Xung quanh chuyện lên xuống của giá xăng dầu, các chuyên gia đặt ra nhiều câu hỏi về việc Ä‘iều hành giá, tính minh bạch trong giá nhập khẩu của các doanh nghiệp.

Xăng dầu luôn là mặt hàng nhạy cảm vá»›i CPI và túi tiền của người tiêu dùng

"Ông lá»›n" Petrolimex không xin tăng giá

Từ đầu năm đến tháng 5/2011, xăng dầu Ä‘ã có 4 lần được Ä‘iều chỉnh tăng giá, tháng 2, 3 có hai lần Ä‘iều chỉnh gần nhau khiến người dân cảm thấy giá cả mặt hàng này liên tục nhảy múa. Tuy nhiên, trong kiến nghị gá»­i Bá»™ Tài chính "Ä‘òi" tăng giá bán lẻ xăng dầu vá»›i lý do giá xăng dầu thành phẩm thế giá»›i tăng lần này, Ä‘iều bất ngờ là trong danh sách không thấy xuất hiện "ông lá»›n" Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) - Ä‘Æ¡n vị chiếm tá»›i 65% thị phần xăng dầu cả nÆ°á»›c.

Lý giải việc không đề xuất tăng giá, ông VÆ°Æ¡ng Thái DÅ©ng, phó tổng giám đốc Petrolimex khẳng định: “TrÆ°á»›c ngày 28/11- thời Ä‘iểm chÆ°a cho trích quỹ bình ổn giá xăng dầu, doanh nghiệp Ä‘ang lãi vá»›i mặt hàng xăng ở mức gần 300 đồng/lít. Vá»›i mặt hàng diezel, dầu hỏa, madút, doanh nghiệp bị lá»— ở mức 1.300 đồng/lít do có giá cÆ¡ sở cao hÆ¡n giá bán hiện hành. Sau khi tăng mức trích quỹ bình ổn giá thêm 250 đồng/lít, lợi nhuận của Petrolimex thay đổi và gần nhÆ° hòa vốn. Việc Ä‘iều hành giá hoàn toàn do cÆ¡ quản lý Nhà nÆ°á»›c quyết định”.

Tuy nhiên, trÆ°á»›c Ä‘ó báo cáo của  Petrolimex, 6 tháng đầu năm 2011 số lá»— của doanh nghiệp này vào khoảng 1.840 tá»· đồng. Trong Ä‘ó, số lá»— chênh lệch tá»· giá là 1.425 tá»· đồng. Và trên thá»±c tế, từ đầu năm đến hết tháng 5, doanh nghiệp này Ä‘ã 4 lần đề nghị tăng giá bán lẻ xăng dầu. Trong khi Petrolimex khẳng định hoà vốn thì má»™t số doanh nghiệp kêu lá»—. Lãnh đạo của Công ty TNHH má»™t thành viên Dầu khí TP.HCM (SaigonPetro) cho biết, vào thời Ä‘iểm tháng 9 đầu tháng 10 nhiều doanh nghiệp đầu mối lá»— nặng về nhập khẩu dầu do giá nhập khẩu tăng nhÆ°ng cÆ¡ quan quản lý không cho sá»­ dụng quỹ bình ổn giá. CÅ©ng theo lãnh đạo này, hiện nay cÆ¡ quan quản lý giá Nhà nÆ°á»›c quyết định thế nào thì doanh nghiệp cÅ©ng phải theo.

Chính vì thế, cÅ©ng có ý kiến cho rằng vì Petrolimex không xin tăng giá nên sức ép lên kiến nghị không nặng và khó được chuẩn y. Tuy nhiên,  Bá»™ Tài chính cho rằng, diá»…n biến giá xăng dầu trên thị trường thế giá»›i Ä‘ang rất phức tạp. Trong khi dầu thô có xu hÆ°á»›ng giảm mạnh thì giá xăng thành phẩm Ä‘ang đứng ở mức rất cao. Điều này Ä‘ã gây sức ép Ä‘áng kể lên giá bán lẻ trong nÆ°á»›c. Song, vá»›i lý do ổn định kinh tế vÄ© mô, kiềm chế lạm phát và tránh tác Ä‘á»™ng lá»›n đến mặt bằng giá cả và các loại hàng hóa khác, đặc biệt thời Ä‘iểm giáp Tết giá cả Ä‘ang trong giai Ä‘oạn nhạy cảm, Cục Quản lý giá - Bá»™ Tài chính yêu cầu các doanh nghiệp giữ ổn định giá bán các loại xăng, dầu theo mức hiện hành.

Bên cạnh Ä‘ó, do mặt hàng xăng Ä‘ang có lãi nên theo văn bản trên, bắt đầu từ 12h ngày 28/11, các doanh nghiệp phải tăng mức trích quỹ từ 300 đồng/lít lên 550 đồng /lít để có nguồn lá»±c bình ổn giá khi thị trường có biến Ä‘á»™ng. Đối vá»›i 3 mặt hàng Ä‘ang lá»—, Cục quản lý giá cho phép doanh nghiệp được tăng mức xả quỹ để bù đắp má»™t phần chênh lệch nhÆ° đề nghị của Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng. Trong Ä‘ó, mặt hàng diesel được trích xả quỹ 1.000 đồng/lít, dầu hỏa 900 đồng /lít, dầu ma dút 950 đồng/kg.

Lá»— hổng và bất hợp lý trong cách tính giá cÆ¡ sở

TS.Nguyá»…n Minh Phong (Viện nghiên cứu Kinh tế - Xã há»™i Hà Ná»™i) cho rằng: Từ trÆ°á»›c tá»›i nay, kết quả tính toán giá bán lẻ xăng dầu giữa các Ä‘Æ¡n vị nghiên cứu, chuyên gia kinh tế và doanh nghiệp luôn có Ä‘á»™ vênh nhất định cho dù có cùng chung những yếu tố tạo nên giá thành. Giá của các chuyên gia kinh tế tính toán thường rẻ hÆ¡n so vá»›i cách tính của doanh nghiệp và dÆ° luận lại dấy lên câu hỏi vì sao không giảm giá. NhÆ°ng, ngay cả cách tính toán của Bá»™ Tài chính và Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng - hai cÆ¡ quan quản lý chuyên ngành - cÅ©ng có sá»± vênh nhau, chứng tỏ căn cứ tính giá bán lẻ xăng dầu rất phức tạp. Đây có thể là lá»— hổng của luật để doanh nghiệp có lãi nhÆ°ng vẫn kêu lá»— để không giảm giá.

Liên quan đến giá xăng dầu, tuần trÆ°á»›c Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng đề ra 3 phÆ°Æ¡ng án: Tăng giá, giảm thuế, ngừng trích quỹ bình ổn hoặc xả quỹ để bù đắp má»™t phần chi phí. Theo tính toán của Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đều lá»— ở 4 mặt hàng xăng A92, dầu diezen 0,05S, dầu hoả và dầu madut. Tuy nhiên, theo cách tính của Bá»™ Tài chính, doanh nghiệp chỉ lá»— 3 mặt hàng về dầu. NhÆ°ng mặt hàng xăng A92 thì các doanh nghiệp vẫn lãi 288 đồng/lít. Sá»± vênh nhau về con số là do 2 Bá»™ dá»±a vào hai thời Ä‘iểm tính giá cÆ¡ sở của chu kỳ tính giá khác nhau.

Trị "liên minh làm giá" bằng sá»± chia tách Ông Bùi Ngọc SÆ¡n “Trong những cuá»™c nói chuyện ngoài lề, những "ông trùm" dầu mỏ thế giá»›i có nói: "Rõ ràng tôi bán giá thấp hÆ¡n vá»›i giá mà các doanh nghiệp Ä‘ang nhập khẩu, nhÆ°ng họ cÅ©ng không mua. Họ thích mua qua má»™t công ty khác giá cao hÆ¡n để được "lại quả". Tiền này lại “đổ vào đầu” người dân mà thôi. Nếu không tạo được thị trường cạnh tranh thì câu chuyện nêu trên luôn xảy ra và Bá»™ Tài chính phải giám sát là Ä‘úng. Giám sát giá xăng nhÆ° thế nào để hài hoà lợi ích của doanh nghiệp và người dân thì lại là chuyện rất khó. Chuyện doanh nghiệp kêu lá»— vì chi hoa hồng cao má»™t cách tù mù cho đại lý, Ä‘ây là lá»— hổng trong quản lý. Thá»±c tế, có 3- 4 yếu tố cấu thành giá cÆ¡ sở, nếu chỉ để hổng má»™t yếu tố thì việc kiểm soát giá sẽ trở lên vô nghÄ©a. Hiện nay, có vài "ông" thâu tóm thị trường, bắt tay nhau "làm giá" thì chuyện giá cả vẫn mãi mãi chỉ là chuyện tranh cãi người kêu lá»—, người bảo lãi.... Ví dụ có 3 "ông lá»›n" Ä‘ang kiểm soát thị trường thì nên tách thành 6 "ông" và tiến hành cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nÆ°á»›c cho đến khi thấy không còn sá»± cấu kết của các doanh nghiệp thì bỏ dần sá»± kiểm soát hành chính". (Ông Bùi Ngọc SÆ¡n, trưởng phòng nghiên cứu Kinh tế quốc tế, Viện Kinh tế và chính trị thế giá»›i)

Công thức tính giá cÆ¡ sở này không thể là mẫu số chung cho tất cả doanh nghiệp, bởi má»—i nÆ¡i có cách Ä‘iều hành và chi phí quản lý khác nhau. Lãnh đạo Petrolimex cÅ©ng nhÆ° lãnh đạo (Saigon Petro) Ä‘ã từng thừa nhận việc này. Công thức được Bá»™ Tài chính Ä‘Æ°a ra nhằm cung cấp thông tin cho người tiêu dùng hiểu giá xăng dầu được hình thành ra sao, nhÆ°ng có nhiều dữ liệu khiến người dân càng băn khoăn. Nếu hiểu rằng công thức tính giá cÆ¡ sở này dùng để tham chiếu má»—i lần Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu thì nó phải sát vá»›i thá»±c tế hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của doanh nghiệp. Kết quả tính toán dá»±a theo công thức do cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c Ä‘Æ°a ra không trùng khá»›p vá»›i cách tính của doanh nghiệp thì sá»± tồn tại của nó có ý nghÄ©a gì?

Ông Bùi Ngọc SÆ¡n, trưởng phòng nghiên cứu Kinh tế quốc tế (Viện Kinh tế và chính trị thế giá»›i)  cho rằng, muốn giải quyết dứt Ä‘iểm câu chuyện về giá xăng dầu thì phải có lá»™ trình cải cách giá (Ä‘Æ°a giá này về sát thị trường). Muốn nhÆ° thế, Nhà nÆ°á»›c phải tạo ra được thị trường cạnh tranh.

Má»™t chuyên gia kinh tế khác cho rằng: Cách thức tính dá»±a vào giá nhập khẩu bình quân 30 ngày xem ra không hợp lý, bởi 30 ngày là khoảng thời gian dài nên Ä‘iều chỉnh trong nÆ°á»›c thường không theo kịp thế giá»›i. Chẳng hạn nhÆ° trong tháng 6, lẽ ra Ä‘ã có thể giảm giá trong nÆ°á»›c nhÆ°ng sau má»™t thời gian chần chừ, giá thế giá»›i tăng trở lại, cÆ¡ há»™i của người tiêu dùng bị trôi qua. Đành rằng cần phải có quy định bắt buá»™c dá»± trữ lÆ°u thông, nhÆ°ng nên linh hoạt thay vì thụ Ä‘á»™ng nhÆ° hiện nay.

HÆ¡n nữa, gần nhÆ° việc giám sát và chế tài các doanh nghiệp đầu mối trong công tác dá»± trữ lÆ°u thông này bị bỏ ngỏ. Điển hình là trong đợt giá xăng dầu thế giá»›i tăng cao hồi tháng 2, tháng 3, nhÆ°ng giá trong nÆ°á»›c bị kiềm giữ, nhiều đầu mối Ä‘ã không nhập hàng gây nên hiện tượng khan hiếm khắp vùng Đồng bằng sông Cá»­u Long và má»™t số tỉnh phía Bắc.

Theo TS. Nguyá»…n Minh Phong: "Giá xăng dầu  thế giá»›i lên xuống hàng ngày, cho nên để Ä‘Æ°a ra con số sát giá thị trường thì chỉ nên tính giá bình quân từ 6-7 ngày".

Vừa qua, chính Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng cÅ©ng thừa nhận má»™t số đầu mối không tuân thủ hạn ngạch nhập khẩu xăng dầu, nhÆ°ng rồi cÅ©ng chẳng có biện pháp chế tài nào Ä‘Æ°a ra. Lâu nay các đầu mối lá»›n vẫn kêu rằng má»™t số Ä‘Æ¡n vị chỉ nhập hàng về bán khi thấy có lợi, còn khi tính toán lá»— thì không nhập.

NhÆ° vậy, quy định về dá»± trữ lÆ°u thông có mang tính hình thức và dẫn đến sá»± méo mó về giá khi so sánh giữa thế giá»›i và trong nÆ°á»›c? Bất hợp lý này không chỉ xảy ra khi giá thế giá»›i giảm mà cả khi giá thế giá»›i tăng, trong nÆ°á»›c cÅ©ng không Ä‘iều chỉnh theo kịp, nhiều lần để khoản chênh lệch quá xa nên khi Ä‘iều chỉnh tăng ở biên Ä‘á»™ lá»›n Ä‘ã tạo ra cú sốc cho người tiêu dùng, không chỉ gây xáo trá»™n thị trường mà còn là tiền đề làm cho lạm phát tăng cao.