Từ năm 2008 tá»›i nay giá dầu lá»­a biến Ä‘á»™ng không ngừng, lên xuống thất thường tùy theo sá»± thay đổi của quan hệ cung cầu và tình hình chính trị, xã há»™i, thiên tai cÅ©ng nhÆ° chiến tranh cục bá»™ thế giá»›i. 

Năm 2008 khi khủng hoảng tiền tệ tín dụng xảy ra, giá dầu có lúc tá»›i 147 USD/thùng, tiếp Ä‘ó năm 2009, giá dầu có lúc tụt xuống 33 USD/thùng, chỉ bằng 1/5 của năm 2008. Năm 2010, giá dầu tÆ°Æ¡ng đối ổn định, nhÆ°ng từ cuối năm khi Mỹ bÆ¡m gói kích cầu 600 tỉ USD thì giá bắt đầu tăng lên. Ba tháng đầu năm 2011, giá dầu vượt ngưỡng 100 USD/thùng đạt mức 120 USD/thùng. Giá dầu từ đầu năm 2011 tá»›i nay ở ba Sở giao dịch lá»›n là New York, Brent Crude Oil ở Luân Đôn và Tổ chức OPEC đều tăng bình quân trên 20%. 

Tình hình chính trị bất ổn ở Trung Đông và Bắc Phi mà đầu tiên ở Ai Cập, Tuynisia, tiếp Ä‘ó là Libya lại đẩy giá dầu từ 90 USD/thùng lên 120 USD/thùng. Biến Ä‘á»™ng theo các mức giá trên thị trường thế giá»›i khiến nhiều người quan tâm và đặt câu hỏi: “Ai định ra giá dầu thế giá»›i?”. DÆ° luận má»™t số nÆ°á»›c cho rằng Mỹ là nÆ°á»›c định ra giá dầu thế giá»›i vì giá dầu tính bằng USD. Điều này không Ä‘úng. 

Tờ “Tài chính quốc tế” ngày 29/3/2011 có bài “Tranh giành quyền định Ä‘oạt giá dầu thế giá»›i Ä‘ang diá»…n ra gay gắt”. Ná»™i dung nhÆ° sau: 

Cá»±u Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger từng nói: “Ai kiểm soát được dầu lá»­a, người Ä‘ó sẽ khống chế được tất cả các nÆ°á»›c”. Câu nói này tá»›i nay vẫn Ä‘úng, bởi vì “Giá dầu là cÆ¡ sở của tất cả các loại giá”, giá dầu thay đổi kéo theo má»™t loạt những biến Ä‘á»™ng giá các mặt hàng khác và ảnh hưởng lá»›n tá»›i kinh tế, chính trị, xã há»™i, nhất là tình hình nguồn năng lượng này ngày càng cạn kiệt mà chÆ°a có nguồn năng lượng nào khác đủ mạnh thay thế.

Kể từ năm 1860 khi Cuá»™c cách mạng công nghiệp lần thứ hai nổ ra tá»›i nay, việc định ra giá dầu thế giá»›i trải qua ba giai Ä‘oạn:

- Giai Ä‘oạn má»™t do các Công ty dầu lá»­a quyết định, khi Ä‘ó nguồn ngăng lượng này còn má»›i lạ đối vá»›i mọi người, để khuyến khích tiêu dùng người mua dầu còn được tặng má»™t chiếc Ä‘èn dầu hỏa thắp sáng.

- Giai Ä‘oạn 2 do Tổ chức OPEC định giá. Nhu cầu dầu lá»­a ngày càng tăng lên mạnh mẽ, nên người cung cấp dầu lá»­a chủ yếu thế giá»›i là OPEC quyết định giá. Vào tháng 10/1973, sáu nÆ°á»›c Vùng Vịnh là Các Tiểu vÆ°Æ¡ng quốc Arập thống nhất (UAE), Oman, Bahrain, Qatar, Kuwait, Saudi Arabia Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng quyết định tăng giá dầu từ 3,65 USD/thùng lên 5,12 USD/thùng. Tháng 12/1973, OPEC lại Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng tăng lên 11,65 USD/thùng. Rõ ràng quyền định giá thuá»™c về OPEC.

- Giai Ä‘oạn 3 do người thao túng giao dịch kỳ hạn trên thị trường chứng khoán định giá. Cùng vá»›i các cuá»™c khủng hoảng, mặt hàng dầu lá»­a ngày càng bị tiền tệ hóa và chứng khoán hóa. Lợi dụng việc tính giá dầu bằng USD, những kẻ thao túng thị trường chứng khoán và thị trường giao hàng kỳ hạn ở các nÆ°á»›c phát triển Ä‘ã giành quyền định giá từ tay OPEC. Năm 1986, các nhà đầu tÆ° lá»›n trên thế giá»›i Ä‘ánh tụt giá dầu lá»­a thế giá»›i xuống còn 10 USD/thùng và OPEC phải tuân thủ theo. Đây là cái mốc Ä‘ánh dấu OPEC bị tuá»™t mất quyền định giá. Năm 2008, khi khủng hoảng tiền tệ tài chính xảy ra, các nhà đầu tÆ° lá»›n trên thị trường chứng khoán, nhất là Goldman Sachs Ä‘ã định giá dầu giao kỳ hạn tá»›i 147 USD/thùng.

Các nhà nghiên cứu cho rằng về lý thuyết, giá cả mặt hàng nào Ä‘ó phụ thuá»™c vào quan hệ cung -cầu. Vì vậy, má»™t số người cho rằng giá dầu tăng là do thị trường khan hiếm dầu vì nguồn cung cấp ở Trung Đông và Bắc Phi bị suy giảm. NhÆ°ng các nhà nghiên cứu cho rằng nguồn cung cấp này ảnh hưởng không lá»›n. Libya là nÆ°á»›c sản xuất dầu lá»›n thứ 8 trong OPEC, là nÆ°á»›c sản xuất dầu lá»›n thứ 3 Châu Phi vá»›i sản lượng 1,6 triệu/thùng/ngày, chiếm 2% tổng sản lượng má»™t ngày của thế giá»›i. Các Công ty dầu lá»­a lá»›n thế giá»›i nhÆ° Total của Pháp, ENI của Italy (Ente Nazionale Idrocarbuni) nhiều lần khẳng định nguồn cung ứng dầu lá»­a không thiếu. Các nÆ°á»›c OPEC cÅ©ng mạnh mẽ tuyên bố rằng họ hoàn toàn có thể đảm bảo cung cấp đầy đủ dầu lá»­a. Chỉ riêng Saudi Arabia  Ä‘iều chỉnh tăng sản lượng có thể bù đắp số thiếu hụt của Libya.

Do Trung Đông và Bắc Phi có vị trí chiến lược cung cấp dầu lá»­a, nên tâm lý lo sợ khan hiếm dầu bao trùm nhiều nÆ°á»›c. Lợi dụng tâm lý này, các nhà đầu cÆ¡, thao túng thị trường chứng khoán Ä‘ã tăng giá dầu. 

TrÆ°á»›c tình hình này, nhiều nÆ°á»›c tiêu thụ và nhập khẩu dầu lá»­a lá»›n thế giá»›i nhÆ° Trung Quốc, Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản... Ä‘ã bị chao đảo bởi giá dầu thế giá»›i tăng cao. Vì vậy, má»™t số nhà nghiên cứu cho rằng những nÆ°á»›c tiêu thụ và nhập khẩu dầu lá»­a lá»›n giờ Ä‘ây cÅ©ng phải có quyền tham gia định Ä‘oạt giá dầu thế giá»›i. Mạng tin “Nhân dân” của Trung Quốc ngày 29/3/2011 đăng bài “Trung Quốc Ä‘ang bị gạt ra rìa trong con bài dầu lá»­a”. Bài báo cho biết năm 2010, Trung Quốc Ä‘ã vượt Mỹ trở thành nÆ°á»›c nhập khẩu dầu lá»›n nhất thế giá»›i vá»›i 239 triệu tấn. Mức nhập khẩu này Ä‘ã vượt quá giá»›i hạn an ninh 50% dầu lá»­a, tá»›i mức 53,7%, dá»± kiến còn lên tá»›i mức báo Ä‘á»™ng nguy hiểm là 55%. Trung Quốc hiện Ä‘ang đứng bên bờ vá»±c bị nÆ°á»›c khác khống chế. Bởi vậy, Trung Quốc phải đấu tranh giành quyền tham gia định giá dầu lá»­a. Tuy nhiên, bài báo cho rằng trong thời gian ngắn không thể thá»±c hiện được vì giá dầu tính bằng USD, cho dù Trung Quốc có lập ra Sở giao dịch dầu lá»­a thì chẳng có ai tham gia và phụ thuá»™c vẫn là phụ thuá»™c.