c sở hữu Nhà nÆ°á»›c phục vụ riêng cho dá»± trữ lÆ°u thông xăng dâÌ€u. Vì thế thá»±c tế, xăng dâÌ€u dá»± trữ lÆ°u thông hiêÌ£n nay do các thÆ°Æ¡ng nhân Ä‘âÌ€u mối thá»±c hiêÌ£n theo yêu câÌ€u của Nhà nÆ°á»›c. Do đó, viêÌ£c tính toán giá cÆ¡ sở phải bảo đảm căn cứ theo số ngày dá»± trữ lÆ°u thông xăng dâÌ€u tối thiểu Ä‘ể tránh thiêÌ£t hại, khó khăn cho thÆ°Æ¡ng nhân vêÌ€ chi phí dá»± trữ... Chẳng hạn nếu tính giá cÆ¡ sở dá»±a vào giá thế giá»›i ít hÆ¡n 30 ngày (khoảng 20 ngày) trong khi đó lại yêu câÌ€u dá»± trữ lÆ°u thông 30 ngày thì Ä‘ối vá»›i số ngày còn lại (10 ngày) các chi phí phát sinh dá»± trữ phải được Nhà nÆ°á»›c bù đắp.

Do đó BôÌ£ Công ThÆ°Æ¡ng kiến nghị, quy định thời gian giữa 2 lâÌ€n Ä‘iêÌ€u chỉnh (tăng hoặc giảm) từ Khoản 1 do Chính phủ quy định sang Khoản 2 cùng ĐiêÌ€u 27 do Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ quyết định Ä‘ể tăng tính linh hoạt trong Ä‘iêÌ€u hành, phù hợp vá»›i biến Ä‘ôÌ£ng của giá xăng dâÌ€u thế giá»›i và mục tiêu ổn định kinh tế vÄ© mô trong từng giai Ä‘oạn.

Giảm biên Ä‘ôÌ£ và mức tăng giá

Đối vá»›i biên Ä‘ôÌ£ Ä‘iêÌ€u chỉnh tăng, giảm giá xăng dâÌ€u, BôÌ£ Công ThÆ°Æ¡ng Ä‘êÌ€ xuất, câÌ€n nghiên cứu Ä‘ể quy định biên Ä‘ôÌ£ Ä‘iêÌ€u chỉnh giá phù hợp vá»›i biến dôÌ£ng giá xăng dâÌ€u thế giá»›i: thay vì theo 3 mức 7%, 12% và trên 12% nhÆ° hiêÌ£n nay (Khoản 2, Khoản 3 ĐiêÌ€u 27) bằng các mức nhỏ hÆ¡n, chẳng hạn 3%, 5% và 7%; hoặc quy định mức Ä‘iêÌ€u chỉnh giá xăng dâÌ€u trong nÆ°á»›c khi chênh lêÌ£ch giữa giá cÆ¡ sở và giá hiêÌ£n hành bằng con số cụ thể (ví dụ trong phạm vi Ä‘ến 500 Ä‘ôÌ€ng/lít,kg thì thÆ°Æ¡ng nhân tá»± Ä‘iêÌ€u chỉnh giá bán; trên 500 Ä‘ến 1.000 Ä‘ôÌ€ng/lít,kg thì thÆ°Æ¡ng nhân tá»± Ä‘iêÌ€u chỉnh giá kết hợp vá»›i sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dâÌ€u; trên 1.000 Ä‘ôÌ€ng/lít,kg thì phải có ý kiến của liên BôÌ£ Tài chính- Công ThÆ°Æ¡ng thÆ°Æ¡ng nhân má»›i được phép Ä‘iêÌ€u chỉnh giá; phạm vi này có thể thay Ä‘ổi theo Quyết định của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ, phù hợp vá»›i từng thời kỳ).

Ngoài ra, Ä‘ể tăng cường quản lý hêÌ£ thống kinh doanh xăng dâÌ€u, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng Ä‘êÌ€ xuất những Ä‘iều kiện bổ sung quy định cho thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối, tổng đại lý, đại lý kinh doanh xăng dầu. Theo Ä‘ó, thÆ°Æ¡ng nhân là tổng đại lý, đại lý kinh doanh xăng dầu trên địa bàn má»™t tỉnh, thành phố trá»±c thuá»™c Trung Æ°Æ¡ng thì Sở Công ThÆ°Æ¡ng nÆ¡i tổng đại lý Ä‘óng trụ sở sẽ cấp Giấy chứng nhận kinh doanh xăng dầu; còn những thÆ°Æ¡ng nhân là tổng đại lý kinh doanh xăng dầu trên địa bàn từ hai tỉnh, thành phố trá»±c thuá»™c Trung Æ°Æ¡ng trở lên thì Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng sẽ cấp giấy chứng nhận...

Nguồn tin: Baocongthuong