Sau 2 năm Ä‘iều hành giá bán xăng dầu theo Nghị định 84, Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng cho rằng vẫn chÆ°a vận hành tốt dẫn đến thị trường nảy sinh bất cập.

Việc Ä‘iều chỉnh giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c chậm hÆ¡n biến Ä‘á»™ng giá thế giá»›i, giá bán lẻ thấp hÆ¡n giá cÆ¡ sở gây lá»— tích lÅ©y cho DN. Trong quá trình Ä‘iều hành giá chÆ°a có quy định bù chi phí cho DN tham gia bình ổn, dẫn đến Quỹ Bình ổn bị âm hÆ¡n 2.300 tá»· đồng, khoản lá»— kinh doanh xăng dầu hÆ¡n 5.00 tá»· đồng vẫn chÆ°a có hÆ°á»›ng xá»­ lý.

Doanh nghiệp đầu mối khó tứ bề

Trong văn bản vừa ký gá»­i Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ báo cáo việc thá»±c hiện Nghị định 84, Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng cho rằng hầu hết những quy định của Nghị định 84 cÆ¡ bản được vận hành tốt, trừ Ä‘iều 27 về nguyên tắc quản lý giá bán. Ná»™i dung của Ä‘iều khoản này quy định giá bán xăng dầu phải được thá»±c hiện theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c, trong Ä‘ó nêu rõ quy định về tăng và giảm giá bán lẻ. Thứ trưởng Nguyá»…n Cẩm Tú cho rằng, Ä‘iều 27 có ảnh hưởng mang tính quyết định tá»›i các ná»™i dung Ä‘iều hành khác, nhÆ° tổ chức hệ thống phân phối, dá»± trữ lÆ°u thông, chống xuất lậu, chất lượng xăng dầu…, song do chÆ°a vận dụng tốt, nên thị trường Ä‘ã nảy sinh bất cập. Điển hình là việc DN đầu mối chỉ được quyết định giá bán trong giai Ä‘oạn ngắn từ khi Nghị định có hiệu lá»±c cuối năm 2009 đến tháng 3.2010, còn đại bá»™ phận thời gian là Nhà nÆ°á»›c quyết định giá.

Đòi tá»± do định giá theo thị trường khi chÆ°a có cạnh tranh đầy đủ, DN liệu có làm xiếc vá»›i mặt hàng thiết yếu này? Ảnh: TNLinh

CÅ©ng theo ông Tú, hệ lụy trá»±c tiếp là DN gặp khó khăn, vốn chủ sở hữu Ä‘ã ít (khoảng 14.000 tá»· đồng vào 2011) nay lại càng bị áp lá»±c, do khoản vay tín dụng ngày má»™t tăng. Năm 2011, vay tín dụng gần 27.000 tá»· đồng, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 193% vốn chủ sở hữu. Song, DN gặp rất nhiều khó khăn trong vay tín dụng kinh doanh xăng dầu, nhận tín dụng mua xăng dầu của đối tác nÆ°á»›c ngoài, duy trì ổn định hệ thống phân phối. Việc DN bị lá»— dẫn đến hoa hồng cho tổng đại lý, đại lý bán lẻ xăng giảm quá thấp, làm ảnh hưởng đến hệ thống phân phối của DN, mất tính ổn định và luôn bị xáo trá»™n. Ngoài ra, má»™t số thành tố cấu thành giá cÆ¡ sở Ä‘ã lạc hậu, nhÆ° chi phí định mức được tính dá»±a trên các yếu tố đầu vào từ năm 2009 (600 đồng/lít) nay Ä‘ã tăng, nên giá bán lẻ được tính toán, Ä‘iều hành qua giá cÆ¡ sở càng xa giá thế giá»›i.

Đòi quyết giá khi chÆ°a có cạnh tranh

Nói má»™t cách ngắn gọn về thị trường xăng dầu hÆ¡n 2 năm qua, TS Nguyá»…n Minh Phong, Viện nghiên cứu kinh tế xã há»™i Hà Ná»™i, cho rằng giá xăng Việt Nam nhÆ° bản “trường ca” vá»›i gam màu chủ đạo là Ä‘iệp khúc lá»— nặng và kéo dài, bất chấp giá thế giá»›i lên hay xuống. Và Ä‘iệp khúc này Ä‘ã, Ä‘ang và sẽ còn tiếp tục gây bức xúc trong dÆ° luận xã há»™i. Giá xăng thường lên nhanh - xuống chậm so vá»›i giá thế giá»›i. Đặc biệt, dù giá thế giá»›i lên hay xuống, thì doanh nghiệp đầu mối luôn kêu lá»—, cÆ¡ quan chức năng luôn chịu cảnh “trên Ä‘e dÆ°á»›i búa”, ngân sách nhà nÆ°á»›c thất thu và người tiêu dùng cắn răng chịu Ä‘á»±ng, vì không còn lá»±a chọn nào khác.

Điều hành giá xăng yêu cầu được tá»± do định giá theo thị trường, trong khi chÆ°a có cạnh tranh đầy đủ trên thị trường, và đặc biệt là sá»± minh bạch về giá sẽ là dấu hỏi đậm, lá»›n, còn bỏ ngỏ trong nhận thức chung của xã há»™i. Các thông tin giải trình và phÆ°Æ¡ng án tăng giá về Ä‘iện và xăng dầu hầu hết mang tính áp đặt má»™t chiều; công tác kiểm toán và giám sát đầu tÆ° có nhiều khoảng trống; vá»›i nhiều hiện tượng thất thoát, thất thu, sá»­ dụng kinh phí sai mục tiêu, quy định trong kinh doanh của má»™t trong những ngành “đại gia” hàng đầu đất nÆ°á»›c này.

Ông Phong nhấn mạnh phải cung cấp chính xác thông tin về chi phí đầu vào, nghÄ©a vụ tài chính và lợi nhuận định mức của DN kinh doanh xăng dầu, khuyến khích phản biện khoa học và phản biện xã há»™i về hoạt Ä‘á»™ng, chi phí và giá cả.

Cần xây dá»±ng khung giá chuẩn, Ä‘a dạng hóa các nguồn vốn và hình thức đầu tÆ° - kinh doanh, tăng cường năng lá»±c và hiệu lá»±c quản lý Nhà nÆ°á»›c, mở rá»™ng sá»± minh bạch và giám sát xã há»™i má»›i mong minh bạch giá mặt hàng xăng dầu.