Iran và Ả Rập Xê Út đã là đối thủ ‘không đội trời chung’ trong nhiều thập kỷ, cạnh tranh để lãnh đạo các nhánh Hồi giáo đối địch và đứng về phía đối lập trong các cuộc xung đột ở Syria và Yemen.

Nhưng Tehran và Riyadh đã có những bước tiến lớn để giảm căng thẳng và thúc đẩy hợp tác, một động thái dường như không thể tưởng tượng được cho đến gần đây.

Sự xích lại gần nhau diễn ra cùng lúc với nỗi lo sợ ngày càng tăng về một cuộc chiến tranh toàn diện ở Trung Đông, nơi đồng minh của Hoa Kỳ là Israel đang tham gia vào các cuộc chiến chống lại các nhóm được Iran hậu thuẫn ở Dải Gaza và Lebanon.

Quá trình hòa hoãn đã trở nên căng thẳng hơn kể từ chiến thắng quyết định của Donald Trump trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹvào đầu tháng này. Tổng thống đắc cử đã cam kết mang lại hòa bình cho khu vực.

"Tôi không coi đây là sự ấm lên của mối quan hệ mà là sự hòa hoãn thận trọng", Talal Mohammad, cộng sự tại Viện Royal United Services có trụ sở tại Anh, cho biết.

Trấn an Iran

Những dấu hiệu đầu tiên của sự tan băng xuất hiện vào tháng 3 năm 2023, khi Iran và Ả Rập Xê Út khôi phục quan hệ ngoại giao sau hơn bảy năm sau một thỏa thuận bất ngờ do Trung Quốc làm trung gian.

Nhưng chính cuộc tấn công vào dải Gaza của Israel vào tháng 10 năm 2023 - ngay sau khi nhóm khủng bố Palestine được Hoa Kỳ và EU liệt vào danh sách là Hamas thực hiện một cuộc tấn công chưa từng có vào Israel - đã tạo động lực thực sự cho các nỗ lực hòa giải giữa Iran và Ả Rập Xê Út.

Kể từ khi chiến tranh nổ ra, Iran và Israel đã lần đầu tiên có các cuộc tấn công trực tiếp trên không. Các cuộc tấn công ăn miếng trả miếng đã đưa khu vực này đến bờ vực của một cuộc xung đột toàn diện.

Ả Rập Xê Út "lo ngại rằng những căng thẳng leo thang giữa Israel và Iran có thể vượt khỏi tầm kiểm soát và dẫn đến một cuộc xung đột khu vực rộng lớn hơn mà có thể ảnh hưởng đến lợi ích của họ", Hamidreza Azizi, nghiên cứu viên tại Viện các vấn đề quốc tế và an ninh Đức, cho biết.

Azizi nói thêm rằng Ả Rập Xê Út với đa số người Sunni và Iran với đa số người Shi'a vẫn "còn lâu mới là đồng minh", bất chấp sự xích lại gần đây, và họ vẫn là đối thủ cạnh tranh giành tầm ảnh hưởng.

Trong năm qua, Ả Rập Xê Út đã ngừng tiến hành các cuộc không kích ở nước láng giềng Yemen nhằm vào phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn. Riyadh cũng đã nỗ lực đàm phán để chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 10 năm giữa phiến quân Houthi và chính phủ Yemen do Saudi hậu thuẫn.

Phiến quân Houthi cũng đã ngừng các cuộc tấn công xuyên biên giới vào Ả Rập Xê Út. Vào năm 2019, phiến quân đã làm gián đoạn một nửa sản lượng dầu của vương quốc này.

Yếu tố Trump

Các chuyên gia cho biết chiến thắng của Trump trong cuộc bầu cử tổng thống ngày 5 tháng 11 đã thúc đẩy sự xích lại gần nhau hơn giữa Iran và Saudi Arabia.

Tướng quân hàng đầu của Saudi Arabia, Fayyad al-Ruwaili, đã có chuyến thăm hiếm hoi tới Iran vào ngày 10 tháng 11 để gặp Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Mohammad Baqeri trong một sự kiện mà truyền thông Iran gọi là "ngoại giao quốc phòng".

Ngày tiếp theo, Thái tử Saudi Arabia Muhammad bin Salman cáo buộc Israel phạm tội "diệt chủng tập thể" đối với người Palestine ở Gaza và lên án cuộc tấn công của Israel vào các địa điểm quân sự của Iran vào tháng trước.

Azizi cho biết có những lo ngại trong khu vực rằng chiến thắng trong cuộc bầu cử của Trump sẽ khuyến khích Israel tăng cường các cuộc tấn công vào Iran và lợi ích của Tehran.

Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump từ năm 2017 đến năm 2021, Chính quyền của ông đã theo đuổi chiến dịch "gây sức ép tối đa" lên Iran bao gồm áp đặt các lệnh trừng phạt tàn khốc đối với Tehran.

Đồng thời, Trump đã xây dựng mối quan hệ khăng khít với Riyadh. Ông đã giúp tạo điều kiện thuận lợi cho việc bình thường hóa quan hệ giữa một số quốc gia Ả Rập và Israel theo cái gọi là Hiệp định Abraham.

Trước khi Israel phát động cuộc chiến tàn khốc ở Gaza, Ả Rập Xê Út được cho là đã sắp đạt đượcmột thỏa thuận lịch sử nhằm bình thường hóa quan hệ với Israel.

Các chuyên gia cho biết các cuộc tấn công của Houthi vào các cơ sở dầu mỏ của Saudi vào năm 2019 đã thuyết phục Riyadh rằng Washington sẽ không hỗ trợ nếu nước này bị tấn công.

"Với xu hướng thay đổi chính sách khó lường của Trump, Ả Rập Xê Út có thể tìm cách đóng vai trò có ảnh hưởng bằng cách khuyến khích Trump áp dụng cách tiếp cận cân bằng nhằm đảm bảo ổn định khu vực mà không gây ra leo thang với Iran", Mohammad nhận định.

"Bằng cách khéo léo hướng chính sách của Hoa Kỳ theo hướng trừng phạt có cân nhắc thay vì gây sức ép mạnh mẽ, Ả Rập Xê Út có thể giúp duy trì an ninh khu vực đồng thời tránh được rủi ro đối đầu công khai", ông nói thêm.

Bình thường hóa quan hệ với Israel

Các cuộc đàm phán bình thường hóa quan hệ giữa Ả Rập Xê Út và Israel đã bị hoãn vô thời hạn. Các quan chức Saudi Arabia gần đây đã nói rằng thỏa thuận sẽ không được thực hiện cho đến khi thành lập một nhà nước Palestine độc ​​lập.

Mohammad cho biết Riyadh có những động cơ chiến lược quan trọng để bình thường hóa quan hệ với Israel, bao gồm hợp tác an ninh và kinh tế cũng như tiếp cận công nghệ hạt nhân và quốc phòng của Hoa Kỳ.

Nhưng các nhà phân tích cho biết Saudi Arabia sẽ chỉ nối lại các cuộc đàm phán khi chiến tranh Gaza kết thúc, xét đến thái độhiện tại của công chúng trong thế giới Hồi giáo đối với Israel.

"Bình thường hóa quan hệ mà không đạt được các quyền hữu hình cho người Palestine có thể làm suy yếu ảnh hưởng chuẩn mực của Saudi Arabia trong thế giới Hồi giáo - một lập trường mà họ muốn duy trì", Azizi lập luận.

Saudi cũng sẽ phải tính đến Iran, quốc gia kiên quyết phản đối việc Saudi Arabia bình thường hóa quan hệ với Israel.

Mohammad cho biết "Riyadh có thể tham khảo ý kiến ​​của Tehran và tìm kiếm sự đảm bảo rằng việc bình thường hóa quan hệ với Israel sẽ không làm gia tăng thù địch hoặc làm suy yếu sự cân bằng đạt được thông qua hoạt động ngoại giao gần đây với Iran".

Nguồn tin: xangdau.net/RFE/RL