Việc vận hành kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường đồng nghÄ©a vá»›i việc phải có cạnh tranh cả về giá bán của các Ä‘Æ¡n vị đầu mối nhập khẩu xăng dầu, để tạo ra má»™t thị trường có nhiều giá bán. Tuy nhiên, má»—i lần Ä‘iều chỉnh giá bán lẻ xăng dầu, các doanh nghiệp lại có chung má»™t mức Ä‘iều chỉnh và thời gian thì cÅ©ng… gần nhÆ° trùng thời Ä‘iểm. Điều này khẳng định thị trường xăng dầu nÆ°á»›c ta Ä‘ang bị Ä‘á»™c quyền về giá. Và má»™t khi Petrolimex là má»™t doanh nghiệp lá»›n của nhà nÆ°á»›c, chiếm giữ tá»›i 60% thị phần xăng dầu cả nÆ°á»›c thì Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên cÅ©ng chi phối luôn giá cả thị trường này. Còn 10 doanh nghiệp đầu mối khác, cÅ©ng vẫn là các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c.

Trên nguyên tắc, vá»›i thị phần ít hÆ¡n, sức ép đảm bảo nguồn cung cÅ©ng ít hÆ¡n… thì cho dù quyền lợi có được hưởng nhiều hÆ¡n cÅ©ng chẳng dại gì Ä‘Æ°a giá xuống thấp hÆ¡n. NhÆ°ng còn má»™t nguyên tắc nữa, quan trọng, mang tính quyết định, Ä‘ó chính là bởi họ không được quyền định giá, dù giá bán Ä‘ó thá»±c sá»± cạnh tranh, thấp hÆ¡n so vá»›i các doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu khác. Và tất yếu dẫn đến má»™t hệ quả là không thể có sá»± cạnh tranh khi thị trường chỉ có má»™t giá!

Yêu cầu tất yếu

Để Ä‘ảm bảo kinh doanh xăng dâÌ€u theo cÆ¡ chế thiÌ£ trÆ°Æ¡Ì€ng có sÆ°Ì£ quản lý của nhaÌ€ nước trong thời gian tá»›i, ông Nguyễn Tiến Thỏa - CuÌ£c trưởng CuÌ£c quản lý giá - BTC, Tổ trưởng Tổ giám sát Liên bá»™ Tài chính – Công thÆ°Æ¡ng vêÌ€ giá xăng dâÌ€u cho biết: sẽ tiếp tục đổi má»›i cÆ¡ chế, quản lý, Ä‘iều hành giá xăng dầu, cụ thể là việc ban hành Nghị định sá»­a đổi Nghị định 55 vá»›i mục tiêu tạo Ä‘iều kiện cho doanh nghiệp thá»±c hiện quyền tá»± chủ về giá, cạnh tranh trong sản xuất kinh doanh về giá, tá»± chịu trách nhiệm về kết quả hoạt Ä‘á»™ng sản xuất kinh doanh của mình, đồng thời, đảm bảo vai trò quản lý nhà nÆ°á»›c về giá hÆ°á»›ng vào việc khắc phục tình trạng Ä‘á»™c quyền, cạnh tranh không lành mạnh về giá, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, nâng cao hiệu quả của nền sản xuất xã há»™i, bình ổn giá, ngăn ngừa tác Ä‘á»™ng tá»± phát của giá thế giá»›i vào hệ thống giá trong nÆ°á»›c, đẩy giá trong nÆ°á»›c tăng quá cao hoặc giảm quá thấp bất hợp lý.

Để làm được Ä‘iều này, 3 nguyên tắc Ä‘iều hành được thiết lập. Đó là: Nhất quán Ä‘iều hành giá theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c. Nhà nÆ°á»›c can thiệp vào thị trường chủ yếu bằng môi trường pháp lý…; DN kinh doanh xăng dầu được quyền quy định giá bán trên cÆ¡ sở các nguyên tắc, phÆ°Æ¡ng pháp tính giá, cÆ¡ chế kiểm soát giá và các biện pháp bình ổn giá do nhà nÆ°á»›c quy định…; Nhà nÆ°á»›c hình thành Quỹ bình ổn giá xăng dầu để phục vụ mục tiêu bình ổn giá khi giá thị trường thế giá»›i tăng làm cho giá vốn trong nÆ°á»›c tăng Ä‘á»™t biến. QÅ©y bình ổn giá xăng dầu là má»™t khoản trích bằng tiền cụ thể và được xác định là má»™t khoản mục chi phí trong cÆ¡ cấu giá thành để hình thành giá bán tính Ä‘úng, tính đủ của giá bán lẻ xăng dầu…

Tuy nhiên, má»™t số doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu cho rằng, vá»›i tá»· lệ thị phần chi phối thị trường khác nhau thì việc quy định nhÆ° vậy vẫn còn khá cứng nhắc. Đó là chÆ°a kể đến việc thu ná»™p má»™t mức chung vào quỹ bình ổn giá đối vá»›i các doanh nghiệp cÅ©ng chÆ°a phù hợp.

Còn ông VÅ© Đình Ánh - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu thị trường giá cả - BTC thì phân tích: vấn đề mà BCT  Ä‘Æ°a ra vẫn dá»±a trên 3 ý, thứ nhất là có Ä‘iều kiện để cho DN tá»± quyết, thứ 2 là nếu mức giá tá»± quyết quá lá»›n thì phải xin phép, và thứ là nếu lá»›n hÆ¡n nữa thì nhà nÆ°á»›c lại sẽ can thiệp. Việc làm này vẫn ở trong vòng luẩn quẩn - và Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên sẽ không tránh khỏi sá»± can thiệp của Nhà nÆ°á»›c nhÆ° trÆ°á»›c.

Theo ông Ánh, phÆ°Æ¡ng án quản lý giá thời gian tá»›i vá»›i tính chất của thị trường Việt Nam hiện nay thì nên để Nhà nÆ°á»›c công bố giá trần bán lẻ xăng dầu chứ không giao quyền Ä‘ó cho DN...

Đi vào chi tiết hÆ¡n, ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung - TGĐ Tổng công ty xăng dầu quân Ä‘á»™i, cho rằng: Nhà nÆ°á»›c Ä‘iều chỉnh chỉ khi xảy ra  mất cân đối lá»›n, còn những Ä‘iều chỉnh nhỏ thì nên giao cho DN.

Không chỉ có những ý kiến trái chiều về cÆ¡ chế quản lý giá giữa cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c và doanh nghiệp mà ngay cả khoảng thời gian giữa 2 lần Ä‘iều chỉnh giá vẫn còn 2 ý kiến khác nhau của chính Liên bá»™. Bá»™ Tài chính cho rằng vẫn nên giữ là 20 ngày nhÆ° hiện nay theo số ngày quy định dá»± trữ xăng dầu trong lÆ°u thông, còn BCT kiến nghị chỉ nên là 10 ngày…

Bao nhiêu doanh nghiệp đầu mối là đủ?

Bên cạnh vấn đề về giá thì số lượng DN đầu mối nhập khẩu xăng dầu cÅ©ng được quan tâm đặc biệt. Nhiều chuyên gia cho rằng, 11 DN đầu mối là quá ít, và tất cả DN này đều là DN nhà nÆ°á»›c thì sức ỳ lá»›n đồng nghÄ©a vá»›i sức cạnh tranh không cao. Vì thế, nên khuyến khích nhiều thành phần kinh tế tham gia nhập khẩu, cung ứng xăng dầu cho thị trường ná»™i địa.

Ông DÆ°Æ¡ng Cao SÆ¡n - PGĐ Công ty CP hóa dầu quân Ä‘á»™i, cho rằng: Vá»›i những đầu mối nhập khẩu có đủ năng lá»±c uy tín và năng lá»±c về tài chính thì cÅ©ng nên mở. Đã gọi là thị trường thì phải phong phú, Ä‘a dạng, nhiều thành phần. Vấn đề là quản lý của Nhà nÆ°á»›c nhÆ° thế nào, theo quan Ä‘iểm của tôi, càng mở rá»™ng càng tốt…

Tuy nhiên, theo ông TrÆ°Æ¡ng Đình Tuyển - nguyên Bá»™ trưởng Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng thì các nÆ°á»›c lân cận nhÆ° Trung Quốc, Thái Lan… chỉ có vài ba đầu mối nhÆ°ng tính cạnh tranh rất cao. Vì thế chỉ cần vài ba doanh nghiệp đủ mạnh vừa đủ sức cạnh tranh vá»›i nhau, vừa có thể cạnh tranh quốc tế thì Ä‘ã đảm bảo có được má»™t thị trường thá»±c sá»± rồi. Vấn đề vẫn là phÆ°Æ¡ng cách quản lý ở tầm vÄ© mô. Nên giao quyền quyết định giá bán lẻ cho doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu để họ Ä‘iều tiết thị trường, có thế má»›i tạo được sức cạnh tranh giữa các doanh nghiệp đến từng đại lý, cá»­a hàng, cây xăng...

Ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung - TGĐ Tổng công ty xăng dầu Quân Ä‘á»™i, đề xuất: “Thuế phải ổn định. Nhà nÆ°á»›c cần có qui hoạch mạng lÆ°á»›i kho cảng xăng dầu và quản lý chặt chẽ hÆ¡n mạng lÆ°á»›i phân phối”.

Còn ông Nguyá»…n Đình Cung - Trưởng ban Kinh tế vÄ© mô, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Æ°Æ¡ng, cho rằng: “Nên giao tá»± chủ cho các doanh nghiệp nhiều hÆ¡n. Tá»± chủ không những về nguồn cung mà tá»± chủ trong cả việc hoạch định chính sách kinh doanh của họ đồng thời tá»± chủ trong việc định giá kinh doanh của họ theo cÆ¡ chế giá thị trường và tuân thủ mục tiêu quản lý của nhà nÆ°á»›c. Doanh nghiệp cÅ©ng cần tá»± chủ hÆ¡n trong việc xây dá»±ng mạng lÆ°á»›i kinh doanh”.

Vấn đề đặt ra là, nếu Ä‘ã quyết định Ä‘Æ°a xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường thì ngay từ bây giờ chúng ta buá»™c phải tuân thủ những nguyên tắc, cÆ¡ chế Ä‘ã ban hành nhÆ°ng không thá»±c hiện hoặc chÆ°a thể thá»±c hiện được thời gian qua. Phải mạnh dạn thay đổi cÆ¡ chế từ Ä‘iều hành trá»±c tiếp kiểu xin - cho - áp đặt bằng cÆ¡ chế quản lý nhà nÆ°á»›c ở tầm vÄ© mô, nhÆ°: quản lý và minh bạch cách tính các khoản thu (thuế, phí) cá»™ng thêm để tạo thành giá xăng dầu, xây dá»±ng cÆ¡ sở hạ tầng đủ mạnh cả về hệ thống cầu, cảng, hệ thống phân phối… và quan trọng hÆ¡n, Ä‘ó là việc xây dá»±ng má»™t bá»™ máy quản lý Nhà nÆ°á»›c vá»›i Ä‘á»™i ngÅ© nhân sá»± chuyên nghiệp, có chuyên môn sâu về lÄ©nh vá»±c hàng hóa đặc biệt quan trọng này./.