- Đầu năm 2014, dầu Brent có giá trên 107 USD/thùng (dung tích xấp xỉ 159 l), nhÆ°ng đến khoảng giữa tháng 6, giá 1 thùng vọt lên ngưỡng 114 USD. Đầu tháng 10 vừa rồi, giá lại tụt xuống mức 90 USD/thùng và chỉ trong vòng có 5-6 ngày gần Ä‘ây, dầu Brent Ä‘ã mất giá thêm khoảng 5 USD/thùng. Nguyên nhân nào đẩy giá dầu thô lao dốc? Khi nào thì dầu lên giá trở lại? Những phân tích dÆ°á»›i Ä‘ây sẽ làm sáng tỏ phần nào các câu hỏi trên.

Nguyên nhân chính trị

Đã có những thông tin đồn thổi, rằng Mỹ Ä‘ã thuyết phục Arabia Saudi đẩy giá dầu thô Brent xuống 85USD/thùng nhằm gây áp lá»±c đối vá»›i Nga để buá»™c Nga phải có những nhượng bá»™ trong việc giải quyết khủng hoảng Ä‘ang diá»…n ra ở Ukraine.

Những ý kiến này dá»±a trên lý do trùng hợp vá»›i sá»± tăng giá của đồng USD trong những ngày qua. HÆ¡n nữa, trong lịch sá»­, năm 1973 Saudi Arabia cÅ©ng Ä‘ã từng “diá»…n trò” khi đồng ý bán dầu vá»›i giá rất rẻ cho những nÆ°á»›c ủng há»™ họ chống lại Israel.

Nhiều chuyên gia không đồng ý vá»›i quan Ä‘iểm này. Theo họ, giá dầu thô giảm thuần túy chỉ bởi những lý do kinh tế.

… hay kinh tế

Ngược vá»›i quan Ä‘iểm trên, rất nhiều chuyên gia lại cho rằng Saudi Arabia má»›i chính là “nguyên nhân” gián tiếp làm dầu thô sụt giá.

Thời gian gần Ä‘ây, tại Mỹ “cuá»™c cách mạng dầu khí Ä‘á phiến” Ä‘ang được triển khai rầm rá»™. Từ 1 nÆ°á»›c nhập khẩu dầu lá»›n nhất thế giá»›i, Mỹ Ä‘ã trở thành nÆ°á»›c sản xuất dầu lá»›n thứ 3 của toàn cầu. Hiện nay, lượng khai thác dầu thô của Mỹ Ä‘ã đạt mức 8,7 triệu thùng/ngày (chỉ đứng sau Nga - trên 10 triệu thùng/ngày và Saudi Arabia - gần 10 triệu thùng/ngày). Theo dá»± báo, nếu vẫn vá»›i Ä‘à tăng trưởng nhÆ° hiện nay, chỉ sau khoảng 5 năm nữa, Mỹ sẽ vượt Saudi Arabia và rất có thể sẽ “qua mặt” cả Nga. Chính vì lý do này mà “VÆ°Æ¡ng quốc dầu mỏ” Ä‘ã “mất ăn mất ngủ”. Theo luật của Mỹ, việc xuất khẩu dầu thô ra khỏi lãnh thổ nÆ°á»›c này hiện vẫn bị cấm, vì vậy tất cả lượng dầu khai thác được Ä‘ã và sẽ làm bão hòa thị trường ná»™i địa.

Mỹ là khách hàng chủ yếu và thường xuyên của Nigeria, nhÆ°ng từ đầu tháng 9 đến nay, nÆ°á»›c này Ä‘ã buá»™c phải “ngắt bÆ¡m” để mặc lượng dầu Ä‘ang “chảy” vào Mỹ “tràn ra” các thị trường khác.

Thị trường Mỹ coi nhÆ° Ä‘ã không còn. Kinh tế châu Âu thì vẫn Ä‘ang trong tình trạng “ốm yếu”. Số liệu thống kê về sản xuất công nghiệp tháng 8/2014 của Đức – trụ cá»™t của kinh tế châu Âu cÅ©ng rất bi Ä‘át, giảm 4% so vá»›i cùng kỳ này năm ngoái. Mọi ná»— lá»±c của các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu mỏ trong giai Ä‘oạn này đều tập trung vào thị trường châu Á.

Giá 1 thùng dầu của Mỹ khai thác từ Ä‘á phiến hiện nay dao Ä‘á»™ng từ 80-85USD. Nếu không ra tay sá»›m để đẩy giá xuống thì rất có thể chính Mỹ sẽ “tiếm” thị phần từ tay Saudi Arabia (trường hợp Mỹ tá»± dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu dầu thô). Mức giá xuất khẩu thấp (dÆ°á»›i 90USD/thùng) sẽ làm cho các dá»± án dầu khí Ä‘á phiến của Mỹ gặp khó khăn. Đầu tÆ° vào lÄ©nh vá»±c này sẽ không còn hấp dẫn và vì vậy giảm cÆ¡ há»™i để Mỹ trở thành nÆ°á»›c xuất khẩu dầu mỏ.

Sau má»™t thời gian dài việc khai thác dầu ở Libya bị ngÆ°ng trệ, thiếu hụt trên thị trường đều cÆ¡ bản do nguồn cung từ Saudi Arabia bù đắp. Tuy nhiên, hiện nay, má»—i ngày Libya Ä‘ã bắt đầu rót ra “sân chÆ¡i” khoảng 900.000 thùng dầu thô.

Iran là má»™t trong những nÆ°á»›c sản xuất dầu khí lá»›n của thế giá»›i. Thời gian gần Ä‘ây, do Ä‘ã bắt đầu tìm thấy tiếng nói chung vá»›i Mỹ và phÆ°Æ¡ng Tây nên lượng cung về dầu thô từ Iran ra thế giá»›i cÅ©ng tăng lên nhiều.

Mặc dù Iraq Ä‘ang phải chống chọi vá»›i lá»±c lượng “Nhà nÆ°á»›c Hồi giáo” (IS) tá»± xÆ°ng, tuy nhiên, khu vá»±c sản xuất nhiều dầu nhất hiện nay của Iraq lại là vùng phía Nam – Shiite gần nhÆ° chÆ°a bị ảnh hưởng của cuá»™c chiến vì thế sản lượng khai thác và xuất khẩu vẫn ngày má»™t tăng.

Má»™t lý do cÅ©ng làm ảnh hưởng ít nhất là trong ngắn hạn tá»›i giá dầu thô Ä‘ó là các mỏ dầu mà IS Ä‘ang nắm giữ và khai thác. Theo Ä‘ánh giá, thu nhập của IS từ dầu mỏ má»—i ngày khoảng 3-5 triệu USD. Do các giao dịch buôn bán không công khai nên IS bán dầu vá»›i giá rất rẻ chỉ khoảng 25-30 USD/thùng. Vì thế, dù bất ổn Ä‘ang diá»…n ra ở Trung Đông và Ukraine, nhÆ°ng xem ra giá dầu vẫn chÆ°a có xu hÆ°á»›ng tăng trở lại.

Tăng trưởng kinh tế Trung Quốc trong khoảng 1 năm trở lại Ä‘ây không được nhÆ° kỳ vọng, thống kê của quý III cho thấy tốc Ä‘á»™ tăng trưởng chỉ đạt mức 7,3%/năm – thấp nhất trong vòng 5 năm qua. Vì vậy lượng tiêu thụ dầu thô tại quốc gia này cÅ©ng sẽ không Ä‘úng nhÆ° những dá»± báo trÆ°á»›c Ä‘ó.

Suốt từ năm 2011 đến nay, hạn mức sản xuất dầu Ä‘ã được các nÆ°á»›c trong khối OPEC (gồm 12 nÆ°á»›c xuất khẩu dầu mỏ) thống nhất công bố và duy trì chỉ ở mức 30 triệu thùng/ngày (chiếm khoảng 1/3 nhu cầu tiêu thụ của toàn thế giá»›i). Có lẽ do những áp lá»±c cạnh tranh và giành giật thị trường Ä‘ã khiến Saudi Arabia phải hành Ä‘á»™ng bằng biện pháp hạ giá xuất khẩu và “nhúc nhích” trong phạm vi mà hạn mức còn cho phép. Số liệu thống kê cho thấy, lượng khai thác của nÆ°á»›c này trong tháng 8 là 9,6 triệu thùng/ngày, sang tháng 9 con số này Ä‘ã là 9,7 triệu thùng/ngày. Giá bán giao ngay trong tháng 10 tại châu Á mà Saudi Arabia Ä‘ang triển khai rẻ hÆ¡n giao chậm vài ba tháng sau Ä‘ó từ 3-5 USD/thùng. Theo kế hoạch, ngày 27/11 tá»›i Ä‘ây khối OPEC sẽ tổ chức há»™i nghị mà tại Ä‘ó, hạn mức má»›i của khối sẽ được Ä‘Æ°a ra bàn thảo.

Giá dầu thô giảm dường nhÆ° cho thấy Ä‘ang có cÆ¡n sóng ngầm bắt đầu xuất hiện trong ná»™i bá»™ khối OPEC.

Má»™t số nÆ°á»›c nhÆ° Saudi Arabia, Qatar, UAE, Kuwait... có giá thành dầu thô rẻ hÆ¡n hẳn so vá»›i các nÆ°á»›c thành viên khác nhÆ° Venezuela… Ä‘ang tranh thủ cÆ¡ há»™i này để chiếm lÄ©nh thị trường. Nếu ngày 27/11 tá»›i Ä‘ây, tiếng nói chung không được tìm thấy thì chÆ°a thể Ä‘oán biết giá dầu sẽ dừng ở ngưỡng nào? Nếu giá dầu xuống dÆ°á»›i mức 85 USD/thùng, rất có thể sẽ xảy ra “cuá»™c khủng hoảng mini” về dầu thô do các nÆ°á»›c xuất khẩu vì hoảng loạn mà tranh bán để giành thị phần cho mình.

Má»›i Ä‘ây, cố vấn về các vấn đề dầu khí của Iran Mehran Amirmoeyni Ä‘ã cảnh báo, nếu OPEC không cắt giảm sản lượng để duy trì mức giá cao khả dÄ© có thể chấp nhận được thì khối này có thể sẽ lặp lại sai lầm Ä‘ã diá»…n ra vào năm 1998. Vào thời Ä‘iểm Ä‘ó, do nhu cầu thị trường Ä‘ang có xu hÆ°á»›ng giảm nhÆ°ng việc sản xuất và chào bán vẫn gia tăng nên giá dầu Ä‘ã giảm xuống dÆ°á»›i 10 USD/thùng. Vậy mà, theo sau Saudi Arabia, tuần trÆ°á»›c Công ty National Oil thuá»™c sở hữu của Chính phủ Iran cÅ©ng Ä‘ã bắt đầu chào bán dầu thô cho thị trường châu Á ở mức giá thấp.

Trong ngày thứ 3 (14/10), CÆ¡ quan năng lượng quốc tế (IEA) Ä‘ã phải hạ mức Ä‘ánh giá dá»± báo về tăng trưởng trong việc sá»­ dụng dầu mỏ trên toàn thế giá»›i từ 1,3 triệu thùng/ngày xuống mức tăng thêm chỉ còn 700.000 thùng/ngày. Và mặc dù theo dá»± báo của IEA, mức sá»­ dụng bình quân 1 ngày cho năm 2014 của toàn cầu là 92,4 triệu thùng, nhÆ°ng theo số liệu thống kê của tháng 9 vừa qua thì mức sản xuất bình quân trên toàn thế giá»›i Ä‘ã vượt xa nhu cầu, đạt mức 93,8 triệu thùng/ngày!

Cung vượt xa cầu ắt đẩy giá dầu thô lao dốc. Dầu Brent Ä‘ã chạm mức giá 85USD/thùng vào Ä‘êm 14/10. Nếu Ä‘à xuống giá không ngừng lại thì tất cả các nÆ°á»›c sản xuất dầu mỏ sẽ rất dá»… lâm vào trạng thái “băng hà” và theo hiệu ứng Domino kinh tế toàn cầu cÅ©ng sẽ hứng chịu nhiều hệ lụy vì các nguồn tiền đầu tÆ° bị tắc, cổ phiếu của các công ty năng lượng và đầu tÆ° sẽ bị mất giá…

Những ngày đầu tháng 10/2014, trong lúc dầu thô Ä‘ang trên Ä‘à giảm giá thì các chuyên gia của Bank of America Merrill Lynch vẫn lạc quan dá»± Ä‘oán mức giá bình quân trong năm 2015 là 108 USD/thùng – thấp hÆ¡n 2 USD so vá»›i dá»± báo mức giá bình quân cho năm 2014.

Trong tháng 9, Bloomberg Ä‘ã thu thập ý kiến của các chuyên gia phân tích thuá»™c 18 ngân hàng dá»± báo về giá dầu cho quý IV năm nay, kết quả vẫn rất lạc quan: 100,50 USD/thùng!

Rất có thể trong 1-2 tháng nữa dầu sẽ tăng giá trở lại nhÆ° các chuyên gia Ä‘ã dá»± báo vì mùa Ä‘ông lạnh giá Ä‘ang cận kề, nhu cầu sá»­ dụng dầu sẽ tăng lên theo nhÆ° thông lệ. HÆ¡n nữa chi phí khai thác cho 1 thùng dầu ngày nay Ä‘ã không còn ở mức thấp nhÆ° trong quá khứ. Và nhu cầu chi tiêu cho má»—i quốc gia xuất khẩu dầu mỏ cÅ©ng ngày má»™t tăng. Để đảm bảo ngân sách quốc gia không bị thâm thủng, các quốc gia này đều có ngưỡng giá chấp nhận được.

Dầu phải đạt mức giá bao nhiêu để ngân sách của các quốc gia xuất khẩu không bị thâm thủng? (Nguồn: Reuters, Citigroup)