Việt Nam chấp nhận bị chi phối về kinh tế, chịu rủi ro về môi trường, an ninh khi cho ra đời hàng loạt dá»± án lọc hóa dầu.

Trong chiến lược phát triển ngành dầu khí Việt Nam tá»›i năm 2020, chỉ có 3 dá»± án lọc hóa dầu. Đó là nhà máy lọc dầu Dung Quất (Quảng Ngãi) vá»›i vốn đầu tÆ° hÆ¡n 3 tá»· USD, công suất 6,4 triệu tấn dầu thô/năm; Nghi SÆ¡n (Thanh Hóa) vốn đầu tÆ° 9 tá»· USD, công suất 10 triệu tấn dầu thô/năm; Long SÆ¡n (Bà Rịa-VÅ©ng Tàu) vốn đầu tÆ° 4,5 tá»· USD, công suất 10 triệu tấn dầu thô/năm.

Sau Ä‘ó, quy hoạch bổ sung thêm nhà máy lọc hóa dầu VÅ©ng Rô (Phú Yên) vốn đầu tÆ° 3,18 tá»· USD, công suất 8 triệu tấn dầu thô/năm; Nam Vân Phong (Khánh Hòa) vốn đầu tÆ° 2 tá»· USD, công suất 10 triệu tấn dầu thô/năm...

Má»›i Ä‘ây, dá»± án nhà máy lọc dầu NhÆ¡n Há»™i (Bình Định) được Tập Ä‘oàn dầu khí PTT của Thái Lan trình lên Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng xem xét và Ä‘ang chờ quyết định chính thức của Chính phủ. Dá»± án trÆ°á»›c Ä‘ây có tổng vốn đầu tÆ° dá»± kiến là 28,7 tá»· USD nay được PTT chỉnh xuống còn khoảng 22 tá»· USD.

Việc Việt Nam "bá»™i thá»±c" các dá»± án lọc hóa dầu vá»›i sá»± tham gia các nhà đầu tÆ° ngoại khiến TS Nguyá»…n Đông Hải, nguyên lãnh đạo Tổng cục Dầu khí (nay là Tập Ä‘oàn Dầu khí Việt Nam) không khỏi lo ngại. Bởi dù công nghiệp lọc hóa dầu phát triển mạnh nhÆ°ng chÆ°a ai nghÄ© đến hậu quả ô nhiá»…m của nó.

TS Nguyá»…n Đông Hải dẫn ví dụ, tại Đông Á, Nhật Bản là nÆ°á»›c xây dá»±ng các nhà máy lọc hóa dầu sá»›m nhất và nhiều nhất nhÆ°ng hiện họ Ä‘ã ngừng lại và rất hoan nghênh nÆ°á»›c khác thuê họ làm dá»± án hoặc hùn vốn.

"TÆ°Æ¡ng tá»±, các nÆ°á»›c khác đều nắm được xu thế tất yếu, những tiêu cá»±c của lọc hóa dầu, đặc biệt là vấn đề ô nhiá»…m môi trường trong khi nhu cầu tiêu thụ sản phẩm vẫn tăng, do Ä‘ó chủ trÆ°Æ¡ng của các nÆ°á»›c tiên tiến là hạn chế các dá»± án lọc hóa dầu ná»™i địa và tìm cách chuyển ra nÆ°á»›c ngoài".

Việc các nhà đầu tÆ° ngoại chọn Việt Nam làm Ä‘iểm đầu tÆ° các dá»± án lọc dầu, theo ông Hải, Ä‘ó là bài toán địa chính trị-kinh tế.

"Tại sao hầu hết các dá»± án lọc dầu đều được đặt tại miền Trung? Miền Nam là vá»±a lúa, phải dá»±a vào Ä‘ó người dân má»›i sống được, còn miền Bắc ở mức Ä‘á»™ nào Ä‘ó cÅ©ng có nền công nghiệp, chỉ có miền Trung là khoảnh đất dài và cằn cối nhất. Thế nên đặt các nhà máy lọc dầu ở Ä‘ây cÅ©ng là để thúc đẩy kinh tế miền Trung phát triển. NhÆ°ng các nhà đầu tÆ° ngoại sẽ được gì?

Thá»­ nhìn dá»± án lọc dầu NhÆ¡n Há»™i, tại sao nhà đầu tÆ° PTT Thái Lan lại sốt sắng vá»›i nó vậy? Khi nhà máy này hoạt Ä‘á»™ng, họ sẽ xuất các sản phẩm lọc dầu, hóa dầu cho ai nhiều nhất? Có lẽ là thị trường gần nhất vá»›i Việt Nam: Trung Quốc.

Tôi từng công tác trong ngành than. Từ trÆ°á»›c đến nay, Trung Quốc vẫn là thị trường dẫn đầu trong tiêu thụ than Ä‘á từ Việt Nam. Miền Ä‘ông bắc Trung Quốc có nhiều than Ä‘á nhÆ°ng muốn chở đến các nhà máy Ä‘iện ở phía Nam nÆ°á»›c này phải mất 7-10 ngày Ä‘i tàu hỏa. Tuy nhiên, bÆ°á»›c qua Quảng Ninh, chỉ mất 1 ngày là chở được than về Trung Quốc.

Trung Quốc lãi rất nhiều khi mua than từ Việt Nam bởi tiền vận tải trong 7-10 ngày là cá»±c lá»›n. Họ rất rành bài toán kinh tế. Việt Nam xuất khẩu than sang Trung Quốc nhÆ°ng lại phải mua Ä‘iện của họ. 10 nhà máy Ä‘iện của Việt Nam thì hầu hết do Trung Quốc làm. Họ bỏ thầu thấp nhất nên Ninh Bình, Hải Phòng, Hà Nam... toàn người Trung Quốc, trong khi Ä‘ó người Việt Nam phải ra nÆ°á»›c ngoài để tìm việc. Đó là nghịch lý không thể chấp nhận được", ông Hải phân tích.

Việt Nam Ä‘ã có bài học nhãn tiền là lọc dầu Dung Quất
CÅ©ng theo ông Hải, Việt Nam không phải không biết Ä‘iều này, cÅ©ng "ngập ngừng" muốn hạn chế nhÆ°ng Việt Nam thiếu các sản phẩm lọc dầu và hóa dầu, nhu cầu ná»™i địa lại ngày càng tăng trong khi má»›i chỉ có nhà máy lọc dầu Dung Quất cho sản phẩm, còn các dá»± án khác vẫn Ä‘ang trong quá trình xây dá»±ng và hoàn thiện.

"Đầu vào của nhà máy lọc hóa dầu hiện nay là vốn và dầu thô. Cả hai thứ này Việt Nam đều thiếu. Đến nay Bạch Hổ vẫn là mỏ dầu lá»›n nhất trên thềm lục địa Việt Nam vá»›i trữ lượng khoảng 300 triệu tấn, Ä‘ã được khai thác thÆ°Æ¡ng mại từ năm 1986. Có nhiều thông tin rằng Biển Đông có nhiều dầu, nhÆ°ng đến nay chÆ°a ai tìm ra và khai thác được. Trong khi Ä‘ó, cứ 1m khoan ở biển có giá đắt gấp 8-10 lần 1m khoan ở đất liền.

Việt Nam phát triển các nhà máy lọc dầu, dứt khoát phải nhập dầu thô bởi nhiều khả năng chÆ°a thể tìm ra được mỏ dầu lá»›n trong khoảng 10 năm tá»›i. Về vốn, phần lá»›n trong các dá»± án lọc dầu Việt Nam cÅ©ng chỉ góp được khoảng 10-20% mà thôi".

Rủi ro về môi trường và an ninh...

Để có vốn và nguyên liệu, theo TS Nguyá»…n Đông Hải, Việt Nam phải chấp nhận Ä‘ánh đổi, bị chi phối về kinh tế, hứng chịu rủi ro về môi trường và an ninh.

"Quyền chủ Ä‘á»™ng không thuá»™c về Việt Nam. Tá»· lệ góp vốn vào các dá»± án lọc dầu của Việt Nam thấp nên không nắm được chủ thể của nhà máy. Việt Nam chỉ nắm chủ quyền, được hình ảnh là nÆ°á»›c chủ nhà, mang nhiều ý nghÄ©a tượng trÆ°ng, mà trong làm ăn kinh tế thì không có tượng trÆ°ng!

Việt Nam hy vọng dá»±a vào nÆ°á»›c ngoài để phát triển nhÆ°ng rủi ro về kinh tế Ä‘i Ä‘ôi vá»›i nhiều yếu tố khác. Lại nói về dá»± án lọc dầu NhÆ¡n Há»™i. Phải chăng Thái Lan chọn địa Ä‘iểm ở Bình Định để xuất khẩu cho thị trường gần nhất, ví dụ nhÆ° Trung Quốc? Từ Ä‘ây chở các sản phẩm lọc dầu, hóa dầu về Trung Quốc chỉ mất 1 ngày là tối Ä‘a. Vô tình, chúng ta làm cho họ mạnh lên mà chẳng cần phải Ä‘i Ä‘âu xa, tốn nhiều công sức và tiền bạc".

Ông Hải cho rằng Việt Nam Ä‘ã có bài học là nhà máy lọc dầu Dung Quất.

"Việt Nam không có ngoại tệ, kỹ thuật lại càng không, chỉ có dầu ở Bạch Hổ. Các công ty Nhật Bản, Pháp, Nga… ban đầu rất quan tâm đến dá»± án này nhÆ°ng sau Ä‘ó họ rút lui. Ở thời Ä‘iểm Ä‘ó (đầu những năm 90 của thế ká»· trÆ°á»›c-PV) chọn địa Ä‘iểm xây dá»±ng nhà máy phải gần nÆ¡i tiêu thụ và nÆ¡i cung cấp dầu thô, mà Dung Quất hoàn toàn không thích hợp. Bởi thế, thông thường má»™t nhà máy lọc dầu chỉ xây trong 4-5 năm thì lọc dầu Dung Quất kéo dài tá»›i gần chục năm. Việt Nam Ä‘ã phải trả giá đắt gấp Ä‘ôi vì những thiếu sót trong chủ trÆ°Æ¡ng từ việc chọn địa Ä‘iểm, đối tác đến dây chuyền kỹ thuật".

Nếu cứ lá»±a chọn cách phát triển nhÆ° hiện nay, sau lọc dầu sẽ là các dạng tài nguyên khác, nhÆ° bauxite, titan... Điều khiến TS Nguyá»…n Đông Hải day dứt là bởi đất nÆ°á»›c nghèo, kẹt vốn cá»™ng vá»›i chủ trÆ°Æ¡ng và phÆ°Æ¡ng thức quản lý về kinh tế của Việt Nam còn yếu, tầm nhìn bị hạn chế nên khó tránh khỏi những lá»±a chọn sai mà hậu quả của nó có thể còn kéo dài đến đời sau.

"Hợp tác kinh tế vá»›i nÆ°á»›c ngoài rất cần thiết trong hoàn cảnh nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển muốn Ä‘i lên. Tuy nhiên, hợp tác ở lÄ©nh vá»±c gì, ta có nắm quyền chủ đạo hay không, đối tác là ai và sách lược quản lý nhÆ° thế nào... Ä‘ó là chiếc kiềng ba chân để phát triển bền vững", TS Nguyá»…n Đông Hải lÆ°u ý.

Nguồn tin: NDH