Thời gian gần Ä‘ây, dÆ° luận xã há»™i rất bức xúc cho rằng, giá xăng dầu, quỹ bình ổn xăng dầu còn nhiều bất cập; hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của các Ä‘Æ¡n vị trong lÄ©nh vá»±c này còn thiếu công khai, minh bạch, nhất là những DN đầu mối, trong Ä‘ó Ä‘iển hình là Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), Ä‘Æ¡n vị chiếm gần 60% thị phần. Để bạn đọc hiểu rõ hÆ¡n về vấn đề này, Báo Hàná»™imá»›i có loạt bài về việc cần minh bạch hệ thống quản trị các DN xăng dầu. 

Bài 1: Tù mù chuyện… lá»—, lãi

Ba năm liên tục (2008-2010), Petrolimex luôn kêu lá»—, Ä‘òi tăng giá. DÆ° luận lâu nay vẫn tin rằng, các đầu mối kinh doanh xăng dầu bị lá»— vì giá trong nÆ°á»›c phải kìm giữ trong khi giá mặt hàng này trên thị trường thế giá»›i lại tăng cao. Tuy nhiên, những bí mật về chuyện lá»—, lãi của Petrolimex Ä‘ã được "vén" lên từ việc cổ phần hóa tổng công ty này.
 

Lá»— giả và lãi thật

Năm 2008 là má»™t trong những năm giá dầu thô tăng cao, biến Ä‘á»™ng mạnh và đỉnh Ä‘iểm của năm này là giá xăng dầu trong nÆ°á»›c tăng đến 30% vào giữa tháng 7. Để kiềm chế lạm phát, không cho tăng giá xăng dầu, Nhà nÆ°á»›c dù "thắt lÆ°ng buá»™c bụng" vẫn phải chi hàng nghìn tá»· đồng bù lá»— dầu và há»— trợ mặt hàng xăng. Tại kỳ họp thứ 3 Quốc há»™i khóa XII năm 2008, trong báo cáo giải trình, trả lời chất vấn của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ Nguyá»…n Tấn DÅ©ng về mặt hàng xăng dầu có Ä‘oạn: "...Do giá Ä‘ang tăng cao và biến Ä‘á»™ng rất phức tạp, vá»›i giá bán hiện tại, mức bù lá»— là rất lá»›n. Trong tình hình lạm phát hiện nay, việc xá»­ lý giá xăng dầu cần được cân nhắc cẩn trọng dá»±a trên khả năng bù lá»— của ngân sách. Nếu lấy bình quân giá dầu thô thế giá»›i ná»­a tháng gần Ä‘ây (128 USD/thùng) và giữ ổn định giá bán trong nÆ°á»›c nhÆ° hiện nay, mức lá»— cả năm Æ°á»›c là 40.600 tá»· đồng, nếu lấy giá bình quân 5 ngày gần Ä‘ây, từ ngày 23 đến ngày 27-5 là 132 USD/thùng, mức lá»— cả năm Æ°á»›c khoảng 44.800 tá»· đồng...". Trong báo cáo về tình hình kinh tế, xã há»™i của Chính phủ do Thủ tÆ°á»›ng báo cáo trÆ°á»›c Quốc há»™i, phần nói về diá»…n biến giá xăng dầu cÅ©ng nêu: "Theo dá»± báo từ cuối tháng 3-2008, vá»›i mức giá dầu thô thế giá»›i khoảng 100-110 USD/thùng, Chính phủ Ä‘ã chỉ đạo ổn định giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c đến hết tháng 6-2008 và dá»± kiến ngân sách phải bù lá»— khoảng 12.000 tá»· đồng cả năm, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng mức bù lá»— năm 2006. Nếu giá dầu thô thế giá»›i tăng hÆ¡n mức 110 USD/thùng, để giữ nguyên giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c nhÆ° hiện nay, ngân sách phải bù lá»— lá»›n hÆ¡n và cÅ©ng rất khó có khả năng cân đối...". Má»™t năm sau Ä‘ó, vào giữa tháng 7-2009, liên Bá»™ Tài chính - Công thÆ°Æ¡ng và Thông tin - Truyền thông họp báo về Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu, cho biết, trong hai năm (2007 - 2008) các DN đầu mối xăng dầu, Ä‘ã lá»— khoảng 4.040 tá»· đồng.

Để tháo gỡ khó khăn cho DN, Bá»™ Tài chính Ä‘ã tạm ứng cho vay 4.038,5 tá»· đồng. CÅ©ng tại thời Ä‘iểm này, Bá»™ Tài chính xác nhận các DN còn nợ hÆ¡n 2.500 tá»· đồng chÆ°a trả tạm ứng cho ngân sách. Cuối năm 2009, khi công bố kết quả hoạt Ä‘á»™ng kiểm toán về cấp bù lá»— xăng dầu, Kiểm toán Nhà nÆ°á»›c Ä‘ã kiến nghị giảm quyết toán, giảm cấp bù lá»— các mặt hàng dầu năm 2008 từ ngân sách đến 938 tá»· đồng vì các lý do nhÆ° má»™t số đầu mối áp dụng mức chiết khấu bán hàng cao hÆ¡n quy định, phần lá»›n đầu mối phân bổ chi phí không Ä‘úng đối tượng, chÆ°a tính toán đầy đủ các khoản thu chi hoạt Ä‘á»™ng khác liên quan đến kết quả kinh doanh mặt hàng dầu...Vì thế Kiểm toán Nhà nÆ°á»›c đề nghị phải giảm số lá»— kinh doanh các mặt hàng dầu.

Năm 2008, các đầu mối kinh doanh xăng dầu kêu lá»— nặng, cả xã há»™i lẫn cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c cùng chia sẻ lợi ích. NhÆ°ng, nay khi cổ phần hóa, trong báo cáo tài chính Petrolimex lại công bố: Năm 2008 lợi nhuận kinh doanh xăng dầu là 5.501 tá»· đồng; năm 2009: 7.317 tá»· đồng và năm 2010 là 5.095 tá»· đồng. Trong lợi nhuận năm 2010, cÆ¡ cấu giá bán Nhà nÆ°á»›c cấu thành trong lãi gá»™p giá bán xăng là 1.000Ä‘/lít để tạo nguồn vốn vay lá»— kinh doanh mặt hàng xăng. Theo tài liệu mà Petrolimex công bố, sản lượng xăng dầu tái xuất và chuyển khẩu rất nhỏ so vá»›i nhập về tiêu thụ tại ná»™i địa. Chẳng hạn, năm 2008 xuất bán ná»™i địa 6,83 triệu mét khối xăng dầu thì chỉ có 1,5 triệu mét khối cho tái xuất và chuyển khẩu. Năm 2009 ná»™i địa tiêu thụ 7,43 triệu mét khối, tái xuất và chuyển khẩu chỉ 1,89 triệu mét khối. Năm 2010, tiêu thụ 7,62 triệu mét khối, tái xuất là 1,3 triệu mét khối.

Má»™t trong những nguyên nhân cÆ¡ bản khiến Petrolimex và nhiều DN kinh doanh xăng dầu đầu mối có lãi lá»›n là khả năng cân đối để bù lại mức lá»— Ä‘ã phải chịu thời gian trÆ°á»›c. Chuyện chịu lá»— khi phải giữ giá là có thật, tuy nhiên các doanh nghiệp này không công bố cụ thể thời Ä‘iểm nhập, số lượng nhập lúc giá cao là bao nhiêu. Khi giá cao, DN dá»± trữ ở mức thấp, khi giá hạ, họ dá»± trữ nhiều hÆ¡n. Đây chính là mấu chốt của việc có thể nói lá»—, mà thá»±c ra vẫn lãi trong kinh doanh xăng dầu.

Sẽ có nhà đầu tÆ° khôn ngoan

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán ảm đạm, Tổng Công ty Petrolimex-Ä‘Æ¡n vị Ä‘ang chiếm gần 60% thị phần xăng dầu trong nÆ°á»›c Ä‘ã bán đấu giá cổ phần (CP) lần đầu ra công chúng thành công ngoài dá»± kiến. Giá trúng thầu cao nhất tá»›i 19.600 đồng/CP, vượt xa giá khởi Ä‘iểm 15.000 đồng/CP. Giá đấu thầu thành công là 15.032 đồng/CP. Tổng số tiền thu được từ đợt chào bán là hÆ¡n 412 tá»· đồng. Khối lượng CP mà nhà đầu tÆ° đăng ký đấu thầu là hÆ¡n 30 triệu, vượt xa so vá»›i số CP mà Petrolimex được chào bán là 27,4 triệu CP (hÆ¡n 2% vốn Ä‘iều lệ). Trong khi Ä‘ó, trÆ°á»›c Ä‘ó ít ngày, hai DN nhà nÆ°á»›c khác là Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNSteel) và Ngân hàng Phát triển nhà Đồng bằng sông Cá»­u Long (MHB) đều không bán hết lượng CP chào bán: VNSteel chỉ chào bán được 59% và MHB chỉ bán được 28% lượng CP chào bán. Thoạt nghe, chắc không ít người cho rằng, người mua CP Petrolimex bị lừa, nhÆ°ng nếu xét kỹ, người ta sẽ phải đặt câu hỏi ngược lại: Những người mua CP Petrolimex là những người có thông tin đầy đủ về DN này nên má»›i bỏ tiền vào đầu tÆ°, chỉ có khách hàng mua xăng là "vô tÆ°" móc hầu bao mua vá»›i giá "ảo". Chuyện nhà đầu tÆ° đổ xô mua CP của Petrolimex cÅ©ng là dá»… hiểu. 

Giá xăng dầu trong nÆ°á»›c Ä‘ang ẩn chứa nhiều ẩn số. TrÆ°á»›c hết, giá xăng dầu có ảnh hưởng trá»±c tiếp và gián tiếp đến tá»· lệ lạm phát, sá»± minh bạch, cạnh tranh lành mạnh thị trường cÅ©ng nhÆ° uy tín, hiệu quả quản lý nhà nÆ°á»›c. Má»™t số DN kinh doanh xăng dầu Ä‘ang có lãi nhÆ°ng khả năng giảm giá mặt hàng này rất thấp. Sá»± thiếu minh bạch của cÆ¡ cấu giá xăng dầu Ä‘ang là "thành trì" để các DN "neo" giá bán ở mức cao.