1. Khủng hoảng dầu lá»­a Trung Đông 1973 - 1975

Khủng hoảng dầu lá»­a 1973-1975 khiến giá tăng vụt và người mua phải xếp hàng dài.

Khủng hoảng dầu mỏ bắt đầu diá»…n ra từ ngày 17/10/1973 khi các nÆ°á»›c thuá»™c Tổ chức Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) quyết định ngừng cung cấp nhiên liệu sang Mỹ, Nhật và Tây Âu, nhằm trừng phạt cho sá»± ủng há»™ của nhóm này đối vá»›i Israel trong cuá»™c xung Ä‘á»™t giữa Israel và liên quân Ai Cập - Syria. Lượng dầu bị cắt giảm tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i 7% sản lượng của cả thế giá»›i thời kỳ Ä‘ó. Sá»± kiện này Ä‘ã khiến giá dầu thế giá»›i tăng cao Ä‘á»™t ngá»™t và gây ra cuá»™c khủng hoảng kinh tế 1973-1975 trên quy mô toàn cầu. Ngày 16/10/1973, giá dầu mỏ từ 3,01 USD nhảy lên 5,11USD má»™t thùng, và tăng đến gần 12 USD vào giữa 1974.

Đây được xem là cÆ¡n khủng hoảng Ä‘áng nhá»› nhất trong thời kỳ những năm 1970. Những ai từng trải qua "cÆ¡n khủng hoảng dầu Trung Đông" sẽ không thể nào quên cảnh hàng người dài dằng dặc chờ đợi trÆ°á»›c các cây xăng bởi nguồn cung ứng thiếu hụt nghiêm trọng và giá cả tăng cao. Trong thời gian khủng hoảng, tại nhiều bang ở Mỹ má»—i người dân chỉ được phép mua má»™t lượng nhiên liệu nhất định, giá Ä‘ã tăng trung bình 86% chỉ trong vòng má»™t năm từ 1973 đến 1974.

Thêm vào Ä‘ó, má»™t biến cố lá»›n nữa xảy đến vá»›i thị trường chứng khứng toàn cầu vào năm 1973 - 1974. Chỉ số FT30 của Sở giao dịch chứng khoán London bốc hÆ¡i 73% giá trị, khiến Ä‘ôla Mỹ mất giá và làm cuá»™c khủng hoảng dầu lá»­a thêm tồi tệ. Thị trường chứng khoán Mỹ bốc hÆ¡i 97 tá»· Ä‘ôla, số tiền khổng lồ thời Ä‘iểm Ä‘ó, chỉ sau má»™t tháng rưỡi. Trong suốt cuá»™c khủng hoảng, tại Mỹ, GDP giảm 3,2%, tá»· lệ thất nghiệp chạm mức 9%. Suy thoái và lạm phát lan rá»™ng gây ảnh hưởng tá»›i kinh tế toàn cầu cho tá»›i tận thập niên 1980.

2. Cách mạng Iran và biến Ä‘á»™ng thị trường dầu lá»­a năm 1979

Cách mạng Iran Ä‘ã gây ra cuá»™c khủng hoảng dầu lá»­a lá»›n thứ hai thế giá»›i.

Cách mạng Hồi giáo Iran được mệnh danh cuá»™c cách mạng lá»›n thứ 3 trong lịch sá»­ nhân loại, sau Cách mạng Pháp, Tháng Mười Nga, và Ä‘ã gây ra cuá»™c khủng hoảng dầu lá»­a lá»›n thứ hai thế giá»›i.

Vào đầu 1978, Iran xuất khẩu 5,4 triệu thùng dầu má»—i ngày, chiếm 17% tổng sản lượng của OPEC. NhÆ°ng khi cách mạng Iran lật đổ chính quyền quân chủ của Shah, ngành công nghiệp vàng Ä‘en của nÆ°á»›c này dÆ°á»›i chế Ä‘á»™ má»›i Ä‘ã giảm mạnh bởi sá»± tàn phá của các lá»±c lượng đối lập. Trong ná»— lá»±c kìm giá dầu, Ảrâp Xêút và các nÆ°á»›c thuá»™c OPEC khác Ä‘ã nhất loạt tăng sản lượng. Kết quả là lượng khai thác chỉ giảm 4% so vá»›i trÆ°á»›c Cách mạng Hồi giáo Iran.

Tuy nhiên, giá dầu vẫn bốc lên ngất ngưởng do ná»—i sợ hãi của thị trường, cá»™ng thêm việc việc Tổng thống Mỹ Jimmy Carter ra lệnh ngừng nhập khẩu dầu từ Iran. Chỉ trong vòng 12 tháng, má»—i thùng dầu nhảy vọt từ 15,85 USD lên 39,5 USD.

Đây chính là tiền đề cho cuá»™c khủng hoảng kéo dài 30 tháng tại Mỹ. Giá năng lượng Ä‘i lên kéo theo lạm phát gia tăng, đạt đỉnh 13,5% trong năm 1980, buá»™c Cục Dá»± trữ Liên bang (FED) phải thá»±c hiện hàng loạt chính sách thắt chặt tiền tệ.

Không chỉ lạm phát, tá»· lệ thất nghiệp cÅ©ng tăng má»™t cách Ä‘áng lo ngại vá»›i từ mức 5,6% của tháng 5/1979 lên 7,5% má»™t năm sau Ä‘ó. Dù kinh tế bắt đầu hồi phục trong năm 1981, tá»· lệ thất nghiệp vẫn được duy trì ở mức cao 7,5% và đạt ká»· lục 10,8% vào 1982.

Hậu quả của suy thoái tồi tệ đến ná»—i các ngành công nghiệp xe hÆ¡i, nhà đất, và sản xuất thép đều liên tục sụt giảm trong 10 năm sau, cho tá»›i tận khi cuá»™c khủng hoảng giá dầu tiếp theo kết thúc.

3. Giá dầu tụt thê thảm vào những năm 1980

Kinh tế thế giá»›i èo uá»™t khiến giá dầu tụt thê thảm năm 1980.

Từ 1981 đến 1986, do tăng trưởng kinh tế chậm tại các nÆ°á»›c công nghiệp (hậu quả của các cuá»™c khủng hoảng năm 1973 và 1979), nhu cầu tiêu thụ dầu trên toàn thế giá»›i chậm lại. Ở các nÆ°á»›c tiêu thụ dầu lá»›n nhÆ° Mỹ, Nhật và châu Âu, nhu cầu nhiên liệu giảm 13% từ năm 1979 đến 1981. Hệ quả là giá dầu giảm mạnh từ 35 USD hồi 1981 xuống dÆ°á»›i 10 USD má»™t thùng năm 1986.

Giá giảm Ä‘ã làm lợi cho rất nhiều nÆ°á»›c tiêu thụ lá»›n nhÆ° Mỹ, Nhật, châu Âu và thế giá»›i thứ 3, nhÆ°ng lại gây tổn thất nghiêm trọng cho các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu ở Bắc Âu, Liên Xô và khối OPEC. Nhiều công ty nhiên liệu của Mexico, Nigeria và Venezuela đến bên bờ vá»±c phá sản. Dầu mất giá còn khiến khối OPEC mất Ä‘i sá»± Ä‘oàn kết.

4. CÆ¡n sốt giá dầu năm 1990

Những giếng dầu bốc cháy trong cuá»™c chiến vùng Vịnh thời kỳ 1990, vốn là nguyên nhân gây ra cuá»™c khủng hoảng giá nhiên liệu thời kỳ Ä‘ó. Ảnh: openlearn.open.ac.uk

Giá dầu thế giá»›i má»™t lần nữa tăng vọt 13% vào tháng 8/1990 vì cuá»™c chiến tranh vùng Vịnh giữa Iraq và liên quân hÆ¡n 30 quốc gia do Mỹ lãnh đạo để giải phóng Kuwait.

Sau cuá»™c chiến, Liên Hợp Quốc áp dụng lệnh cấm xuất khẩu dầu toàn phần đối vá»›i Iraq và Kuwait. Chính lệnh cấm vận này Ä‘ã lấy Ä‘i của thị trường dầu mỏ thế giá»›i gần 5 triệu thùng má»—i ngày, khiến giá tăng cao.

CÆ¡n sốt lần này kéo dài trong 9 tháng và giá không vượt đỉnh các cuá»™c khủng hoảng trÆ°á»›c (hồi 1973 và 1979 - 1980). Tại thời Ä‘iểm Ä‘ó, má»—i thùng dầu đắt gấp Ä‘ôi chỉ trong vòng 2 tháng, từ 17 USD lên 36 USD má»—i thùng. Chỉ khi lá»±c lượng Liên quân do Mỹ lãnh đạo Ä‘Æ°a quân vào giải phóng Kuwait, tình trạng thiếu nguồn cung má»›i chấm dứt và giá bắt đầu hạ.

Khủng hoảng này phần nào là nguyên nhân dẫn tá»›i cuá»™c suy thoái kinh tế ở Mỹ vá»›i sá»± sụp đổ của thị trường tín dụng. Má»™t loạt cường quốc chịu nhiều ảnh hưởng gián tiếp nhÆ° Canada, Australia, Nhật, hay Anh cÅ©ng bị cuốn vào vòng xoáy suy thoái.

5. Giá dầu xuống dốc năm 2001

Sau năm 2000, kinh tế toàn cầu giảm sút, đặc biệt là từ sau sá»± kiện khủng bố 11/9 tại Mỹ, giá dầu thế giá»›i càng giảm mạnh hÆ¡n. Năm 2001 má»—i thùng dầu chỉ còn 20 USD má»™t thùng, giảm 35% so vá»›i trÆ°á»›c. Nhu cầu nhiên liệu giảm mạnh cÅ©ng góp phần vào sá»± giảm giá dầu.

6. Đợt khủng hoảng giá dầu nghiêm trọng năm 2007 - 2008

Khủng hoảng giá dầu năm 2007-2008 trÆ°á»›c khi thế giá»›i rÆ¡i vào cuá»™c suy thoái toàn cầu.

Năm 2007, giá dầu leo thang tiến gần 100 USD. Trong bối cảnh đồng USD mất giá nghiêm trọng, nhiều nÆ°á»›c có dá»± trữ Ä‘ôla Mỹ lá»›n và khối OPEC Ä‘ã phải tính đến khả năng chuyển dần sang sá»­ dụng loại ngoại tệ mạnh khác để tính giá dầu. Dầu đắt đỏ và nguy cÆ¡ cạn kiệt nguồn cung Ä‘ã làm bùng lên cuá»™c tranh chấp giữa các cường quốc về chủ quyền đối vá»›i những giếng dầu lá»›n và Ä‘áy biển ở Bắc cá»±c cÅ©ng nhÆ° Nam cá»±c.

Bong bóng nhà ở cùng vá»›i sá»± giám sát tài chính thiếu hoàn thiện của Mỹ Ä‘ã dẫn tá»›i cuá»™c khủng hoảng tài chính bùng phát vào giữa năm 2007. Sá»± đổ vỡ lên đến cá»±c Ä‘iểm vào tháng 10/2008, lan rá»™ng và đẩy nền kinh thế giá»›i vào cuá»™c khủng hoảng tài chính trầm trọng nhất kể từ cuá»™c Đại suy thoái 1929 - 1933. Tại thời Ä‘iểm này, có lúc giá dầu lên đến mức ká»· lục 145 USD má»—i thùng.

7. Cú sốc dầu lá»­a 2011

Bạo loạn tại Libya, thành viên lá»›n thứ 9 trong khối OPEC khiến thị trường nhiên liệu Ä‘ang trải qua đợt khủng hoảng giá má»›i. Ảnh: AFP

Bạo loạn tại khu vá»±c Trung Đông và Bắc Phi nói chung cùng những cuá»™c biểu tình ở Libya thời gian gần Ä‘ây Ä‘ang gây sóng gió trên thị trường nhiên liệu, vá»›i giá dầu lên mức trên 100 USD má»™t thùng. Hiện tại, các nÆ°á»›c châu Âu (ví dụ Italy, Iceland và Áo) phụ thuá»™c khá nhiều vào dầu mỏ đến từ Libya.

Giá dầu mỏ tăng cao Ä‘ã và Ä‘ang ảnh hưởng kinh doanh chứng khoán và vận tải. Giá»›i phân tích tính toán nếu những cuá»™c bạo loạn hiện nay khiến cho giá dầu tăng thêm 40 đến 50 USD, và tình trạng này kéo dài 1 năm, thì tăng trưởng GDP toàn cầu sẽ mất khoảng 2%.

Nguồn: Vnexpress