Trong giai Ä‘oạn khó khăn kinh tế Ä‘i keÌ€m với bất ổn Ä‘iÌ£a-chính triÌ£, thiÌ£ trÆ°Æ¡Ì€ng dâÌ€u mỏ liên tuÌ£c biÌ£ “giằng xé” bởi hai nhân tố được coi laÌ€ cốt lõi laÌ€m nên những thay đổi cán cân cung-câÌ€u.

Đó laÌ€ yếu tố kinh tế vaÌ€ chính triÌ£. Kinh tế triÌ€ trêÌ£ Ä‘ôÌ€ng nghĩa với nhu câÌ€u Ä‘i xuống, tất yếu làm giá dâÌ€u thế giá»›i giảm, trong khi những bất ổn chính triÌ£ taÌ£i những khu vÆ°Ì£c sản xuất dâÌ€u mỏ chủ chốt nhÆ° Trung Đông vaÌ€ Bắc Phi laÌ£i “thổi” giá "vàng Ä‘en" lên cao cuÌ€ng nỗi lo gián Ä‘oạn nguôÌ€n cung. HiêÌ£n nay, nhân tố chính triÌ£ có vẻ Ä‘ang thắng thế vaÌ€ thiÌ£ trÆ°Æ¡Ì€ng dâÌ€u mỏ dÆ°Æ¡Ì€ng nhÆ° "phớt lÆ¡Ì€" cuôÌ£c khủng hoảng nÆ¡Ì£ công dai dẳng chÆ°a có lối thoát taÌ£i Khu vÆ°Ì£c Ä‘ôÌ€ng tiêÌ€n chung châu Âu (Eurozone).

Kinh tế taÌ£m nhÆ°Æ¡Ì€ng bước

Trong chuỗi diễn biến phức taÌ£p của thiÌ£ trÆ°Æ¡Ì€ng dâÌ€u mỏ suốt tÆ°Ì€ năm ngoái tới nay, giá dâÌ€u biÌ£ “ghiÌ€m cÆ°Æ¡ng” dưới ngưỡng 100 USD/thuÌ€ng khi thị trường chịu ảnh hưởng tÆ°Ì€ cuôÌ£c khủng hoảng nÆ¡Ì£ công châu Âu, đặc biêÌ£t sau khi các hãng Ä‘ánh giá tín nhiệm tài chính haÌ€ng Ä‘âÌ€u thế giới liên tuÌ£c Ä‘ánh tuÌ£t haÌ£ng, Ä‘ôÌ€ng thÆ¡Ì€i Ä‘Æ°a ra cảnh báo tiêu cÆ°Ì£c vêÌ€ haÌ€ng loaÌ£t nêÌ€n kinh tế thaÌ€nh viên Eurozone, trong Ä‘ó có Pháp, Tây Ban Nha, BôÌ€ ĐaÌ€o Nha, Italia vaÌ€ Hy LaÌ£p.

Chính sách khắc khổ mà Chính phủ các nÆ°á»›c Ä‘ang ngập trong nợ nâÌ€n ở châu Âu triển khai tất yếu sẽ gây bất lợi đối vá»›i tăng trưởng kinh tế, kéo theo sá»± sụt giảm nhu cầu tiêu thụ dầu mỏ. Trong diễn biến gâÌ€n Ä‘ây nhất, Quốc há»™i Hy Lạp ngày 13/2 thông qua dá»± luật “thắt lÆ°ng buá»™c bụng” để đổi lấy gói cứu trợ thứ hai từ Liên minh châu Âu (EU) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). NgaÌ€y 15/2 , CÆ¡ quan Thống kê quốc gia Italy (ISTAT) xác nhận nền kinh tế lá»›n thứ ba Eurozone này Ä‘ã bị rÆ¡i vào suy thoái sau hai quý III vaÌ€ IV/2011 tăng trưởng âm liên tiếp, do sá»± sụt giảm về các hoạt Ä‘á»™ng công nghiệp và sá»± trì trệ trong khu vá»±c dịch vụ.

Nhà phân tích Carsten Fritsch của Commerzbank cũng lÆ°u ý, nếu châu Âu rÆ¡i vào suy thoái do khủng hoảng nợ thì nhu cầu dầu mỏ chắc chắn sa sút theo. Thế nhÆ°ng, trước diễn biến căng thẳng giữa nước xuất khẩu dâÌ€u haÌ€ng Ä‘âÌ€u thế giới laÌ€ Iran với các cÆ°Æ¡Ì€ng quốc phÆ°Æ¡ng Tây liên quan Ä‘ến chÆ°Æ¡ng triÌ€nh haÌ£t nhân của Iran, những khó khăn kinh tế tÆ°Ì€ “luÌ£c Ä‘iÌ£a giaÌ€” taÌ£m thÆ¡Ì€i mất Ä‘i tâÌ€m ảnh hưởng số môÌ£t Ä‘ối với thiÌ£ trÆ°Æ¡Ì€ng dâÌ€u mỏ.

Rủi ro liên quan vấn đề Iran

Tại Há»™i nghị dầu mỏ thế giá»›i diễn ra tháng 12/2011 tại Đôha (Cata), Tổng ThÆ° ký Tổ chức các NÆ°á»›c Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) Abdallah El Badri bày tỏ sá»± "hài lòng" về tình hình cung trên thị trường dầu mỏ hiện nay vá»›i sá»± phục hồi sản xuất nhanh chóng tại Libya.

Theo ông El Badri, dù có những bất ổn trong tăng trưởng kinh tế thế giá»›i, thảm hoÌ£a thiên nhiên tại Nhật Bản và bạo Ä‘á»™ng tại Trung Đông - Bắc Phi, nhÆ°ng sá»± thiếu hụt dầu Ä‘ã không xảy ra. Ông cÅ©ng cho rằng mức giá dao Ä‘á»™ng trong khoảng 100-120 USD/thùng dâÌ€u thô là phù hợp. Tuy nhiên, Ä‘ó laÌ€ trước khi EU maÌ£nh tay hÆ¡n trong viêÌ£c áp đặt lêÌ£nh trÆ°Ì€ng phaÌ£t Ä‘ối với Iran bằng cách Ä‘ánh vaÌ€o “con át chủ baÌ€i” của nêÌ€n kinh tế naÌ€y laÌ€ dâÌ€u mỏ xuất khẩu.

EU ngày 23/1 Ä‘ã thông qua các lệnh trừng phạt tăng cường đối vá»›i xuất khẩu dầu mỏ của Iran. Lệnh cấm vận này, dá»± kiến được được thá»±c thi từ mùa Hè sắp tá»›i, sẽ có những tác Ä‘á»™ng lá»›n không chỉ tá»›i Iran mà còn tá»›i nền kinh tế toàn cầu trÆ°á»›c nguy cÆ¡ trả Ä‘Å©a từ Iran. Theo Viện Hoàng gia Nghiên cứu các vấn đề quốc tế Chatham (Anh), tác Ä‘á»™ng đầu tiên của lệnh cấm vận là các nÆ°á»›c EU sẽ phải tìm các nguồn cung thay thế cho nguồn dầu thô khá lá»›n từ Iran.

Theo số liêÌ£u của OPEC, trong năm 2010, Iran Ä‘ã xuất khẩu 890.000 thùng dầu/ngày sang châu Âu. Số liệu chi tiết của năm 2008 cho thấy 4 quốc gia Italy, Tây Ban Nha, Hy Lạp và Pháp nhập khẩu 500.000 thùng/ngày. Cho tá»›i nay, các Ä‘iều khoản cụ thể của lệnh cấm vận của EU vẫn chÆ°a được quyết định và thá»±c tế các Ä‘iều khoản cụ thể này Ä‘óng vai trò rất quan trọng khi xét tá»›i việc tuân thủ lệnh cấm vận má»™t cách hiệu quả. NhÆ°ng theo Chatham, việc EU phải tìm kiếm các nguồn cung thay thế sẽ tạo ra "tác Ä‘á»™ng mang tính chuyển tiếp" đối vá»›i giá dầu.

Nhìn chung, tác Ä‘á»™ng chuyển tiếp thường dẫn tá»›i kết cục là giá dầu mỏ tăng, chí ít cÅ©ng trong vài tháng. Mức Ä‘á»™ tác Ä‘á»™ng còn phụ thuá»™c vào việc lệnh cấm vận có hiệu lá»±c nhanh tá»›i mức nào và liệu có những ngoại lệ hay không. Nhiều khả năng lệnh cấm vận sẽ khiến cho các hợp đồng hiện tại buá»™c phải kết thúc. Tuy nhiên, má»™t số thành viên EU sẽ tìm kiếm "những ngoại lệ" khi thá»±c hiện lệnh cấm vận, chẳng hạn nhÆ° Italia Ä‘ã khẳng định rằng bất kỳ lệnh cấm vận nào cÅ©ng không nên tính đến lượng dầu mỏ mà Iran sẽ phải cung cấp để trả khoản nợ 2 tá»· USD cho Công ty dầu mỏ ENI của Italy.

Gần Ä‘ây, có nhiều đồn Ä‘oán rằng Iran sẽ phản ứng bằng cách ngăn chặn dòng chảy dầu mỏ qua Eo biển Hormuz. Tuyến đường trung chuyển nếu bị Ä‘e dọa sẽ nhanh chóng biến thành cuá»™c chiến tranh giữa Iran và Mỹ vá»›i sá»± hậu thuận của nhiều đồng minh.

Trong phiên giao dịch 20/2/2012, giá dầu trên thị trường châu Á Ä‘ã cán mốc cao nhất trong 8 tháng, sau khi Bá»™ Dầu mỏ Iran tuyên bố Tehran Ä‘ã Ä‘i trÆ°á»›c má»™t nÆ°á»›c cờ - ngừng toàn bá»™ hoạt Ä‘á»™ng bán dầu mỏ cho Pháp và Anh, nhằm trả Ä‘Å©a việc EU áp đặt lệnh cấm nhập khẩu dầu thô của Iran mặc duÌ€ trên thá»±c tế lệnh cấm này chÆ°a có hiệu lá»±c.

Chiều cùng ngày tại Sàn giao dịch Ä‘iện tá»­ Singapore, giá dầu Brent Biển Bắc giao tháng 4/2012 tăng 1,52 USD lên 121,10 USD/thùng, sau khi có thời Ä‘iểm vọt lên 121,15 USD/thùng, mức cao chÆ°a từng thấy kể từ giữa tháng 6/2011; còn giá dầu ngọt nhẹ New York giao tháng 3/2012 đứng ở mức 104,96 USD/thùng, sau khi vào đầu phiên mặt hàng này lên tá»›i 105,21 USD/thùng, mức cao nhất kể từ tháng 5/2011.

Giá dầu mỏ tăng đối vá»›i châu Á

Theo nhận định của chuyên gia Frederic Neumann, người đứng đầu bá»™ phận kinh tế châu Á của Tập Ä‘oàn HSBC, các nhân tố địa-chính trị và việc dồi dào thanh khoản Ä‘ã âm thầm thúc đẩy giá dầu lên tá»›i 120 USD/thùng và giá dầu tăng Ä‘ang bắt đầu tác Ä‘á»™ng tá»›i các nền kinh tế, kể cả các nền kinh tế lá»›n ở châu Á, trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu trì trệ Ä‘ang rất cần “lá»±c đẩy” mạnh từ “đầu tầu” này.

Châu Á giờ Ä‘ây Ä‘ã trở thành "khu vá»±c tiêu thụ dầu" lá»›n nhất, vượt qua Bắc Mỹ từ năm 2007 và tiêu thụ dầu mỏ gần gấp Ä‘ôi châu Âu. Giá dầu mỏ tăng cao hÆ¡n vì thế sẽ nhanh chóng tác Ä‘á»™ng tá»›i chi tiêu của các há»™ gia Ä‘ình và các khoản đầu tÆ°. Các cÆ¡ chế kiểm soát giá và há»— trợ giá, từng là các chính sách đệm đầy tiềm năng, hiện không còn hiệu quả sau khi Ä‘ã bị loại bỏ, hay ít nhất là bị giảm bá»›t Ä‘áng kể trên khắp khu vá»±c.

Giá dầu tăng được giá»›i phân tích ví von nhÆ° má»™t loại thuế đối vá»›i các nền kinh tế khu vá»±c, Ä‘òi hỏi giá»›i chức trách các nÆ°á»›c phải có giải pháp kiềm chế tăng giá cả hàng hóa, đảm bảo cuá»™c sống của người dân và ổn định sản xuất.

Bá»™ phận phân tích và tÆ° vấn kinh tế (EIU) thuá»™c Tạp chí Nhà Kinh tế (Anh) vừa Ä‘Æ°a ra nhận định rằng nguy cÆ¡ gián Ä‘oạn nguồn cung dầu mỏ toàn cầu trong năm nay và năm tá»›i là rất lá»›n. Và những quan ngại về nguồn cung sẽ đẩy giá dầu mỏ tăng cao trong ná»­a đầu năm 2012./.